Ç’po bëhet me artin tonë popullor?!

Në vendin e quajtur “ Mbaskollate” aty ku Valbona merr me vete përroin e “ Çeremit”, burimi i të cilit, niste nga Markofça, bjeshka e pishave dhe e rudinave me bare e lule të shumëllojshme. Në grykëderdhjen e atij përroi, në drejtim të rrjedhjes së Valbonës lugina merr një emërtesë tjetër “ Dragobi”, vendi i Div Dragoit Bajram Currit. Edhe kjo strukturë e Valbonës rrethohet nga vijimësia e vargmaleve fillestare, të cilat në thellësi të krahëve të tyre lartësohen duke formuar maja të larta, ndërsa në drejtim të rrjedhjes së lumit, vinë duke u ulur gradë-gradë, dy krahët e luginës në pjesët e tyre të poshtme janë të veshur me drurë të ahut, të cilët në disa vende bashkojnë kurora të tyre duke mbuluar shtratin e lumit dhe e bëjnë të padukshme rrjedhjen e tij. Shpatet e vargmaleve paraqesin variacione të shumta. Pjerrësitë, diku janë të buta, diku tepër të thikta duke formuar strehëza gërgje e thepa. Nga vendi ku fillon Dragobia ne një distance 2.5 apo 3 km lugina zgjerohet. Ne ete zgjerim janë përqendruar vendbanimet e dragobiasve te ndara ne lagje sipas afërsisë gjinore. Tradita e dragobiasve ka qene kënga, pushka, besa e bujaria. Në Dragobi ka lindur e rritur heroi i popullit Ram Sadria shtëpia e te cilit ngrihet si një kërshull mbi shtratin e Valbonës, jehona e se cilës i edukoi atij trimërinë ne shkallen me te larte “ Vetëmohim”. Ne Dragobi ka lindur një nga pionieret e pare te lëvizjes partizane te Tropojës oficeri ne pension Mujo Sokoli, qe sot gëzon respekt e mirënjohje nga te gjithë ata qe i ka njohur dhe e kane njohur. Ne grykë të Motines diku ne një qoshe të saj gjendet shtëpia Met e Dul Alia te cilët këtë strehë e vunë ne dispozicion te plakut te maleve B.Curri për ta shpëtuar atë nga ndjekjet e xhandarëve të Ahmet Zogu. Ne Dragobi nga zjarri i armeve te djemve të saj thyen hundët vullnetarët famëkeq e plaçkitës të Pashuk Bibës. Dragobia ka qenë vend përqendrimi dhe rrugëkalimi i sigurte i informacioneve partizane ne luftën e tyre për çlirimin e vendit nga pushtuesit nazifashist. Ne pjesën e poshtme të Dragobisë, ne krahun e majtë të rrjedhjes së lumit gjendet lagjja Sokolaj, diku ne mesin e kësaj lagje, ballë për ballë me qendrën e fshatit, gjendet një shtëpi dykatëshe e thjeshtë ne ndërtim, me derë drejt rrugës çka simbolizon bujarinë e mikpritjen e saj. Kjo është shtëpia e Man Dules ne të cilën lindi u rrit për të mos vdekur çika e malësisë, artistja e merituar Fatime Sokoli, e cila që ne vegjëli tregonte se do të bëhej një artiste e madhe dhe e pavdekshme. Bashkëmoshatarët e saj kur flasin për të thonë: “ që ne vegjëli Fatimja ishte një vajze e emancipuar ajo ndryshonte nga shoqet e saj bashkëmoshatarë, vishej si djalë flokët po si ata i mbante, merrte pjese ne lojëra e aktivitete e tyre sportive dhe që ne moshe fare të njome mësoi ti bjerë çiftelisë e ti këndoje asaj. Tingujt e çiftelisë dhe zëri shume i ëmbël filloi te dëgjohej nga te gjithë. Ajo mendonte ne shpate e thepa, mendonte ne dasma e kudo. Çdo dite qe kalonte rriste egon e saj për tu bere këngëtare për te gjithë, e çdo dite qe kalonte sillte afirmimin e saj ne një shkalle me te larte si artiste. Me tingujt e çiftelisë qe unifikoheshin me zërin e saj melodioz, vajza e Dragobisë behej gjithnjë e me e njohur. Kënga dhe zëri i saj marrin përmasa mbare vendore e për këtë ajo mbasi mbaro mësimet e para ne fshatin e saj vazhdoj shkollën 7-vjeçare ne qytetin e B.Currit duke qene konviktore. Pas mbarimit te kësaj shkolle meqenëse ajo ishte e prirur pas këngës dhe çiftelisë iu dha mundësi qe mësimet e mëtejshme ti vazhdonte ne Liceun Artistik te Tiranës, te cilin e mbaroi me rezultate te kënaqshme. Ne këtë kohe pleqtë ishin te lodhur, pleqëria ua kishte shteruar forcat, kishin nevoje qe dikush ti ndihmonte. Ishte kjo arsyeja qe Fatimja e ndërpreu arsimimin e saj te mëtejshëm qe tu vinte ne ndihme prindërve dhe me kërkesën e saj u emëruar drejtuese e kulturës ne fshatin e lindjes net e njëjtën kohe jepte lendet e edukimit estetik ne shkolle.

Zona e Dragobisë bashke me fshatrat Valbone e Qerem kane pas ne tradite këngën, vallen, rënies se çiftelisë, lahutës e fyellit pra kishin element folklorik qe duheshin njohur qe vlerat e tyre folklorike popullore te viheshin ne funksion te edukimit te te gjithëve qe dhe kultura te zhvillohej paralelisht me arsimimin. Për zhvillimin kulturore te zonës e punonte me objektivitet. Ne planet e punës ajo përcaktonte objektivat dhe rrugët e realizimit te tyre. Ne këtë front vete printe e para. Sa ishte ne Dragobi për çudi shihej ne Qerem e ne Valbone bashkëpunonte me te rinj e me te reja, aktivizonte mësuesit e mësueset te gjithë intelektualet e tjerë, shkonte ne dasma e festa te organizuara vetëm e vetëm qe te zbulonte elementet aktiv, artistin popullor. Kjo pune e saj dha shume shpjet rezultate; ngriti orkestrën popullore te zonës te përberë nga instrument popullor, fyell,çifteli, sharki , violine e lahute ngriti grupin e valltareve, përzgjodhi këngëtaret qe interpretonin bukur melodinë folklorike te zonës dhe atë te përpunuar.

Ne vitin 1969, erdhi ansambli i këngëve dhe valleve te Shqipërisë. Mbare banoret e zonës vërshuan për te dëgjuar programin e tyre. Ne mesin e tyre këngëtareve merrte pjese Brahim Tukiçi, Sali Brari etj, duke kënduar grupi i ansamblit ne qiellin e hapur njeri prej tyre, me sa mbaj mend vete B.Tukiçi e thirri Fatimen: “Eja bashkohu me neve sepse ti je një pjesëtare e jona e nuk e di pse nuk ke ardhur atje tek ne”. Ajo u ngrit e shkoj ne mes tyre dhe filloi te këndojnë bashke me ta. Fatimja shume lehte mund te shkonte qe atehere ne Tirane e te behej një pjesëtare e ansamblit por ajo thoshte dhe këtë e kishte ne parim te pashkelshëm “ guri i rende peshon ne vendin e vet” çka do te thotë se ajo synonte te behej pjesëtare e frontit te madh kulturor qe vendi i saj Tropoja te barazohej ne nivel kulturore me zonat e përparuara e tepër te përparuara. Duke qene flamurtare e grupit artistik te Tropojës, ajo debutoj me shume sukses ne te gjitha festivalet folklorike te Gjirokastrës. Debutoj ne te gjitha podiumet e sheshet e Shqipërisë, debutoj ne Kosove e vende te tjera Ballkanike. Gama e madhe e aktiviteteve te saj bën qe lavdia e saj te rritej dhe bashke me te dhe ajo e Tropojës. Pa mohuar rrolin e gjithë pjesëtareve te grupit artistik te Tropojës pa mohuar rroli e drejtueseve te artit dhe te kulturës nuk është aspak ekzagjerim por realitet objektiv nëse themi: Ali Ibra e Mic Sokoli me aktet e tyre heroike ngritën ne piedestal vlerat patriotike te Tropojasve për mbrojtjen e tërësisë se trojeve shqiptare, Fatime Sokoli Fatmira Berqani e djaloshi simpatik Gezim Nika ngritën ne piedestal artin e kulturën Tropoja. Fatime Sokoli lindi u rrit e u afirmua si artiste e madhe ne një sistem tjetër nga ky qe po përjetojmë andej dhe kënga e saj ka qene po e ndryshme. Me këngën e saj ka evokuar te kaluarën dhe sot ajo është jehone e thirrje për traditën për artin e interpretimit ne shkallen me njerëzore. Këngët e saj shpirtërore e shume pasiononte nuk linden as nga frika e as nga servilizmi ato rrjedhën nga shpirti i saj. Me ato këngë u ka kënduar punëtoreve ne fabrike ne miniere ne uzine u ka kënduar gjeologeve ne maje te maleve e bjeshkëve e bujqve e traktorëve ne are, heronjve te luftës e te punës. Shume këngë te saj ua ka kushtuar vëllezërve Kosovare përpjekjeve te tyre për liri e pavarësi e shkëputje nga Jugosllavia titiste. Këngët e Fatimes ishin kushtrim, inkurajuese e shpresëdhënëse. Zëri i saj i unifikuar me tingujt e çiftelisë, te cilës, ajo i binte vete elektrizonin shikuesit, ngrinte ata ne ovacione te papërmbajtshme. Kështu ndodhi ne një nga republikat e ish Jugosllavisë (Kroaci) ku Fatime Sokoli ishte e ftuar bashke me një grup këngëtaresh e valltaresh shqiptare. Spiunet e UDB-se, kishin vajtur atje për te sabotuar koncertin. Fatime Sokolit t’i ndërpresin këngën qe emri i udhëheqësit komunist Shqiptare Enver Hoxha, te mos dëgjohej. Fatime Sokoli del ne skene salla e mbushur plot e përplot me shikues tund telat e çiftelisë e nis këngën. Ne salle plasin duartrokitjet te papërmbajtura. Kur ato arritën kulmin e tyre, spiunet fikin dritat qe Fatimja te Frikësohej e te largohej nga skema e turpëruar. Por nuk ndodhi kështu. Skenari i spiuneve dështoi sepse Fatimja ishte dhe trimëreshë. Ne situatën e krijuar pa drita e pa mikrofon, shton volumin e zërit godet me force telat e çiftelisë e vazhdon këngën pa ju trembur syri “ Enver Hoxha ne Tirane n’kongres t’frontit ai ka thane,Shqiptaret hane barut me dhëmbë, Na kurrkujt nuk ja kem tuten, tanë kem dale prej qarkut pushkës” nga mos ndërprerja e këngës ovacionet u bene te papërmbajtshme spiunet me bisht ne shalle u larguan Fatime Sokoli nxori triumfues veten dhe grupin e saj.

Fatimja një kujdes te veçante i kushtonte veshjes se saj, kurrë ajo nuk ka kënduar qofte edhe një publik te vogël, pa patur të zbukuruar trupin e saj me veshjen popullore kombëtare shqiptare, të krahinës së saj. Cilin nuk e ka marre malli te shohin Fatimen me atë veshje magjike? Cilin nuk e ka marre malli ta dëgjoje Fatimen duke kënduar me atë zë qe kumbonte e te bënte ta dëgjoje në çdo situatë. Veshja kombëtare bashkëveprimi harmonik i tingujve të çiftelisë me zërin e saj, e tipizonin portretin e asaj artisteje që spikaste me përmbushjen e karakterit më të fortë të një malësoreje plot energji e pasion për të realizuar atë që synonte. Tingujt e çiftelisë së saj, zëri melodioz kanë qenë e janë shplodhës, ushqyes e emocionues, por mbi të gjitha, ato janë kushtrim, e thirrje për të ecur në traditën më të mirë.

Kultura popullore e arti i saj i interpretimit, nuk lejojnë variacione fustanesh që shfaqin lakuriqësi, nuk duron çirrje e ngërdheshje që ulin vlerat interpretuesit, ku e bëjnë atë të neveritshëm e të pa dëshirueshëm për tu dëgjuar. Interpretimi që i bëhet sot artit popullor nuk është evolim, ai është degjenerim. Evolim do të thotë rritje e krenarisë, rritje e nivelit të interpretimit, rritje e dëshirës dhe e pasionit të artdashësve. Për një art të tillë, të merr malli, por kur shef e dëgjon se muzikës popullore, artit të interpretimit po i behet interpretim denigrues nuk mund të qëndrosh indiferent. Regjisoret, skenaristët me këtë denigrim që po i behet artit tonë popullor po denigrojnë kulturën qe është një tregues dhe një tipar i kombit. Sot media vizive shqiptare ka eklipsuar gjithë ata këngëtarë valltare e muzikant. Ata nuk nxirren ne televizor qe te shihen e te dëgjohen. Ata populli i ka dashur e i do sepse ishin ata që benë të dëgjohet, të vlerësohet kënga e vallja shqiptare në skenat me prestigjioze të botës. Ku janë Besim Zekthi, Naile Hoxha, Luçie Miloti, Marie Kraja e Ndue Shyti kompozimi i tij vallja e sharrexhive është himn. Ku janë shumë e shumë të tjerë që nuk dëgjohen, por me nostalgji i kujtojmë.