Kristo Frashëri: Jo Ivan Kastrioti, por Gjon Kastrioti!

nga **Agim Gashi** Fri Mar 27, 2009 2:43 am

Jo Ivan Kastrioti, por Gjon Kastrioti!

Trajta sllave "Ivan" me të cilën ai quan të atin e Skënderbeut, ka shkaktuar me të drejtë një përshtypje të hidhur në opinionin shqiptar

Nga Kristo Frashëri

Në punimin e vet mbi Skënderbeun, historiani zviceran Oliver Jens Schmitt ka përdorur në shumë raste onomastikën sllave. Në pajtim me këtë prirje, të atin e Skënderbeut nuk e quan Gjon, por Ivan Kastrioti. Trajta sllave "Ivan" me të cilën ai quan të atin e Skënderbeut, ka shkaktuar me të drejtë një përshtypje të hidhur në opinionin shqiptar në përgjithësi. Arsyeja nuk është vetëm fakti se opinioni shqiptar është mësuar deri tani ta quajë të atin e Heroit me emrin shqiptar Gjon Kastrioti, por edhe te ngarkesa e heshtur etnike që nënkupton përdorimi i pasaktë dhe i panevojshëm për shqiptarët i një trajte sllave që ata s‘e kanë dëgjuar asnjëherë.

Dimë se prapa emrave të përveçëm në trajta të huaja që kanë përdorur shqiptarët, ka në të kaluarën historianë që janë përpjekur të shohin kombësinë e huaj. Kështu për shembull, nacionalistët serbë kanë ngulur këmbë në të kaluarën për origjinën sllave të Skënderbeut duke shfrytëzuar trajtën që ndeshet në disa akte sllave Jovan për të atin, Vojsava për të ëmën, madje dhe trajtën serbe Gjuragj për vetë Gjergj Kastriotin. Me sa dimë ne, edhe serbët e ditëve tona (p.sh. Jovan Radoviçi) e kanë hedhur poshtë këtë tezë.

Për hir të madhështisë që Skënderbeu fitoi në historinë evropiane, nuk janë vetëm serbët, por edhe grekët, që u përpoqën t‘i atribuonin Skënderbeut origjinë helenike. Ndërsa serbët u kapën pas emrit Jovan të të atit të Skënderbeut që ndeshet në aktet serbe dhe pas emrit Stanish që mbante vëllai i tij i madh, - nacionalistët grekë u kapën pas mbiemrit Kastriot, të cilin e lexuan Kastriotis, që do të thotë në greqisht banor i Kalasë. Madje, historiani grek i shekullit XIX, M. Dimitzas dhe të tjerë pas tij, për ta helenizuar njëqind për qind Skënderbeun e modifikuan mbiemrin Kastriot në Kastriotis, kurse emrin nga Gjergj në Jorgo.

Historiani zviceran besoj se e di, por nëse nuk e di do t‘ia kujtojmë prirjen proverbiale të nacionalistëve serbë, të cilët i sllavizonin apo i serbizonin jo vetëm emrat e viseve të sunduara prej tyre, por edhe emrat e qyteteve jo serbe që lakmonin një ditë t‘i pushtonin, për të argumentuar aneksimin e tyre. Dihet për shembull, se serbëve mesjetarë nuk ua zinte goja ta quanin Venedikun - Venediko, por Mletac, Raguzën - Dubrovnik, Selanikun - Solum, Stambollin - Carigrad, Durrësin - Drraç, Shkodrën - Skadar, Beratin - Beligrad, madje për të mos u zgjatur, edhe Vjenën ku zoti Schmitt jep mësime, e quajtën Beç.

Mund të thuhet se historiani zviceran paska bërë një "zbulim" shkencor, - paska zbuluar emrin e vërtetë të të atit të Skënderbeut dhe se përpara këtij zbulimi ne u dashkemi të përulemi, të korrigjojmë vetveten dhe të qepim gojën. Nëse historiani zviceran do të ndjekë sëmundjen serbe, se lumi Danub i cili në Antikitet quhej Ister, ne duhet ta quajmë Tunë, sepse kështu e quanin në Mesjetë serbët. Megjithatë, këtu rasti i Danubit nuk është i ngjashëm me atë të Gjon Kastriotit. Pyetja shtrohet: a është i vërtetë pohimi që ka bërë historiani zviceran se në burimet historike babai i Skënderbeut shfaqet me emrin Ivan dhe se edhe vetë shqiptarët e kohës së tij e paskan quajtur Ivan Kastrioti, kurse forma Gjon nuk ndeshet, sipas tij, në burimet historike? ("Gazeta Shqiptare", 21 dhjetor 2008).

Në intervistën që i dha "Gazetës Shqiptare" historiani zviceran thotë se, reagimi që pati opinioni publik shqiptar është një "keqkuptim thelbësor", sepse, sipas tij, emri personal nuk nënkupton kombësi. Kjo dihet nga të gjithë. Ky fenomen nuk ndodh vetëm te shqiptarët, por te tërë popujt e Evropës, sigurisht edhe jashtë saj. Le të mos shkojmë më tej, por të kufizohemi vetëm te gjermanët. Janë me mijëra e mijëra gjermanë që mbajnë emra shenjtorësh të kishës së krishterë me origjinë izraelite, greke, romake, madje edhe sllave, por askujt nuk i shkon ndërmend të mendojë se ata janë qytetarë me origjinë izraelite, greke, romake apo sllave. Vetë emri Oliver, që mban historiani zviceran emër të cilin në shek. XV e kanë përdorur edhe shqiptarë, sigurisht nuk nënkupton kombësi angleze. Kur shefi i propagandës hitleriane, Joseph Goebbels, akuzoi një shkencëtar gjerman se ishte izraelit dhe kur si dëshmi i tregoi emrin hebraik Joseph - të lutem, i tha shkencëtari, nëse më gjykon nga emri, ç‘duhet të them unë për ju zoti Goebbels që mbani të njëjtin emër izraelit, Joseph! Kjo për arsye se këto emra janë fosilizuar prej shekujsh në onomastikën gjermane, ashtu si janë fosilizuar prej shekujsh nëpërmjet feve edhe te shqiptarët emrat me origjinë hebraike, bizantine, latine, turke, aty-këtu dhe sllave. Megjithatë, me emrin Ivan puna qëndron ndryshe. E para, emri Ivan nuk është përdorur asnjëherë nga shqiptarët. Dihet se emri Ivan vjen nga emri antik i shenjtorit Johan. Emri Johan i shenjtorit te serbët ka marrë trajtën Jovan. Trajta Jovan ka hyrë në disa vise dhe te shqiptarët është shqiptarizuar aq thellë sa askujt nuk i shkon ndërmend se kur ka përballë një shqiptar me emrin Jovan (p.sh. Jovan Kosturi, Jovan Adhami) të mendojë se është sllav. E dyta, deri sot askush përveç O. Schmitt-it, nuk e ka quajtur të atin e Skënderbeut Ivan - trajtë ruse dhe aty-këtu malazeze e emrit Johan. Historiani zviceran thotë se ai zgjodhi trajtën Ivan, mbasi ajo u gjetka në të gjitha burimet, jo vetëm sllave, por edhe latine. Këtu ai me siguri që e tepron. Trajta Ivan ndeshet vetëm në tri raste - në një aktmarrëveshje tregtare në sllavisht lidhur më 1420 midis Gjon Kastriotit dhe Republikës së Raguzës, redaktuar nga kancelaria sllave e Dubrovnikut dhe në dy akte noteriale kishtare paleosllave, të hartuara më 1426, në manastirin e Hilandarit të malit Athos (mali i shenjtë), në të cilin kishte edhe murgj rusë.

Pretendimi i historianit zviceran se emri Ivan ndeshet edhe në burimet latinishte, është trillim. Në korrespondencën latinisht të shkëmbyer me Republikën e Venedikut, Gjoni quhet në trajtën latine, Juanum Castrioti (më 1407), Johannes Castriot (në tre akte: 1413, 1417, 1433), Yanus (1424) ose Juano Castrioth (1439), Juani (1445). Edhe humanisti italian, bashkëkohësi i Skënderbeut, Raphael Volaterranus, të atin e Skënderbeut e quan Johannes Dibras. Në burimet osmane, emri i të atit të Skënderbeut quhet Juvan (lexohet edhe Jovan, por jo Ivan) dhe zotërimi i tij Juvan-ili (tokat e Juvanit ose Jovanit). Deri këtu kemi të dokumentuara tri trajta: Ivan, Johan, Juvan. Këtu lind pyetja: Përse historiani zviceran nuk e përmend kronistin shqiptar, Gjon Muzakën, bashkëkohës të Skënderbeut, madje kushëri i parë i Donikës, bashkëshortes së Skënderbeut, i cili në memorandën e vet italisht të diktuar në pleqëri të thellë më 1510, të atin e Skënderbeut nuk e quan as Ivan, as Johan, as Juvan, por Giovanni Castriota, trajtë italishte e emrit shqip Gjon. Këto emërtime të ndryshme që kanë lidhje me gjuhë të huaja e nxisin historianin të pyesë se cila ka qenë trajta shqipe e emrit të të atit të Skënderbeut. Nëse nuk e ditka trajtën shqipe, përse zgjodhi trajtën Ivan, e cila përmendet më pak se trajta latine Johannes?

Po të ishte interesuar të shihte regjistrat e trevës dibrane, hartuar nga administrata osmane më 1467, kur Skënderbeu ishte ende gjallë, do të shihte se banorët dibranë nuk përdornin as Ivan, as Juvan, as Johan, por trajtën shqipe, Gjon. Për shembull, në Rahonik (sot qyteti i Dibrës, në cepin veriperëndimor të Maqedonisë), gjejmë banorë me emrin Gjon (Gjoni, vëllai i Radecit, biri i Jankut); në Jablanicë ndeshim një fshatar me emrin Miho, biri i Gjonit; në Banishtë, pranë qytetit të Dibrës një Gjon Popoviçi (Gjoni, biri i priftit); në fshatin Majtarë, Miho, biri i Gjonit; në Peshkopi: Gjon Supa; në Brezhdan: Gjon Uraqi; në Brestin e Epërm: Gjon Mëlika; në Shumbat disa Gjonë (Gjon Bardhi, Gjon Urugobrazi, Gjon Bullaçi, Gjoni i Çalë, Gjon Zografi, Gjon Murrizi); në Obok: Gjon Shtupjaku; në Konjarë: Gjon Mesi e të tjerë. Shtojmë me këtë rast se në shekullin XV në trevën dibrane ndeshim gjithashtu banorë me emra tradicionalë shqip - në Bulqizë Gjin Kimëza, Gjin Kolandi, Gjergj i Glat(ë), (i Gjatë); në fshatin Dekë: Bogjisha Gjin; në fshatin Xhurati: papa Gjini, Gjergj Kuqi; në fshatin Banishtë: Kajo, biri i Gjergjit; në Kërçisht të Epërm: Gjorgji, vëllai i Lije Kolecit, Gjorgji, biri i Dimitrit; në Peshkopi: Pop Gjergji; në Starovë: Martini biri i Gjinit, Lekë Gjergji; në Çerjan: Gjin Gjerasi, Gjergji biri i Gjin Gjerasit, Gjin Mazha, Gjergj Luga; në Shumbat: Gjergj Bozi; në Kovaçicë: Stepani i Gjinit.

Në shek. XV trajta shqipe Gjon nuk përdorej vetëm në trevën e Dibrës. Atë e ndeshim dhe në vise të tjera të Shqipërisë. Në Katastën e hartuar nga administrata e Venedikut në vitet 1416-1417 për trevën e Shkodrës, e cila ndodhej nën zotërimin e Republikës së Shën Markut, ndeshim një mori fshatarësh, madje edhe pronarësh, pra feudalë të vegjël, të cilët mbanin emrin Gjon. Për shembull: Gjon Bardhi (në fshatin Kukël), Gjon Baksa (po aty), Gjon Bero (në Dozan), Gjon Berri (në Sordan), Gjon Bestole, proniar (në fshatin Samrisht), Gjon Akela (në Koplik), Dom Gjon Bafe, prift (në Barbullush), Gjon Balori (po aty), Gjon de Bogosavo (në Samrisht), Gjon Borri (në Sakol), Gjon Dobrançi (në Rrushkull), Gjon Brilja (në Bulsar), Gjon Buba (në Dar), Gjon Bulsari (në Grizhë), Gjon Bushati (në Sakol), Gjon Bushati (në Serel), Gjon Butadosi (në Shën Vraç), Gjon Çerga (në Gur të Zi), Gjon Dajçi (në Barbullush), Gjon Dajçi (në Samrisht), Gjon Domi (në Zamarak) dhe me dhjetëra e dhjetëra të tjerë Gjonë në fshatra të pellgut të Shkodrës, kurse dy banorë me emrin Jovan (Jovan Novaku dhe Jovan Bozhidari) i ndeshim në fshatin Bobrodol të Pejës, të cilët duket se qenë me përkatësi etnike serbe dhe dy fshatarë me emrin Ivan (Ivani biri i Radiçit dhe Ivani vëllai i Boshkos, gjithashtu në rrethinat e Pejës), të cilët duket se qenë me përkatësi etnike malazeze.

Rreth gjashtëdhjetë vjet më vonë, pra, pasi Shkodra kishte rënë në sundimin osman (1479), në regjistrin e parë që kreu gjashtë vjet më vonë (1485) administrata perandorake në sanxhakun veriperëndimor të Shqipërisë (sanxhaku i Shkodrës), ndeshim gjithashtu një mori banorësh të trevës që mbanin emrin Gjon. Vetëm në fshatin Kuç të rrethit të Shkodrës lexojmë nëntë kryefamiljarë që mbanin emrin ose mbiemrin Gjon (Gjon Andrija, Dedë Gjoni, Bogë Gjoni, Gjon Nikolla, Gjon Visha, madje edhe prifti i fshatit quhej Gjon). Për më tepër, në kadastrën osmane të rrethit të Shkodrës ndeshim edhe banorë të myslimanizuar, të cilët kishin për mbiemër emrin Gjon të babait të tyre.

Emri Gjon qoftë si emër i përveçëm, qoftë si mbiemër familjar ka qenë i përhapur edhe në krahinat jugore të Shqipërisë. Kështu për shembull në regjistri mufassal të Himarës, hartuar nga administrata osmane në vitin 1583, ndeshim brenda në kryeqendrën e krahinës në Himarë: Petri Gjoni, Mark Gjoni, Gjikë Gjoni, Gjon Palloshi, Pteri Gjoni, Gjin Gjon Aleksi, Gjon Pavllari Mëhilli, Dhimo Gjon Vllasi, Gjon Leondari, Dhima Gjon Meshi, Kont Gjoni, Gjon Mënika, Todor Gjin Gjoni, Nikolla Gjoni, Merkul Gjoni, Zot Gjoni; në fshatin Dhërmi: Gjin Gjoni, Gjon Panoja; në fshatin Palasë: Gjin Gjoni, Gjon Lehamo, Gjon Lohomo, Gjon Gjiraçe, Gjon Mihali, Gjon Shiko.

Emri Gjon ishte aq tepër i përhapur në mbarë trevën shqiptare, sa atë e morën me vete dhe banorët e viseve të jugut, të cilët gjatë shek. XIV dhe XV mërguan në viset e Greqisë kontinentale dhe ishullore. Emrin Gjon e mbanin deri vonë, ndoshta edhe sot, arvanitët si për shembull, në ishullin Hidra (Gjon Gjika, Gjon Dhimitri, Gjon Mihaili e të tjerë) ose në ishullin Andros ku emri Gjon ndeshet krahas emrave të tjerë shqiptarë si Gjin, Lekë, Pepë e të tjerë, të dhëna këto që i lexojmë në trajtesat shkencore të profesorit të Athinës, Titos Johallas.

vijon

nga **Agim Gashi** Fri Mar 27, 2009 2:44 am

Për ta mbyllur çështjen e emrit Gjon, të cilën e provokoi, pa qenë nevoja, historiani zviceran O. Schmitt, do të nënvizojmë së trajta shqipe Gjon si emër i përveçëm, por edhe si mbiemër familjar, lindi jo në shekullin XV, por shumë më herët. Nuk do të depërtojmë thellë në historinë e Mesjetës së hershme kur nga trajta latine Johannes, Johan u formua sipas rregullave gramatikore dhe fonetike të gjuhës shqipe, trajta Gjon. Si dëshmi të sigurta që tregojnë se përdorimi i emrit Gjon si emër i përveçëm ose si emër familjar, madje edhe si emër fshati dokumentohet në hapësirën shqiptare që në shek. XIII, do të përmendim sevastin shqiptar të periudhës anzhuine Jonima (Yonima, Gionima), në vitin 1274, i cili sipas praktikës së njohur të krerëve mesjetarë shqiptarë mbiemrin e ka marrë nga fshati Gjonima - fshat që ekziston edhe sot në trajtën Gjonëm në rrethin e Kurbinit. Në të njëjtën kohë kemi edhe fshatin e Vlorës Gjonëm, i cili përmendet në defterin e shek. XV, fshat që sot nën ndikimin e fenomenit të rotacizmit, fenomen që ka vepruar në krahinat e jugut, quhet Gjorm. Kemi pastaj më 1335, një akt dokumentar që flet për një bari, me emrin Gjon, në afërsi të Tuzit (Gon, pastor prope Tuzi) dhe një tjetër Gjon Mëhilli (Gon Michil), në Kushevë diku në veri të Koplikut. Gjejmë më tej një Gjon (Jon) pranë Kotorrit në vitin 1327 dhe një tjetër Gjon (Jon de Albania), vajza e të cilit më 1392 ishte shërbyese e Radaçë-s (eius filia: Radaça serva). Shih për këto të dhëna në vëllimet e njohura të Acta et Diplomata Res Albaniae Mediae Aetatis Illustrantia, vol.I (1913), Vol.II (1916), në vendet përkatëse sipas datave.

Emri Gjon është kaq i lashtë sa ka hyrë edhe në sferën e legjendave të vjetra shqiptare. Fillin e saj legjenda e ka te një nënë, djali i vetëm i së cilës me emrin Gjon, u zhduk. Nëna, thellësisht e dëshiruar për të birin, brodhi në të katër anët duke thirrur çdo natë: Gjon! Gjon! Në pritje të përgjigjes ajo nuk vdiq, por u shndërrua në shpendin e njohur me emrin gjon ose qokth (në latinisht: otus scops), i cili natën gjatë verës guat afërsisht: Gjon, Gjon! Për gjyshet tona të dikurshme gjoni nuk është shpend, por është nëna e dëshiruar e shndërruar në shpend, që vazhdon të kërkojë të birin e vet, Gjonin. Sipas albanologut të shquar gjerman, Gustav Meyer, legjenda e nënave shqiptare ka hyrë edhe në mitologjinë e grekëve të kohës së re, të cilët shpendin e natës e quajnë sipas apelativit shqip, në greqisht Î³ÎºÎ¹ÏŽÎ½Î·Ï‚ (gjonis). Nuk është pa vend të kujtojmë edhe emrin e shkrimtarit të parë të literaturës shqipe, i cili në Mesharin e tij të botuar më 1555, prezantohej në pasthënie para lexuesve me këto fjalë: "Unë, dom Gjoni, biri i Bdek Buzukut".

Le ta mbyllim këtë rrufe që historiani zviceran e shkrepi në qiell të kthjellët, me traditën popullore shqiptare. Kur etnografët tanë filluan, më tepër se një shekull më parë, të regjistronin kujtesën popullore mbi Skënderbeun, ata vazhdimisht kanë ndeshur në dy emra të lidhur ngushtë me të - me vetë trajtën Gjergj që mbante Heroi dhe me emrin Gjon që mbante i ati i tij. Nuk janë pra emra të stisur nga fryma nacionaliste e rilindësve tanë. E kundërta, janë rilindësit tanë, të cilët emrat Gjergj dhe Gjon i trashëguan nga tradita popullore. Këtë faktor të dorës së parë duhej ta dinte historiani O. Schmitt. Në intervistën e përmendur që ai dha më 21 dhjetor 2008, ai justifikohet duke na thënë se emrin Ivan e ka përdorur mbasi e ka gjetur të përshtatshëm për publikun gjerman, meqenëse punimi i tij në origjinal është në gjermanisht. Orvatja për t‘i shpëtuar gabimit e shtyn atë të bjerë në një gabim tjetër. Emri Ivan nuk i përket as onomastikës gjermane. Pyesim: Përse zoti Schmitt parapëlqeu për publikun gjerman trajtën Ivan, e cila ndeshet vetëm në dy apo tre dokumente sllave dhe nuk preferoi ta quante të atin e Skënderbeut në trajtën "Johanes" që ndeshet në burimet latine, trajtë që ka përdorur vetë i ati i Skënderbeut? Po të kishte parasysh publikun gjerman, ai të atin e Skënderbeut duhej ta quante të paktën Johanes, siç quhet p.sh. gjeniu i muzikës gjermane Johanes Sebastian Bach. Nga ana tjetër, me justifikimin se emrin Ivan e ka përdorur se kështu e donte publiku gjerman, duket sikur në variantin shqip ai përgjegjësinë e vet kërkon t‘ia hedhë përkthyesit, Ardian Klosit, i cili duhej ta kishte pasur në konsideratë kërkesën e publikut shqiptar. Se kush e ka përgjegjësinë, autori apo përkthyesi për këtë shpërfytyrim të emrit pagëzimor të të atit të Skënderbeut, le ta zgjidhin ata vetë. Pas gjithë këtyre të dhënave kaq bindëse, lind pyetja: Përse historiani zviceran e quan me lehtësi dhe papërgjegjësi të atin e Skënderbeut Ivan, qoftë edhe në tekstin gjermanisht? Kur shohim se në trajtesën e tij historiani zviceran përdor për shqiptarët onomastikë dhe toponomastikë serbe edhe në raste të tjera të pajustifikuara, madje kur shohim se ai quan Ivan edhe birin e Skënderbeut, pa qenë në gjendje të na japë si dëshmi qoftë edhe një akt dokumentar - kemi të drejtë të shohim te historiani zviceran një provokim. Për ne ky qëndrim ka vetëm një shpjegim. Shpjegimin duhet ta kërkojmë për sa i përket ideologjisë, te shkolla historiografike gjermano-prusiane, e cila përçmon popujt e vegjël, kurse për sa i përket faktologjisë, materialin historik ai e ka vjelë në magazinën e shkollës historiografike agresive serbomadhe, e cila për interesat e saj ekspansioniste, e ka denigruar vazhdimisht historinë e shqiptarëve. Ashtu si në të kaluarën, edhe në të ardhmen, shqiptarët të atin e Skënderbeut do të vazhdojnë ta quajnë Gjon Kastrioti, ashtu siç e kanë quajtur dhe do ta quajnë Gjon Kastrioti edhe birin e Heroit.

Vepra e Skënderbeut

Mit apo histori e vërtetë?

Historiani zviceran, Oliver Jens Schmitt, ngul këmbë se historia e Skënderbeut, ashtu siç është trajtuar deri sot në historiografinë botërore dhe shqiptare ka veshjen e një miti. Kjo do të thotë se nuk është histori e vërtetë. Ai shton gjithashtu se gjatë dekadave të regjimit komunist, miti i Skënderbeut mori nota të theksuara, mbasi ai i shërbente interesave partiake të Enver Hoxhës. Si rrjedhim, motivi që e shtyu historianin zviceran të ndërmerrte trajtesën mbi Skënderbeun ishte ta çlironte popullin shqiptar nga zgjedha e mitit të tij, pra ta çmitizonte Skënderbeun nga mjegullnaja që ka krijuar për të, sipas tij, historiografia skënderbegiane botërore dhe shqiptare. Pra, ta zhvishte Skënderbeun nga veshja legjendare dhe ta ulte në tokën e një personaliteti historik.

Pyetja që shtrohet këtu është kjo: A është me të vërtetë jeta dhe veprimtaria e Skënderbeut, ashtu siç e ka trajtuar historiografia e re skënderbegiane, një mit apo është një histori reale? Po fillojmë me pyetjen paraprake: Ç‘është miti?

Miti (në greqisht: Î¼Ï…Ï„Î¿Ï‚, përrallë) nënkupton qenie mbinatyrore ose personazhe dhe ngjarje të lidhura me historinë e një populli, diku me një bazë të pakët historike, diku krejtësisht imagjinare, të cilat njerëzimi i ka hyjnizuar pa qenë i sigurt se kanë ose jo një bazë të vërtetë historike. Mite në botën antike janë për shembull figura legjendare të lidhura me origjinën e kombësive, siç janë Remi dhe Romuli për origjinën historike të Romës ose tregimi i legjendarizuar i themelimit të kështjellës së Rozafës. Mite janë edhe tregime të kohëve përrallore ose heroike prapa të cilave ato lënë të kuptohet një fakt i rëndësishëm natyror, historik ose filozofik, siç është p.sh. legjenda e varkës së Noes që shpëtoi nga përmbytja universale. Më në fund, në mit hyjnë edhe llojet e veçanta të krijimtarisë gojore popullore në trajtë rrëfenje për qenie të mbinatyrshme, për heronj legjendarë, për ngjarje a dëshmi të çuditshme, ku pasqyrohen parafytyrimet e lashta të njerëzve, për prejardhjen e botës e të jetës mbi tokë, për natyrën dhe shoqërinë. Historianët konsiderojnë mit edhe orvatjen për ta paraqitur një ngjarje apo një personalitet historik ndryshe nga ç‘ka qenë, duke i veshur ngjarjes apo personalitetit një petk të rremë ose përrallor.

Sipas historianit zviceran, jeta dhe veprimtaria e Skënderbeut, në radhë të parë lufta njëçerekshekullore që ai udhëhoqi kundër invazorëve osmanë, krijimi nën udhëheqjen e tij të shtetit të përqendruar shqiptar, konsiderata që ai fitoi sa ishte gjallë nga elita politike dhe humaniste evropiane dhe kontributi që ai dha për mbrojtjen e qytetërimit evropian nuk janë ashtu siç i ka përshkruar deri sot historiografia skënderbegiane. Për të ato janë vlerësime të fryra jo reale. Pra, janë mite, të cilat për hir të shkencës së vërtetë moderne duhen shpartalluar.

Në kapitullin e parafundit të punimit të tij me titull, "Kujtimi, harresa, rikujtimi", O. Schmitt-i pranon se miti i Skënderbeut u krijua që sa ishte gjallë Heroi. Pas vdekjes, shton ai, "lavdia e tij jashtë Shqipërisë u rrit aq fort sa që zor se gjeje vend në Evropë ku të mos njihej emri i tij". Vini re: simpatinë kaq të madhe që Skënderbeu siguroi në Evropë që kur ishte gjallë, historiani zviceran e quan mit! Por, thekson ai, ndërsa miti i Skënderbeut në Evropë po rritej, në Shqipëri po venitej. Në Shqipëri, shkruan ai, miti mbijetoi vetëm në radhët e shqiptarëve katolikë. Pas vitit 1800, ai thotë më tej, miti mori drejtim të kundërt. Ndërsa Evropa filloi ta harronte Skënderbeun sepse nuk kishte pse të trembej më nga osmanët, gjë që nuk është e vërtetë, mbasi në shek. XIX ka një mori veprash për të nga historianë e letrarë evropianë, në Shqipëri dhe në Ballkan, shkruan ai, miti filloi të ringjallej, sepse kishin nevojë për të hequr qafe zgjedhën osmane. Ringjallja në Shqipëri, nënvizon ai, mori përpjesëtime historike në periudhën e Rilindjes Kombëtare Shqiptare. Ai shton se vetëm në fund të shek. XIX Skënderbeu u kthye në atdheun e vet, ku ndërkaq shumica e popullsisë shqiptare ishte kthyer në fenë myslimane. Vini re: Skënderbeu, prijësi i krishterë, u kthye në atdheun e vet kur shumica e shqiptarëve qenë myslimanë. Edhe ky qenka mit. Që nga fundi i shek. XIX e deri në ditët tona, pohon ai, Skënderbeu do të bëhej simboli kombëtar i padiskutueshëm i shqiptarëve.

Burimet dokumentare që kemi kaluar nëpër duar na sugjerojnë të pohojmë se ky përvijëzim i historianit zviceran për jehonën historike të Skënderbeut gjatë katër shekujve që pasuan vdekjen e tij nuk është i saktë. Ai është fund e krye një përvijëzim i rremë.

Siç e kemi pohuar edhe herë të tjera, Skënderbeu më 1468 vdiq vetëm fizikisht, por emri i tij buçiti pa ndërprerë, për shekuj, si brenda ashtu edhe jashtë Shqipërisë.

Nga burimet historike të shek. XV del se Skënderbeu u nderua si Hero që kur ai ishte gjallë, madje jo vetëm nga shqiptarët, por edhe nga elita politike dhe humaniste evropiane. Mjafton të përmendim dy përgëzime që i erdhën Skënderbeut, kur ishte gjallë, nga jashtë vendit për fitoret e mëdha që shqiptarët korrën kundër ushtrive osmane. Pasi shqiptarët e mundën më 1450 sulltan Muratin II nën muret e Krujës dhe e detyruan të largohej me turp nga Shqipëria së bashku me ushtrinë perandorake - Republika e Raguzës e përgëzonte Skënderbeun për madhështinë e pabesueshme të shpirtit të tij dhe për burrërinë e shkëlqyer që ai tregoi, duke mbrojtur dhe duke ruajtur fenë katolike kundër turqve të pashpirt. Në mesazhin e përgëzimit thuhej tekstualisht:

vijon

nga **Agim Gashi** Fri Mar 27, 2009 2:46 am

"Me të vërtetë ju përballuat me një ushtri të vogël gjithë ato turma të panumërta të turqve, i dolët zot qytetit dhe kështjellave tuaja të paprekura kundra hovit dhe peshës së gjithë asaj përgatitjeje dhe për këtë punë do të fitoni shpërblim të amshuar pranë Perëndisë. Po ashtu, ndër mbretër, ndër princa të të gjithë botës do të keni lavdërime dhe lavdi të pavdekshme... Qofshi pasqyrë e shembull për të gjithë princat e krishterë dhe për mbarë kombet dhe emri juaj do të kurorëzohet prej famës së amshuar".

Në letrën që Papa Kaliksti III i dërgoi Skënderbeut më 9 qershor 1457, i shkruante ndër të tjera: "Ne, bir i dashur, kemi pasur gjithmonë mendim shumë të mirë për fisnikërinë tënde dhe e kemi ditur se me sa durim dhe dituri u ke qëndruar në ato anë, i vetëm, turqve të egër, të cilët me një mizëri të madhe njerëzish kanë vërshue në tokat tuaja për të dëmtuar dhe shkatërruar besnikët e Krishtit". Më tej, "Emri yt i lumtur është përhapur në të gjithë popujt katolikë për të gjitha këto punë të mira që ti ke kryer, për këto fitore të shkëlqyera që ti ke korrur".

Në një letër tjetër që Papa Kaliksti III i dërgoi Skënderbeut më 11 shtator 1457, pasi i njoftonte hidhërimin e madh që ndjeu kur mori vesh dëmet e mëdha që kishin pësuar viset shqiptare nga mizëria e ushtrive osmane, i thoshte: "Kur dëgjuam këto lajme, ne u prekëm thellësisht, sepse po shohim se ti gjithnjë e më tepër po bëhesh i denjë për trimërinë tënde të shkëlqyer dhe për bëmat e tua, të cilat do të kujtohen më tepër se ato të princave të tjerë katolikë".

Përtej këtyre përgëzimeve vlen të përmendet edhe një fakt historik, që tregon reputacionin jo të vogël që Skënderbeu kishte siguruar sa ishte ende gjallë në arenën ndërkombëtare - krejt në kundërshtim me pohimin e historianit zviceran se Evropa u kujtua për Skënderbeun vetëm pas vdekjes së tij. Konsiderata që tashmë Evropa kishte për Skënderbeun del në punimet e Dietës së Mantovës - kongres i cili u zhvillua në korrik të vitit 1459 për të shqyrtuar projektin e hartuar nga Papa Piusi II për një fushatë të re kundër Perandorisë Osmane. Si një argument të rëndësishëm për dëbimin e sigurt të invazorëve osmanë nga Evropa, Papa përdori pjesëmarrjen e Skënderbeut dhe të shqiptarëve në fushatë. Në Kuvendin e Mantovës Piusi II tha ndër të tjera: "E kush do të mendojë se turqit nuk do të munden? Atyre do t‘u shtohet edhe Gjergj Skënderbeu me një ushtri shumë të fortë shqiptarësh" (Et quis non his copiis superatum izi Turcas arbitratur? His accedet Georgius Scanderbechius et Albanorum fortissima manus...).

Pohimet e Raguzës, Kalikstit III dhe Piusit II, O. Schmitt mund t‘i konsiderojë si përgëzime dhe vlerësime retorike, pra si nxitje për të vazhduar rezistencën shqiptare, e cila ishte në interes të tyre - për këtë arsye jo argumente me vlerë dokumentare. Nuk di nëse do ta pranojë vlerësimin që ka bërë një kundërshtar i Skënderbeut, Antonio Sabeliko (Antonius Sabellicus), një humanist italian, bashkëkohës i Skënderbeut, i cili ishte 32 vjeç kur vdiq Heroi. Në veprën e vet "De Bello napolitano" (Mbi Luftën napolitane), ai tregon se çfarë i kishte thënë i ati, Johan Koçi (Johannes Coccius), i cili si dhe Skënderbeu kishte marrë pjesë në luftërat që u zhvilluan në Pulje, më 1461. Në këtë luftë Skënderbeu ishte rreshtuar në anën e mbretit të Napolit, Ferdinandit të Aragonës, kurse Johan Koçi luftonte nën komandën e Robert Orsinit në radhët e kundërshtarëve të mbretit napolitan, të kryesuar nga Rene d‘Anzhu. Biri i Johan Koçit, humanisti Antonio Sabeliko, ka shkruar në veprën e përmendur: "Thonë se ky (Skënderbeu - K.F.) ka qenë shumë i rreptë në luftë dhe se, pas Pirros, i cili luftoi në tokën e Italisë me romakët, nuk ka dalë nga shqiptarët njeri me nam kaq të madh. Im atë, Johan Koçi, i cili për shumë kohë shërbeu në Luftën Kalabreze, kishte zakon, kur unë isha i ri, të më tregonte se kishte parë një burrë epirot (Skënderbeun - K.F.), i cili kishte dalë me gjashtëqind kalorës në Pulje në emër të Ferdinandit. Sa qe i gjallë, ai mbrojti trimërisht me një grusht burra kundër turqve, në Epir, principatën që kishte shtënë në dorë rishtazi me përpjekje të mëdha. Mbante gjithmonë gjashtëqind kalorës të zgjedhur. Së bashku me ta, në përleshje të egra, ai shpesh shpartalloi dhe vuri përpara ushtri armike shumë më të mëdha se të vetat". Pastaj Antonio Sabeliko shkruan nga ana e vet: "Pas vdekjes së tij, (Skënderbeut - K.F.) thonë se popujt, të habitur nga trimëria e këtij burri, zunë të shihnin tek ai diçka që kalonte përtej aftësive njerëzore dhe të kujtonin princin e dashur me këngë madhështore. Burra të denjë për t‘u besuar më kanë treguar se m‘u në mes të zjarrit të luftës, kur gjithçka shungullonte nga armët e barbarëve, grumbuj vajzash (shqiptare) e kishin zakon të mblidheshin çdo tetë ditë në sheshe, ku ai kish sunduar dhe të këndonin lavdinë e princit të tyre të vdekur, ashtu siç bënin edhe të moçmit në kremtimet mortore të heronjve të mëdhenj". Ja teksti në origjinal: "Ferunt hunc ferocissimum in armis furisse, et qualem post Pyrrhum, qui cum Romanis in terra Italia bellavit, Epiroticum nomen non habuit. Solebat Joannes Coccius, pater meus, qui Calabro bello... aliquandiu militavit, adolescenti mihi enarrare, vidisse se Epirotam hominem, qui cum sex centis equitibus Ferdinandi nomine in Apuliam transiverat... Is principatum sua industria in Epirum recuperatum, quood vixit, adversus Turcos cum paucissimis fortiter defendit. Sexcentos lectissimos equites habuit semper. Cum his saepissime barbarotum copias suis longe majores, conserto proelio, fudit, fugavitque. Quo factum esse ajuint, ut post ejus mortem eximia viri admiratione populi imbuta, quasi in illo aliquid vidissent quod humanum excederet fastigium, grati principis memoriam solemnibus consecrabant carminibus. Retubrunt mihi fide digni viri, vel medio ardore belli, et tum quum barbarorum armis omnia strepebant, puellarrum caetus in his urbibus, qiubus ille imperavit, octavo quoque die mediis triviis coire solitos ac defucti principis, ut veteres magnorum heroum in comitiis solebant, lauder decantare. (Antonius Sabellicus, Rerum Venetarum, Venecia 1718, f. 756-757).

O. Schmitt lë të kuptohet se e ka lexuar A. Sabelikon dhe e citon tri herë. Dy herë pothuajse për të njëjtën gjë - se i ati i kishte treguar se Skënderbeu luftonte me llërë përveshur (f. 121, 315). Vetëm kaq! Herën e tretë e përmend vetëm si burim italian për historinë e Skënderbeut, pa cituar prej tij asnjë njoftim (f. 484). Nuk kuptohet përse historiani zviceran hesht për njoftimet e përmendura që jep A. Sabeliko për Skënderbeun. Siç shihet këtu, Johan Koçi, edhe pse kundërshtar, e ngre lart Skënderbeun për nga fitoret që korrte kundër sulltanëve. Për këtë arsye, dëshmia e tij se Skënderbeu korrte vazhdimisht fitore me ushtrinë e vet të pakët kundër ushtrive superiore osmane duhet besuar më tepër se sa pohimi i vonuar i historianit zviceran, i cili flet përçart kur thotë se Skënderbeu pësonte vazhdimisht disfata nga sulltanët turq. Veç kësaj, mospërfillja e këtij dëshmitari të kohës tregon se O. Schmitt nuk është i ndershëm përballë burimeve dokumentare.

Edhe njoftimi i dytë që A. Sabeliko ka marrë jo nga i ati, por nga dëshmitarë të tjerë, se fill pas vdekjes së Skënderbeut vajzat shqiptare e nderonin Heroin me kremtime përkujtimore në vendet ku ai kishte luftuar, tregon se për Heroin shqiptar ishte krijuar edhe një rit, i cili nënkupton edhe një mit.

Kështu zë fill që në shek. XV miti i Skënderbeut, i cili siç do ta shohim nuk u shua as më vonë, sikurse pretendon historiani zviceran. Ky është një fenomen krejt i natyrshëm e krejt i shpjegueshëm, po të kemi parasysh se në mungesë të letërsisë së shkruar historike dhe të biografive të dokumentuara, respekti i shtresave të gjera të popullsisë lind dhe zhvillohet nëpërmjet legjendave dhe miteve.

vijon

[/b]

nga **Agim Gashi** Fri Mar 27, 2009 2:47 am

Krahas mitit nuk vonoi të fillonte jetën e vet edhe historia e shkruar. Nuk do të kapemi në këtë rast pas botimeve të shekullit XV që janë në diskutim për autenticitetin e tyre, siç është ajo e Anonimit Tivaras dhe e Martin Segonit, por do të fillojmë me një monument letrar të sigurt - me veprën themelore të historiografisë skënderbegiane - të humanistit shkodran, Marin Barleti, botuar latinisht 40 vjet pas vdekjes së Heroit në Romë, në vitet 1508-1510.

Siç dihet, vepra e M. Barletit me titull "Historia e jetës dhe e bëmave të Skënderbeut, princ i epirotëve", më tepër se një përshkrim biografik i Heroit është një trajtesë historike kushtuar luftës çlirimtare që zhvilluan shqiptarët nën udhëheqjen e tij kundër invazorëve osmanë në shek. XV. Lëndën e veprës së vet, autori në pjesën më të madhe e ka vjelur me sa mundi, nga goja e pjesëmarrësve dhe e bashkëkohëtarëve të Heroit, ndoshta edhe nga tregimet e pasardhësve të tyre dhe vetëm pjesërisht e ka hulumtuar nëpër dokumente të shkruara venedikase. Si rrjedhim, vepra e tij i përket kryesisht historiografisë tregimtare dhe më pak asaj dokumentare. Megjithatë, Barleti bën pjesë në pararendësit e historiografisë moderne. Ai ka meritën se e hartoi trajtesën jo vetëm me mish, por edhe me tru, madje edhe me ndjenja. Nuk është një historian i ftohtë. Ashtu siç e kërkonte koha, ai është edhe një letrar humanist. Si humanist, Barleti ishte i mbrujtur me kulturë klasike latine. Megjithatë, ndonëse jetoi në mërgim të gjatë, për nga ndjenjat ai mbeti një shqiptar i lidhur me fatet e atdheut të vet. Dashuria për atdheun e vet përputhej dhe me momentin dramatik që kalonte Evropa, e cila në atë kohë jetonte nën ankthin e invazorit osman. Për këto arsye, "Historia e jetës dhe e bëmave të Skënderbeut" rrëmbeu elitën intelektuale evropiane, të cilët shikonin te vetëmohimi i shqiptarëve dhe te madhështia e Skënderbeut një burim frymëzimi për të mbrojtur lirinë e atdheut të tyre, sa herë që kjo liri rrezikohej nga ndonjë agresor i huaj, apo nga ndonjë despot i brendshëm. Te këto vlera, të marra bashkërisht, qëndron sekreti përse vepra e humanistit shkodran pushtoi, për shekuj me radhë, historiografinë skënderbegiane perëndimore dhe lindore. E shkruar në latinisht, vepra e Barletit u përhap kryesisht në vendet evropiane dhe jo në Shqipëri, ku përveçse ndalohej nga sundimtarët osmanë, nuk njihej as gjuha e ciceronit. Shqiptarët që banonin në atdhe nuk patën pra mundësi ta mësonin historinë e Heroit të pavdekshëm as nga vepra e Barletit, as nga përshtatjet e saj, as nga veprat e shumta që u botuan dhe u ribotuan në gjuhë të huaja, me të cilat u mbush një bibliotekë e tërë. Si rrjedhim, pas vdekjes së Skënderbeut, trajtimi i figurës së Heroit ndoqi dy rrugë paralele, të veçuara njëra nga tjetra - brenda në Shqipëri nëpërmjet legjendave, tregimeve, këngëve, toponimeve, të cilat e shndërruan Heroin në mit popullor - jashtë Shqipërisë nëpërmjet Marin Barletit, i cili ndikoi në krijimtarinë historike, letrare, muzikore, artistike evropiane. Pohimi i historianit zviceran se miti i Skënderbeut në traditën popullore mori fund me vendosjen e sundimit osman dhe u ruajt aty-këtu vetëm nga shqiptarët katolikë, nuk është i saktë. Vizitatori apostolik, Marin Bizzi, i raportonte Papës Pali V më 1610 se Skënderbeu "i cili u dallua në luftimet e shumta kundër turqve, luftime të cilat të thurura në vargje këndohen në atë gjuhë prej të gjithë shqiptarëve, edhe në prani të turqve" (Scanderbegh, che si segnalo con tante valorose fattioni contra Turchi, le quali ridotte in versi si cantano in quella lingua da tutti gl‘Albanesi in prezenca anco dei Turchi. M. Bizzi, Relazione dell‘arcivescovo d‘Antivari diretta al Papa Paolo V, nell anno 1610, f. 86 e dorëshkrimit).

Shprehja e M. Bizzi-t "nga të gjithë shqiptarët" (da tutti gl‘albanesi) nuk do të thotë vetëm nga shqiptarët katolikë, siç e shtrembëron O. Schmitt, por nga të gjithë shqiptarët, pavarësisht nga përkatësia fetare, pra dhe nga shqiptarët myslimanë. Është e tepërt të riprodhojmë këtu dëshmitë që kemi nga udhëtarë të huaj, të cilëve, siç shkruanin ata, u bëri përshtypje kujtimi tepër i gjallë i veprës së Skënderbeut jo vetëm nëpër fshatra, por edhe nëpër qytetet shqiptare. Do të përmendim vetëm njërin prej tyre. Një udhëtar gjerman që e vizitoi Shqipërinë e Veriut më 1868, në një bashkëbisedim që pati me një malësor shqiptar, i cili e njihte Heroin vetëm nëpërmjet traditës popullore, kur e pyeti nëpërmjet përkthyesit se a e dinte që në atë vit mbusheshin 400 vjet nga vdekja e Skënderbeut, malësori iu përgjigj afërsisht kështu: "Mbaje gojën, zotni, se Skënderbeu nuk ka vdekur!" Dhe pyetjes së udhëtarit të huaj "nëse nuk ka vdekur ku ndodhet?" - përsëri malësori iu përgjigj: "Këtu rreth e rrotull nëpër bjeshkët tona". Prapë vizitori i huaj: "Përse rri në bjeshkë? Përse nuk vjen t‘ju çlirojë?" Malësori i nxehur i tha: "Të lutem, se të kam mysafir në shtëpinë time, mos e ofendo Skënderbeun. Se kur do të na çlirojë, ai e di. Nuk ka nevojë ta mësojmë as unë, as ti". Ja ky është miti i Skënderbeut. Ky është përfytyrimi që kanë ruajtur malësorët tanë për shekuj për Skënderbeun - përfytyrim që nuk ka lidhje me të vërtetën historike, por që dëshmon adhurimin e malësorëve të pashkolluar për Heroin e tyre të së kaluarës. Miti i Skënderbeut në traditën popullore ishte ende i gjallë, madje tepër i pasur edhe në shek. XX. Një pjesë e legjendave të lidhura me Heroin që qarkullonin ndër shqiptarët e pashkolluar në fillim të shek. XX i mblodhi Marin Sirdani, të cilat i botoi në punimin e tij "Skanderbegu mbas gojëdhanash", botuar në Shkodër më 1926. Materiali i përmbledhur në këtë vëllim, edhe pse ka veshjen e legjendave, pavarësisht nëse i pëlqen apo nuk i pëlqen historianit zviceran, është një pasuri e vyer historike, njëkohësisht edhe letrare. Legjendat tregojnë rrënjët e thella që ka lënë Skënderbeu në kujtesën popullore. Gjatë viteve ‘50 të shek. të kaluar - vitet e regjimit komunist - folkloristët shqiptarë vunë re se në malësitë e paprekura nga shkolla kombëtare lëvrinte ende një letërsi gojore e pasur mbi Skënderbeun. Malësorët tanë të thjeshtë nuk dinin as kur lindi, as kur vdiq Heroi Kombëtar. Por ata dinin sikur të ishte fosilizuar në ndërgjegjen e tyre se Skënderbeu ishte një hero që kishte luftuar kundër zgjedhës osmane për lirinë e vendit dhe e kishte ngritur atdheun në shkallën më të lartë të lavdisë.

Historiografia shkencore skënderbegiane, qoftë evropiane, qoftë shqiptare, nuk ka fare lidhje me traditën popullore skënderbegiane. Ashtu si tradita popullore skënderbegiane mbijetoi pa u ndikuar nga historiografia e përpunuar skënderbegiane, po ashtu ndodhi edhe me historiografinë e përpunuar evropiane, e cila u zhvillua gjatë shekujve pa e njohur traditën popullore skënderbegiane. Ndërsa tradita popullore skënderbegiane vazhdoi rrugën e saj shekullore të mitizimit përherë e më tepër të Gjergj Kastrioti Skënderbeut, historiografia e përpunuar evropiane u shkëput dalëngadalë nga historiografia tregimtare e M.Barletit dhe hyri gjatë shek. XIX në historiografinë kritike dokumentare skënderbegiane. Ndonëse me vonesë, edhe historiografia shqiptare skënderbegiane u shkëput dalëngadalë nga mitizimi barletian i Skënderbeut. Sikurse u tha edhe më parë, historiografia shqiptare skënderbegiane e shek. XX, nën ndikimin e historiografisë shkencore skënderbegiane evropiane, hyri edhe ajo në rrugën e historiografisë kritike shkencore dokumentare. Duke ndjekur këtë rrugë, ajo nuk e ka parë Skënderbeun si një mit, por si një personalitet historik të shtjelluar në bazë të burimeve dokumentare. Si përfundim, akuzat që historiani zviceran O. Schmitt, i pasuar nga duartrokitësit e tij johistorianë i drejtojnë historiografisë së re shqiptare skënderbegiane sikur ajo vazhdon të përkundet në djepin e mitologjisë skënderbegiane, është fund e krye një shpifje groteske.

G. Shqip

nga Sponsored content

Kristo Frashëri: Jo Ivan Kastrioti, por Gjon Kastrioti!

Kristo Frashëri: Jo Ivan Kastrioti, por Gjon Kastrioti!

Re: Kristo Frashëri: Jo Ivan Kastrioti, por Gjon Kastrioti!

Re: Kristo Frashëri: Jo Ivan Kastrioti, por Gjon Kastrioti!

Re: Kristo Frashëri: Jo Ivan Kastrioti, por Gjon Kastrioti!

Re: Kristo Frashëri: Jo Ivan Kastrioti, por Gjon Kastrioti!

Mon	Tue	Wed	Thu	Fri	Sat	Sun
				1	2	3
4	5	6	7	8	9	10
11	12	13	14	15	16	17
18	19	20	21	22	23	24
25	26	27	28	29	30