Marius Chelaru:Për mënyrën se si duhet dashur dhe si duhet jetuar
Faqja 1 e 1
Marius Chelaru:Për mënyrën se si duhet dashur dhe si duhet jetuar
Për mënyrën se si duhet dashur dhe si duhet jetuar
(Mbi librin “Mamaja” të Vilhelme Vranari Haxhirajt.
Përktheu në gjuhën Rumune Adriana Tabacu, RawexComs, Bukuresht 2011)
Marius Chelaru
Shekulli XX ka prurë dy nga „eksperimentet” më të tmerrshme „sociale” – fashizmin dhe komunizmin. Mënyra në të cilën është shkruar historia, në librin “Mamaja” të Vilhelme Vranari-Haxhirajt, në konsonancë me faktin se „Miku i Madh Rus” ka qenë në „taborrin fitues”,ka ndikuar që këto dy sisteme të gjykohen në mënyrë të ndryshme, edhe pse është vështirë t’i kandarojmë saktësisht jetët e zhdukura dhe tragjeditë që i kanë sjellë njerëzimit. Procesi kundër komunizmit ende nuk është shpallur në të vërtetë. Ndërsa viti 1989 i revolucionit antikomunist nuk ka bërë tjetër, veçse ta fshijë njëfarë perdeje nga e shkuara. Një perde që e mbulonte pjesërisht, sa për sy e faqe, hirin e jetëve të djegura nga komunizmi, siç të pjesërishme dhe të pabarabarta kanë qenë edhe „gjykimet” ndaj vendeve që kanë vuajtur si pasojë e këtij tipi regjimi dhe „kontributit” të Perëndimit në gjenerimin e „kortinës së hekurt!”
Libri i Vilhelme Vranari Haxhirajt u referohet disa nga miliona jetëve të shembura, të përmbysura e të shfarrosura nga blasfemia e kuqe. Ajo flet për jetën, dashurinë, zhgënjimin, për një vend ku çdo gjë qe përmbysur si në një shtjellë të mbrapshtë, saqë është arritur që njerëzit të urrehen edhe nga frika, dhe me siguri, madje disa edhe nga bindjet për t’i qenë besnik partisë. Aq të devotshëm, saqë është arritur deri atje kur prindërit t’i urrejnë aq shumë, sa t’ua marrin të drejtën për të jetuar fëmijëve të vet. Edhe familja e burrit të “mamasë” ishte e përfshirë nga frika e pashembëllt që e mbështillte jetën e çdokujt aso kohe. Kur Havaja arrin në shtëpi të vjehrrit (pasi ajo e refuzonte familjen e të atit, sepse i kërkonte ta braktiste burrin, tashmë i burgosur dhe i varfër, dhe të marrë një bashkëshort tjetër që është „besnik i partisë”).
Madje kur rrëfen se bashkëshorti i saj ishte i arrestuar kot, vjehrra i kërkon të heshtë ngase „sot drejtësia është në anën e atij që fiton (...). Hesht nuse, se edhe muret kanë veshë! Përndryshe nuk e kanë të vështirë që djalin tim ta lënë të kalbet tërë jetën në burg”.
Shkurtimisht, Havaja në moshën 18 vjeçare bëhet nusja e Mynyrit, një burrë nga një familje e pasur dhe e kulturuar. Pastaj, shtjella e jetës i sjell çiftit bashkëshortor edhe lumturinë dhe dashurinë, por edhe zhgënjimin, ngaqë i shoqi i saj nuk ishte i aftë për pjellshmërinë e saj që të lindë fëmijë. Adoptojnë nga kunati njërin nga fëmijët, i cili e humb jetën. Pastaj birësojnë tjetrin dhe... vjen lufta, invazioni i fashistëve italo-gjermanë, mbarimi i konfrontimeve, vazhdojnë „reformat”, konfiskimi i pasurive, realiteti komunist, burgjet dhe kalvare vuajtjesh pa fund...
Mund t’i shikojmë faqet e kësaj vepre edhe nën aspektin e kësaj „fabule të jetës”. Është njëra nga ato ndodhi… të para edhe nga unë. Në njërin apo në tjetrin variant, tek ne apo përreth nesh, i njohim ngjarje e vuajtje të tilla dhe sidomos ne që kemi jetuar në vendet komuniste. Por mund të shohim në libër edhe një pasqyrim të traditës, të mënyrës në të cilën kanë jetuar shqiptarët. Për shembull, për lexuesin rumun do të ishin interesante përkufizimet, jeta e ditëpërditshme në një familje shqiptare… mënyra në të cilën martoheshin vashat dikur, ku burrat (i madhi i shtëpisë, duke ua përcaktuar bashkëshortin, edhe pse, shpesh, me pajtimin e tyre: („Këtë e vendosin burrat, jo gratë, apo çikat e mamasë. Nëse do të të pyesë yt atë , a do ta pranosh, moj bija ime? – e pyet nëna.”). Apo mënyra se si duhej të sillet nusja, duke qarë deri në kupë të qiellit pse e braktis shëpinë, përndryshe, po qe se s’qante do ta turpëronte familjen: (Na turpërove, moj bijë! Po si s’e nxorre një pikë loti në sy?”. E vjehrra i ngjyen duart e nuses me mjaltë, posa hyn në shtëpinë e burrit, që të jetë „gjithmonë e ëmbël”. Apo për atë se si ishte jeta e grave, e rëndë, vazhdimisht e lodhshme: „Gruaja është e mallkuar. Gjen gjithmonë diçka për të bërë. Madje edhe po qe se punon tërë ditën gjithnjë gjen nga diçka tjetër për të bërë.”
Duke e lexuar me kujdes [b]këtë libër të ri të Vilhelmes, konstatojmë se është një histori reale, e shkruar me një gjuhë të drejtëpërdrejtë, e pasofistikuar, një prozë e pjekur të cilës nuk i mungon prezenca e figurave të stilit, një rrëfim heterodiegjetik dukshmërisht lineare, me planet e konstruktuara në një vargëzim të rrjedhshëm, në një mënyrë përmes së cilës mund t’i kontribuojë rrjedhës së lekturimit. Dikur, një i mençur që quhej Ja‘far ibn Muhammad al-Sādiq (702-765, pas Krishtit), thoshte se „letërsia është veshja me të cilën dikush e mvesh atë që e shkruan apo e shpreh, në një mënyrë të atillë që të duket shumë më atraktive”, duke shtuar, në një kontekst më të gjerë, se „nuk ekzistojnë njohje pa letërsi”. Ndoshta se, përafërsisht kjo është pikërisht grila përmes së cilës mund t’i lexojmë këto faqe, tejmatanë rrëfimit në vete, duke i kundruar si faqet e një pllake, më të vogël apo më të madhe, në rrugën e gjatë të njohjes, të të mbajturit mend të asaj që ka qenë e qenësishme dhe tronditëse në diktaturën komuniste.
(E zgjodhi për shtyp: Baki Ymeri)
fterziu@yahoo.co.uk; ;
(Mbi librin “Mamaja” të Vilhelme Vranari Haxhirajt.
Përktheu në gjuhën Rumune Adriana Tabacu, RawexComs, Bukuresht 2011)
Marius Chelaru
Shekulli XX ka prurë dy nga „eksperimentet” më të tmerrshme „sociale” – fashizmin dhe komunizmin. Mënyra në të cilën është shkruar historia, në librin “Mamaja” të Vilhelme Vranari-Haxhirajt, në konsonancë me faktin se „Miku i Madh Rus” ka qenë në „taborrin fitues”,ka ndikuar që këto dy sisteme të gjykohen në mënyrë të ndryshme, edhe pse është vështirë t’i kandarojmë saktësisht jetët e zhdukura dhe tragjeditë që i kanë sjellë njerëzimit. Procesi kundër komunizmit ende nuk është shpallur në të vërtetë. Ndërsa viti 1989 i revolucionit antikomunist nuk ka bërë tjetër, veçse ta fshijë njëfarë perdeje nga e shkuara. Një perde që e mbulonte pjesërisht, sa për sy e faqe, hirin e jetëve të djegura nga komunizmi, siç të pjesërishme dhe të pabarabarta kanë qenë edhe „gjykimet” ndaj vendeve që kanë vuajtur si pasojë e këtij tipi regjimi dhe „kontributit” të Perëndimit në gjenerimin e „kortinës së hekurt!”
Libri i Vilhelme Vranari Haxhirajt u referohet disa nga miliona jetëve të shembura, të përmbysura e të shfarrosura nga blasfemia e kuqe. Ajo flet për jetën, dashurinë, zhgënjimin, për një vend ku çdo gjë qe përmbysur si në një shtjellë të mbrapshtë, saqë është arritur që njerëzit të urrehen edhe nga frika, dhe me siguri, madje disa edhe nga bindjet për t’i qenë besnik partisë. Aq të devotshëm, saqë është arritur deri atje kur prindërit t’i urrejnë aq shumë, sa t’ua marrin të drejtën për të jetuar fëmijëve të vet. Edhe familja e burrit të “mamasë” ishte e përfshirë nga frika e pashembëllt që e mbështillte jetën e çdokujt aso kohe. Kur Havaja arrin në shtëpi të vjehrrit (pasi ajo e refuzonte familjen e të atit, sepse i kërkonte ta braktiste burrin, tashmë i burgosur dhe i varfër, dhe të marrë një bashkëshort tjetër që është „besnik i partisë”).
Madje kur rrëfen se bashkëshorti i saj ishte i arrestuar kot, vjehrra i kërkon të heshtë ngase „sot drejtësia është në anën e atij që fiton (...). Hesht nuse, se edhe muret kanë veshë! Përndryshe nuk e kanë të vështirë që djalin tim ta lënë të kalbet tërë jetën në burg”.
Shkurtimisht, Havaja në moshën 18 vjeçare bëhet nusja e Mynyrit, një burrë nga një familje e pasur dhe e kulturuar. Pastaj, shtjella e jetës i sjell çiftit bashkëshortor edhe lumturinë dhe dashurinë, por edhe zhgënjimin, ngaqë i shoqi i saj nuk ishte i aftë për pjellshmërinë e saj që të lindë fëmijë. Adoptojnë nga kunati njërin nga fëmijët, i cili e humb jetën. Pastaj birësojnë tjetrin dhe... vjen lufta, invazioni i fashistëve italo-gjermanë, mbarimi i konfrontimeve, vazhdojnë „reformat”, konfiskimi i pasurive, realiteti komunist, burgjet dhe kalvare vuajtjesh pa fund...
Mund t’i shikojmë faqet e kësaj vepre edhe nën aspektin e kësaj „fabule të jetës”. Është njëra nga ato ndodhi… të para edhe nga unë. Në njërin apo në tjetrin variant, tek ne apo përreth nesh, i njohim ngjarje e vuajtje të tilla dhe sidomos ne që kemi jetuar në vendet komuniste. Por mund të shohim në libër edhe një pasqyrim të traditës, të mënyrës në të cilën kanë jetuar shqiptarët. Për shembull, për lexuesin rumun do të ishin interesante përkufizimet, jeta e ditëpërditshme në një familje shqiptare… mënyra në të cilën martoheshin vashat dikur, ku burrat (i madhi i shtëpisë, duke ua përcaktuar bashkëshortin, edhe pse, shpesh, me pajtimin e tyre: („Këtë e vendosin burrat, jo gratë, apo çikat e mamasë. Nëse do të të pyesë yt atë , a do ta pranosh, moj bija ime? – e pyet nëna.”). Apo mënyra se si duhej të sillet nusja, duke qarë deri në kupë të qiellit pse e braktis shëpinë, përndryshe, po qe se s’qante do ta turpëronte familjen: (Na turpërove, moj bijë! Po si s’e nxorre një pikë loti në sy?”. E vjehrra i ngjyen duart e nuses me mjaltë, posa hyn në shtëpinë e burrit, që të jetë „gjithmonë e ëmbël”. Apo për atë se si ishte jeta e grave, e rëndë, vazhdimisht e lodhshme: „Gruaja është e mallkuar. Gjen gjithmonë diçka për të bërë. Madje edhe po qe se punon tërë ditën gjithnjë gjen nga diçka tjetër për të bërë.”
Duke e lexuar me kujdes [b]këtë libër të ri të Vilhelmes, konstatojmë se është një histori reale, e shkruar me një gjuhë të drejtëpërdrejtë, e pasofistikuar, një prozë e pjekur të cilës nuk i mungon prezenca e figurave të stilit, një rrëfim heterodiegjetik dukshmërisht lineare, me planet e konstruktuara në një vargëzim të rrjedhshëm, në një mënyrë përmes së cilës mund t’i kontribuojë rrjedhës së lekturimit. Dikur, një i mençur që quhej Ja‘far ibn Muhammad al-Sādiq (702-765, pas Krishtit), thoshte se „letërsia është veshja me të cilën dikush e mvesh atë që e shkruan apo e shpreh, në një mënyrë të atillë që të duket shumë më atraktive”, duke shtuar, në një kontekst më të gjerë, se „nuk ekzistojnë njohje pa letërsi”. Ndoshta se, përafërsisht kjo është pikërisht grila përmes së cilës mund t’i lexojmë këto faqe, tejmatanë rrëfimit në vete, duke i kundruar si faqet e një pllake, më të vogël apo më të madhe, në rrugën e gjatë të njohjes, të të mbajturit mend të asaj që ka qenë e qenësishme dhe tronditëse në diktaturën komuniste.
(E zgjodhi për shtyp: Baki Ymeri)
fterziu@yahoo.co.uk; ;
Agim Gashi- Administrator
- Numri i postimeve : 45955
Age : 70
Location : Kosovë
Registration date : 17/11/2008
Faqja 1 e 1
Drejtat e ktij Forumit:
Ju nuk mund ti përgjigjeni temave të këtij forumi
Tue Mar 14, 2017 8:17 pm nga Agim Gashi
» IDRIZ ZEQIRAJ - SHIPTARËT NUK JANË "ME BYTHË NË PRUSH", PËR TË FALUR TOKAT
Mon Feb 27, 2017 6:54 pm nga Agim Gashi
» Akuzat kundër Shefqet Krasniqit Prokurorisë ia kishte konfirmuar edhe BIK-u (Dokument)
Mon Feb 27, 2017 5:20 pm nga Agim Gashi
» Aktakuzë kundër imamit Shefqet Krasniqi
Mon Feb 27, 2017 4:32 pm nga Agim Gashi
» Zbulohen tensionet gjatë dialogut në Bruksel, Nikoliqi Thaçit: Ti je kriminel
Fri Feb 03, 2017 7:40 pm nga Agim Gashi
» Faruk Tasholli - RJEPENI NANËN
Fri Feb 03, 2017 12:22 pm nga Agim Gashi
» FAMILJA E HAKI IMERIT: AI U VRA NË KOHËN KUR NË PUSHTET ISHIN HASHIM THAÇI E REXHEP SELIMI
Wed Jan 25, 2017 12:39 am nga Agim Gashi
» AGIM GASHI - O NE TREN PËR MITROVICË
Wed Jan 18, 2017 11:08 pm nga Agim Gashi
» Vëllai i tij u pajtua me Thaçin, por ja si ishte kidnapuar Haki Imeri në Brojë e më pas ishte vrarë
Wed Jan 18, 2017 8:13 pm nga Agim Gashi
» Fadil Maloku:Aferim, Prokurori e Kosovës!
Wed Jan 18, 2017 8:00 pm nga Agim Gashi
» Djali i Haki Imerit del kundër axhës: Nuk ia fali Thaçit, nuk dua drejtësi kanunore
Wed Jan 18, 2017 7:12 pm nga Agim Gashi
» IDRIZ ZEQIRAJ:Copëza biografike dhe kujtime për Ibrahim Rugovën
Wed Jan 18, 2017 5:13 pm nga Agim Gashi
» Presidenti Thaçi i “lahet me 124 pleq” Imer Imerit se nuk ka gisht në vrasjen e vëllait të tij
Wed Jan 18, 2017 4:00 pm nga Agim Gashi
» Adem Salihaj akuza të rënda ndaj Hashim Thaçit, ja si po mundohet të shpërlahet nga krimet e shumta që ka bërë
Wed Jan 18, 2017 3:53 pm nga Agim Gashi
» Ndodh edhe ky skandal: Njeriu që grisi fotografinë e Presidentit Rugova merr certifikatën e veteranit të UÇK-së
Tue Jan 17, 2017 7:55 pm nga Agim Gashi
» BERAT ARMAGEDONI:Lamtumirë, Joshua i Pejës!
Tue Jan 17, 2017 12:15 am nga Agim Gashi
» Biografia e Presidentit Rugova - Biografi e shkurtër
Mon Jan 16, 2017 10:32 pm nga Agim Gashi
» ILIR MUHARREMI : Treni provokativ, artistët në gjumë
Sun Jan 15, 2017 11:32 pm nga Agim Gashi
» Përveç ROSU-së, ky është shqiptari që rrezikoi jetën për ta ndalur trenin e Serbisë
Sun Jan 15, 2017 9:53 pm nga Agim Gashi
» ENVER PETROVCI - IN MEMORIAM SEFEDIN NUREDINIT- SEFA
Sun Jan 15, 2017 9:07 pm nga Agim Gashi