Mihallaq Qilleri:BALADA ARVANITO-ARBËRESHE TË SHEKULLIT XV

nga **Agim Gashi** Wed Mar 02, 2011 12:51 am

Mihallaq Qilleri:BALADA ARVANITO-ARBËRESHE TË SHEKULLIT XV

VDEKJA E LUFTËTARIT

Kjo është një baladë tepër e vjetër dhe, siç pranohet gjerësisht i përket fillimit të viteve 1400, kur turqit tashmë kishin hyrë në Peloponez dhe arvanitasit e Moresë luftonin për t’i zbuar s’andejmi. Krahina e Argolidhokorinthias me kryeqytet Nafplion, ishte dhënë e tëra, pas sundimit venetikas, kundër pushtimit turk. Në luftrat e tyre kundër këtij armiku të ri një rol të rëndësishëm luajtën pjestarët e fisit të madh të Buzikave, arvanitas në gjak e në rrënjë, si Vretoja, Jorgoja,Mezisi, Luka, Petroja, e të tjerë. Titullin e baladës “ Vdekja e luftëtarit” përkon me përkthimin e lirë nga libri i arbëreshit Xhuzepe Skiro “ CANTI TRADIZIONALI, Napoli MCMXXIII. Por edhe në ribotimin që iu bë në Piana degli Albanese në vitin 1986 nuk kishte titull. Është e kuptueshme që arbëreshët e kishin marrë baladën me vete pasi lanë Morenë.

Duall e bukura në derë
Me një stamnëzë me verë
E me kjelkiethin në dorë
Jip të pijn të varfërvet.
- O ti mjerr i varfërith
cë më vjen ng’ amahjeza
mos më pashë zotin t’imë?
- Pashë shumë luftorezë,
zotin tënte nuk e njoha.
- Ish një trim i bukurith,
bukur dhe i gjelburith,
me një kal të brimurith,
me një sell mëdafshëtë,
me një nigkll të vellushte,
me një frenth hrisomen,(argjendtë)
me një flamurë në dorë..
-U m’e pashë, o zonjë, kalthin,
ke i sellin ngka barkut
e me flamur dzarë - dzarë..
Arriu kali ndër të thënetë.
- Se ty i shkretë e i halinosmë,
ku ma le zotin tëndë,
zotin tënd e zotin t’im?
- U gjithë fushazit m’i rrodha
gjithë prrenjerit kërtceva,
e gjithë malezet m’i jesha.

Por në fushë t’Anapulit
në një humbjezë s’arrita,
mbi një dërrasë të marmurtë,
i kumbisa këmbëzat,
po më shkan të katrëzat.
Qeni turk më ra përsipër,
e m’i qethi kriethit..( kokën) .
_____________

E IKURA

Kënga është marrë përsëri nga një antologji të arbëreshëve të Italisë, (“Këngë popullore nga Fullkunara arbëreshe”) të Settimio Genoese, dhe e botuar në Athinë në vitin 1986. Edhe kjo këngë i vendos ngjarjet në krahinën e Argolidhokorinthias. Është e së njëjtës periudhë historike, pra rreth 1400,- tës, madje edhe më e vjetër, dhe ka karakter erotik..

Miti i saj bazë egzistonte deri paradokohësh në fshatrat arvanitase të Argolidhokorinthias, por rrallë është hasur edhe në bregdetin perëndimor të Azisë së Vogël, ( Izmir), në shekullin e XIX. Atë kohë marrëdhëniet e Greqisë dhe Azisë së Vogël ishin tepër të ngushta. Popullsia e dendur e Azisë së Vogël, siç dihet ka një të kaluar krejtësisht helene. Për rrjedhojë edhe atje ka pasur ngulime të vjetra arvanitase.

Kur u linde ti moj vajzë, u në derë tënde jesh,
Lutesha e parakalesa zotin tënd të më lindje sy-zezë.
Vajza me sy të zezë u le..
Kur u rrit e u bë kopile edhe zemra i lulëzoi,
proksinitë( mblesësit) dërgova.
Vajza doi, nuku doi bushtrëza e ëma.
- Vajzë ti mos më helmo, se mundon tët ëmë.
Bleva u një palë kaliqe, e sa tëmës
Ia dërgova me proksinetin sa më shpejtë.
Jëma deshi, po ahera nuk më duaj i jati,
Mos të gjallë e mos të vdekurë.
- Vajzë ti mos më helmo se tët at e mundon (?)
Një kësulë velludho bleva dhe e
Dërgova tatës me proksiono shpejtë.
I jati duaj po ahere s’doj i vllai dhe Lalia qeni,
Që erdhi foli plot me fort..
- Vajzë ti mos më helmo, se nuk ndrishon tët vëlla.
Bleva u një brez të argjendë me një thikë,
Dhamaski dhe vëllait ai dërgova,
Prokseni me të shpejt.,
Brezulin dhe thikën po motrën s’ma dërgoi.
Një të diel me natë nisa dhe vajta vet.
Edhe çova një kamare,( avëlmend) duke
Ksiajtur( ?) pliksaren.( tjerrësen).
Vajza ish në vilostar ku mplekste
Me fije ar, të ardhur nga Anapuli.
Dhe në krie vit ,(vënë) një stemë.
Pika loti binin në gji, po ata s’ishin pika loti,
Ishin zjarrm i dashurisë!
E përfalia,( e përqafova), dëita ( zgjata) dorën,
Në vith të kalit pra e vura,
E u shtita ( shëtita) sheshëvet..( fushave).
Dual përpara i vëllai, me të katër Lalërat,
E me të shtatë kushërinjtë.
- Mba ti trim kalin ngadalë,
Sa të taks ( të të jap) u ‘ ti palën. ( pajën)
- Palë çë desha u e mora,
vajzë të bardhë si bora.
Sit ( Sytë) e saj një mill( mijë) dukat,
vetullat një tjetër dy mill,
buzat aq edhe më tepër, vetja,( trupi i saj), sa një jetë.
Ndal e priti ai në amahi( mbrojtje) afër urëzës
Të lumit dhe në bot u derdhi gjakun.
Atje ranë tre a katër, por kolarti (?) ai nga kali,
Bashkë me të bukurën…
Atje i pështruan ( mbuluan) gurët….
Kur vera lulëzoi, trimi u bë një qiparis.
Vajza u bë një drizë ( pjerrgull –M.Q.) e bardhë
E u kumbis në qiparis,
Me të glatin (gjatin) vilostar ( vil- llastarin).
Suall rrush dhria ( hardhia) e bardhë,
Shkojnë të sëmurët hanë dhe shërohen;
Shkojnë të lavosurit, ( plagosurit),
Mirnin fletë nga qiparisi,
Vinin lavomavet ( plagëve),
Dhe ato dëlireshin..( shëroheshin).

Përkthimi i këtyre poemave epiko-lirike në greqisht nga edhe i kam sjellë këtu në gjuhën arvanite, është bërë krejtësisht i lirë dhe shpesh nuk përkonte me origjinalin. Përkthyesi, me sa shihej, i poetizonte më shumë. Ndoshta për arsye krenarie, ndoshta sepse nuk i dinte disa fjalë të vjetra të shqipes. Preferova variantin më të saktë. Disa fjalë arvanitase, apo arbëreshe të trazuara me greqishten, u mundova t’i përshtatja. Ajo që bie lehtësisht në sy është se poemat arvanito-arbëreshe janë shkruar në dialektin jugor të shqipes, Toskëria e poshtme, më pranë Çamëria, gjë që tregon se ikamanët e vjetër nuk duhet të kenë udhëtuar shumë deri në Moré.
______________

PËRKTHEU DHE PËRSHTATI - MIHALLAQ QILLERI

Mihallaq Qilleri:BALADA ARVANITO-ARBËRESHE TË SHEKULLIT XV 185601_149676555093661_100001539519941_293596_6061774_n

Mihallaq Qilleri:BALADA ARVANITO-ARBËRESHE TË SHEKULLIT XV 185601_149676555093661_100001539519941_293596_6061774_n

Valle arbëreshe
CALBARIA- ITAL

Mon	Tue	Wed	Thu	Fri	Sat	Sun
				1	2	3
4	5	6	7	8	9	10
11	12	13	14	15	16	17
18	19	20	21	22	23	24
25	26	27	28	29	30