Anton Nikë Berisha: Rreth disa shkarjeve të dr. Shaban Sinanit për këngët tona kreshnike

nga **Agim Gashi** Fri Sep 11, 2009 11:03 am

Të dhëna e ballafaqime

Rreth disa shkarjeve të dr. Shaban Sinanit për këngët tona kreshnike

– Të pranishme në pjesën “Paraqitje problemore e kërkimeve për eposin” (f. 3 -32), që bën fillimin e tezës së tij të doktoratës me titull “Mitologji në eposin e kreshnikëve”, Tiranë 2006 –

Nag Anton Nikë Berisha
berisha@unical.it

Duke e lexuar librin studimor të dr. Shaban Sinanit “Mitologji në eposin e kreshnikëve” (botim i dytë, Argeta LMG, Tiranë 2006), që është teza e doktoratës së autorit, mbrojtur vite më parë në Universitetin e Tiranës para komisionit në krye me prof. Jorgo Panajotin, tashmë të ndjerë, prof. Afred Uçin dhe prof. Ali Xhikun, vlerësimet e të cilëve janë vënë në fund të studimit, ndesha në disa të dhëna e mendime të pasakta e të paqëndrueshme. Edhe pse në vështrim të parë këto shkarje duken të vogla, në qenësinë e tyre ato dëshmojnë diçka më thellësore.
Nuk do të merrem me gjithë librin, për arsye se puna do të më shpinte larg, mirëpo, po ndalem vetëm në pjesën e fillimit, që mban titullin “Paraqitje problemore e kërkimeve për eposin”, që kap faqet f. 3 -32.
Në faqen 7 Shaban Sinani citon në thojza mendimin “shqiptarët nuk kanë këngë kreshnikësh të vetat”(që përsëritet dhe në faqen 29) për të cilin (mendim) në fusnotën n. 7 autori shkruan së u shpreh për herën e parë në parathënien e përmbledhjes “Kângë popullore gegnishte” të atë Vinçenc Prennushit. Nuk e di ku e ka marrë autori mendimin e futur në thojza, po mendimi i cituar në kopjen time të origjinalit të përmbledhjes së përmendur të Prennushit nuk ekziston si i tillë. Në faqen IX të “Parathâne-s” (e panënshkruar) të vëllimit “Kângë popullore gegnishte” të mbledhur e përgatitur nga V. Prennushi, saktësisht thuhet “...do rapsodija e legjenda, si b.f., kânga e Mujos e Halilit, kânga e Halil Gariis, kânga e Kalaas s’Shkodres etc. na duket se jânë t’përkthyme prejë slavishtet”. Pra, ky mendim nga “Parathâne” e vëllimit botuar në Sarajevë më 1911, është tjetër në krahasim me atë që e citon Shaban Sinani. Shprehjet “na duket”, të “përkthyme nga slavishtet” dhe forma njëjës “kânga e Mujos e Halilit” janë diçka tjetër. Kur mendimi vihet në thojza doemos duhet të shënohet në mënyrë besnike (Për këtë dukuri shih dhe studimin tim “Këngë që përligjin pasurinë shpirtërore të shqiptarit e të botës së tij”, “Faik Konica”, Prishtinë 2008).
Duke bërë fjalë për këngët e Gjergj Elez Alisë dhe përpjekjen e disa autorëve që këtë kreshnik ta paraqesin si të urdhri të veçantë prej kreshnikëve të tjerë (faqe 13), autori shkruan: “për të kaluar më tej në argumentin se krijues të këngëve të kreshnikëve mund të jenë individë të shkolluar dhe jo populli vetë”. Se populli nuk është krijues i këngëve, tashmë e dinë dhe ata që kanë një dije krejt të përvuajtur për natyrën e lindjes e të bartjes së një krijimi letrar gojor. Ndoshta kjo shkarje nuk i ka shpëtuar Shaban Sinanit nga mosdija.
Në faqen 17 autori i studimit të përmendur jep disa të dhëna për botimin e këngëve kreshnike në Prishtinë, duke filluar nga viti 1974 dhe, midis të tjerash, shkruan: “Koha e gjatë që ka kaluar prej botimit të vëllimit të parë (lexo: 1974 – v. ime) deri tek i dyti (1991), plot njëzet vjet...”.
Nuk e di si e ka bërë llogarinë Shaban Sinani, po vëllimi “Këngë kreshnike I” (me 44 këngë e me 395 faqe), përgatitur nga Anton Çetta, Instituti albanologjik i Prishtinës, Prishtinë 1974, me vëllimin “Këngë kreshnike II” (me 81 këngë e me 627 faqe), përgatitur nga Dr. Rrustem Berisha, Dr Sadri Fetiu, Dr Adem Zejnullahu (IAP, Prishtinë 1991) s’kanë ndërmjet “plot njëzet vjet”.
Njohësi i këtyre blejve e ka vështirë ta shpjegojë faktin se pse Shaban Sinani nuk e përmend datën e vëllimit “Këngë kreshnike III” (me 60 këngë e me 441 faqe), përgatitur nga Anton Çetta, Fazli Syla, Myzafere Mustafa dhe Anton Berisha, IAP, Prishtinë 1993. As me datën e këtij vëllimi ndërmjetësa kohore e botimit të vëllimit të parë me botimin e vëllimit të tretë nuk është “plot njëzet vjet”!
Në faqen vijuese (18), autori shfaq një mendim sa të paqëndrueshëm, aq dhe të çuditshëm për këngët kreshnike të botuara: “...pothuajse të gjitha rapsoditë janë gjurmuar e gjendur prej vitit 1972 e këndej. Këngët e mbledhura para vitit të botimit të librit të parë janë të kufizuara”.
Nuk e shoh të arsyeshme të zgjatëm rreth këtij mendimi, por po përmend vetëm të dhënën se në vëllimin “Këngë kreshnike I”, përgatitur nga A. Çetta, botuar më 1974, shumica e materialeve janë mbledhur në vitet 1954, 1961, 1967, 1969 e 1970, gjë që mund të vërehet lehtë nga “Pasqyra e përgjithshme e lëndës” në fund të librit.
Po në faqen 18, Shaban Sinani përmend vëllimin e dytë “Këngë kreshnike II”, që sipas tij “jo vetëm e zgjeron gjeografinë e letërsisë popullore shqiptare që është krijuar prej kohësh që s’mbahen mend rreth trimërive të heronjve kreshnikë”(!), shton edhe këtë: “por do të ndikojë (vëllimi – v. ime) për ndryshime në përfytyrimin mbi funksionimin estetik të rapsodisë, mbi performimin e saj në larmi temash, shtresash, vargjesh, metrash...”(!)
Mendimi se ky vëllim (i dyti) me këngë kreshnike mund të bëjë ndikim në funksionin estetik të rapsodisë, dëshmon se autori Sinani nuk i ka të qarta disa nga çëshjet kryesore të natyrës e të qenësisë së letërsisë gojore e të funksionimit të saj.
Duke vazhduar vlerësimin për vëllimin e dytë të këngëve kreshnike (faqe 19), studiuesi Sinani thekson: “Në vëllimin e dytë të këngëve të kreshnikëve që janë gjetur në Kosovë ka një lëndë të shkëlqyer”. Po dy vëllimet e tjera, ai i vitit 1974 dhe ai i vitit 1993, nuk na paskan, vallë, një lëndë të tillë!? Mund të jetë se shije e autorit e ka përcaktuar këtë gjë, po më duhet të them se sikur dr. Sinani të kishte lexuar edhe shkarazi ndonjërën nga këngët e botuara në vëllimet e vitit 1974 dhe 1993, pa dyshim se nuk do të pohonte një gjë të tillë. Edhe mendimi vijues “...këto vëllime bëjnë të njohur në një shkallë mund të thuhet të plotë epopenë legjendare shqiptare” nuk më duket i qëlluar. Nuk e di se a është i vetëdijshëm Shaban Sinani se ku e shpie një pohim i tillë?
Edhe mendimi në vijim “Botimi i këngëve të kreshnikëve që janë mbledhur në Kosovë është mbështetur në përvojën e botimeve të mëparshme të Institutit albanologjik të Prishtinës” është një shtjellim – ngatërresë e pakuptimtë.
Në faqen 20, Shaban Sinani shkruan sa vijon: “Dy vëllimet e këngëve kosovare të kreshnikëve janë përgatitur nga R. Berisha (në vend Rr. Rrustem), S. Fetiu dhe A. Zejnullahu. Prej këngës së parë, deri tek e fundit, praktikisht përshkohet e gjithë hapësira (sic!) ku eposi ka vazhduar të jetë një krijimtari aktive deri në dekadat e fundme”.
Është e çuditshme se si Shaban Sinani mund ta bëjë një gabim të tillë: autorët e përmendur kanë përgatitur vetëm vëllimin e dytë me këngë kreshnike botuar më 1991, e jo dhe ndonjë vëllim tjetër.
Në faqen 21, shprehet një mendim fort i gabuar: “Kënga popullore legjendare e shqiptarëve të Kosovës mban gjurmën dhe informacionin e kohës kur është mbledhur”. Në këtë rast nuk e shoh të nevojshme të merrem me këtë mendim për arsye se ai “flet” vetë më së miri.
Në faqen 28, Shaban Sinani, me të drejtë, e vlerëson lart punën dhe ndihmesën e Qemal Haxhihasanit në studimin e llojeve të ndryshme të letërsisë gojore shqipe e brenda kësaj edhe të këngëve kreshnike, “studiuesin më të dedikuar të ciklit të kreshnikëve”, po tre rreshta më poshtë thekson se Haxhihasani në një punim të gjatë që ruhet në dorëshkrim, “ndjek pikë për pikë mendimin e Lambertzit për ‘eposin e madh të Fishtës’”. Meqenëse në një masë të mirë njoh veprimtarinë e të dy studiuesve që ata kanë botuar në gjuhët e tyre, një mendim i tillë është, thënë në mënyrën zvogëluese, i pa matur.
Po në këtë faqe (28), duke përmendur disa nga studimet e “periudhave të vonëta”, autori përmend punimet: “Gjergj Fishta dhe Homeri” nga Anton Pashku, Gjurmime albanologjike, nr. 21, 1991. Edhe pse Shaban Sinani nuk e jep të dhënën se në cilën seri të “Gjurmimeve albanologjike” (Seria folklor dhe etnologji, Seria e filologjisë ose Seria e historisë?) u botua punimi i Anton Pashkut, në numrin përkatës të revistës s’ka gjurmë të një punimi të tillë. Anton Pashku s’ka botuar asnjë punim në revistën “Gjurmime albanologjike”. Mirëpo, një shkarje të këtillë mund t’i falej studiuesit Sinani, po jo dhe fakti se në Bibliografinë e vënë në fund të tezës së tij të doktoratës, si autor të këtij punimi shënon Engjëll Sedajn!
Në faqen 31 autori i studimit “Mitologji në eposin e kreshnikëve” thekson se Dragutin Miçoviq botoi në Prishtinë “Albanske junaçke pjesme” (duhet pesme). Në të vërtetë, Miçoviqi i ka zgjedhur, i ka përkthyer këngët dhe e ka shkruar parathënien, po ai është botim i “Jedinstvo-s” (Prishtinë 1981). Për këtë vëllim, shih recensionin tim “Një prezantim i dobët i këngëve tona kreshnike” (Rilindja, 30.10.1982, f. 12-13).
Në faqe 32 studiuesi Sinani jep një të dhënë të shfrytëzuar nga një bisedë e botuar e Zymer Nezirit, që për studiuesin Sinani “është domethënës”, ku Neziri pohon se bashkë me profesor Anton Çettën “kemi pasë menduar të botojmë deri 50 vëllime me këngë epike legjendare dhe historike”. Në qoftë se s’kemi të bëjmë me një gabim numri, pra nëse një zero (0) nuk është e tepërt, atëherë në këtë rast vështirë e ke ta shmangësh e të mos kujtosh anekdotën për “shkurtimin” e bishtit të dhelprës, kur njëri prej mysafirëve e rrente të zotin e shtëpisë për gjatësinë e bishtit të kafshës që kishin parë gjatë udhëtimit, po pas ndërhyrjes (përmes kollës) të tjetrit, përherë ia shkurtonte.
Kush njeh mirëfilli Arkivin me materiale të letërsisë gojore shqipe të Institutit albanologjik të Prishtinës dhe gjendjen në terren që e cilësonte ekzistencën e këngëve kreshnike dhe të këngëve me tematikë historike në Kosovë, në Mal të Zi e në Maqedoni në vitet ’70, një pohim i tillë është përfytyrues, për të mos thënë, shpërfillës.
Në parathënien e vëllimit “Balada dhe legjenda” (1974) përgatitësi, Anton Çetta, në faqen IV, jep detaje të projektit për botimin e rreth 25 vëllimeve me lloje të ndryshme të letërsisë gojore shqipe të mbledhura në Kosovë, në Mal të Zi e në Maqedoni. Sipas asaj që shkruan prof. Çetta në parathënie, në fushën e epikës gojore parashihej që Instituti albanologjik i Prishtinës të botonte tre (3) vëllime me këngë kreshnike dhe dy vëllime me këngë me tematikë historike. Nuk e kam të qartë pse prof. Çetta kishte nevojë të shkruante një gjë e t’i thoshte dikujt gojarisht diçka krejt tjetër – se do të botoheshin 50 vëllime me këngë epike legjendare dhe historike!
Edhe datën e botimit të Epit të Gilgameshit (botimi i parë në Prishtinë 1984, botimi i dytë “Naim Frashëri” në Tiranë 1990, botimi i tretë Argeta LMG Tiranë 2008), autori e ngatërron, nëse ky ep nuk ka edhe ndonjë botim tjetër, për të cilin përkthyesi nuk është në dijeni: dy herë data e botimit të këtij epi në Tiranë shënohet viti 1999, ndërsa në rastet e tjera viti 1990!
Në faqen 225 (shih fusnotën nr. 20 në faqen 239) Sinani e citon një mendim të Anton Berishës nga parathënia e “Epit të Gilgameshit”, ndërsa në Bibliografinë, në fund të studimit (f. 357), parathënien e “Epit të Gilgameshit” e shënon si të Anton Pashkut!
Edhe disa shprehje si fjala vjen, “periudhës kombëtare të historisë” (faqe 23), “metrika e letërsisë” (faqe 25) e ndonjë tjetër dëshmojnë se autori gjatë procesit të shkrimit të kësaj pjese të dotoratës nuk e ka bërë punën me përkushtim e me përqendrim të mirëfilltë.
Të dhënat e pandërmjeme që solla, duke u përqendruar vetëm në pjesën “Paraqitje problemore e kërkimeve për eposin”, që bën fillimin (f. 3 -32) e tezës së doktoratës të Shaban Sinanit “Mitologji në eposin e kreshnikëve” (Tiranë 2006), dëshmojnë për një punë të bërë me ngutë e pa kujdes të kësaj pjese dhe për një njohje të kufizuar të veçantive të lindjes, të bartjes e të ekzistimit të epikës sonë gojore, përkatësisht të këngëve kreshnike.

Prishtinë, korrik 2009 - Dërgoi: Kadri Mani

Mon	Tue	Wed	Thu	Fri	Sat	Sun
		1	2	3	4	5
6	7	8	9	10	11	12
13	14	15	16	17	18	19
20	21	22	23	24	25	26
27	28	29	30	31