Sterpikja nga qerbelaja

1.

"Për shkak të predikimit", do të ishte përgjigjja e shkurtër e teologut Xhabir Hamiti ndaj pyetjes se përse e rrahën gjatë kësaj jave në Prishtinë. Kishte ndjenjën se donin ta vrisnin, pesë gjysmë të maskuar, ndërsa provonin ta fusnin në garazh, ku ai sapo kishte futur veturën. "Vetëm më thanë: të të pyesim diçka", shpjegonte të nesërmen Hamiti. Nuk pyetën gjë, filluan ta rrahin dhe në një moment u përpoqën ta hedhin nën një veturë që afrohej me shpejtësi.

Xhabir Hamiti i përket një gjenerate të re studiuesish të Islamit në Kosovë, të atillë që përpiqen t‘i përgjigjen pyetjes thelbësore të definimit të vendit të kësaj feje në shekullin XXI, por duke pasur parasysh traditën e Islamit në Kosovë për pesë shekujt e kaluar. Sulmuesit, thotë ai, po ashtu i përkasin një gjenerate të re, por që përpiqen të imponojnë një formë interpretimi islamik që nuk është traditë e Kosovës.

Kur u zgjodh Kryetar i Kuvendit të Bashkësisë Islame të Kosovës, Hamitit filluan t‘i vinin mesazhet kërcënuese nga interpretuesit e rinj. Mesazhet, në fakt, nuk janë të reja, datojnë prej shumë kohësh para zgjedhjeve në Bashkësinë Islame të Kosovës, gati 1.400 vjet më herët. Së paku kështu e kuptova unë, nga leximi i njërit prej librave thelbësorë për zhvillimet e tanishme në Lindjen e Mesme "Rilindja shiite", e profesorit iranian-amerikan Vali Nasr (W.W Norton, New York, 2006).

2.

Çështja, e prezantuar në formë të thjeshtësuar, ka të bëjë me trashëgiminë. Kur vdiq profeti Muhamed, u shtruan dy shkolla të mendimit për atë se kush do të ishte pasardhësi i tij. Njëra, e përfaqësuar nga shumica, mori rrugën tradicionale të zgjedhjes fisnore, pra që pasardhësi të zgjidhej nga gjiri i përcjellësve të tij besnikë (më vonë anëtarët e fisit). Këta u quajtën sunitë, pra tradicionalë. Shkolla tjetër, e mbetur në pakicë, kërkoi që trashëgimtari të kërkohet nga familja dhe kush më mirë nuk do të mund ta kryente detyrën se Aliu, i cili ishte jo vetëm besnik i devotshëm, por edhe dhëndër i profetit. Këta u quajtën shiitë, apo partizanë, gjegjësisht partizanë të Aliut. Që në fillim, pastaj, vunë edhe arsyetimin e këtij dallimi. Shiitët shpjeguan se K‘urani ka dy kuptime, një të jashtëm dhe një të brendshëm, dhe se këtë të brendshmin mund ta interpretonin vetëm "të ndriturit", pra ata që rrjedhin prej qarkut të brendshëm familjar të Profetit. Sunitët shpjeguan se K‘urani është i qartë për këdo, dhe se ka vetëm një kuptim, atë që i dha Profeti.

Sunitët, që, si sot, përfaqësonin 90 për qind të besimtarëve, vazhduan të thellonin dallimet me shiitët. Meqë prijësi fetar u bë në formë të zgjedhur, pranuan edhe subordinimin e pushtetit politik, në formën e dinastive të kalifateve, Umajide dhe Abaside, kalifateve që jo vetëm do të zgjeronin kontrollin arab të Mesdheut, por njëkohësisht me të do të zgjeronin edhe Islamin prej Spanjës deri në Azinë Qendrore. Shiitët konsideronin se besimin e tyre nuk mund t‘ia subordinojnë pushtetit botëror, pra as kalifatit të Umajadëve. Më 680 të erës sonë, në Qerbela (atë që në transmetime televizive nga lufta në Irak quhet Karbala), i biri i Aliut, Hyseni me 72 besnikë, i rezistoi ushtrisë së Jezidit I deri në vdekje dhe martirizim.

Në gati 1.400 vitet pasuese, hendeku mes sunitëve dhe shiitëve do të zhvillohet për aq sa sot ka përfshirë në njërën formë a tjetër, qoftë edhe me stërpika, tërë botën. Në Liban, lëvizja shiite Hezbollah, e suksesshme në luftën kundër Izraelit, mund të ridefinojë natyrën e këtij shteti rë brishtë, i cili është balancuar mes të krishterëve e sunitëve prej kohës së themelimit. Në Irak, tashmë është në ekzistencë shteti federal, i dominuar prej shiitëve. Në Pakistan, gjenerali Zulfiqar Ali Bhutto u vra nga junta tjetër ushtarake, mes të tjerash, sepse ishte shiit. Në Afganistan, njëri prej krimeve më të mëdha të talebanëve ishte drejtuar kundër shiitëve të këtij vendi. Në Arabinë Sauditë, shiitët, edhe pse pakicë prej 10-15 për qind, jetojnë mbi fushat e bollshme të naftës së këtij vendi. Kur të përfundojë lufta në Irak, në Lindjen e Mesme, të dominuar tradicionalisht prej tri kryeqyteteve sunite, Kairos, Bagdadit dhe Damaskut, fuqia e vërtetë regjionale do të jetë e përqendruar në Teheran, ndoshta edhe me një bombë atomike në duart e regjimit. E madje as Bagdadi nuk mund të identifikohet më me dominimin sunit.

Gjeopolitika e re e tërë regjionit të Lindjes së Mesme, thotë autori Vali Nasr, po kalon prej pikës së Levantit arab kah Irani, Iraku dhe Gjiri, kah shiitët.

3.

Po ç‘kanë Xhabir Hamiti dhe në përgjithësi shqiptarët nga ky lëmsh?

Drejtpërsëdrejti shqiptarët nuk janë pjesë e tij. Për pesëqind vjet, kush ndër shqiptarë nuk ka shtruar ndonjë pyetje qenësore për sunitët a për shiitët. E kremtja e Ashures, apo poezitë e Naim Frashërit (Qerbelaja) nuk janë trajtuar si pjesë të ndara të Islamit ndër shqiptarë, e që të dyja janë në fakt të lidhura me shiitët dhe pjesë të një dite, të së dhjetës së muajit Muharrem, kur u martirizua imami Hysein, me simbolikën e mosnënshtrimit të bindjes a besimit hyjnor ndaj pushtetit botëror. Për Naim Frashërin, bektashi, si dhe për poetët e mendimtarët e tjerë sufi, feja kishte një dimension të brendshëm, ezoterik, që do zbuluar me filozofi e shkrim artistik.

A do të thotë se tashmë do të futet hendeku sunitë-shiitë ndër shqiptarë dhe se pjesë e tij ishte mesazhi kërcënues ndaj Xhabir Hamitit?

Në njëqind vitet e kaluara të shtetndërtimit ndër shqiptarë, hendeku sunitë-shiitë është zhvilluar në Lindjen e Mesme si një konflikt që ka marrë manifestimin e tij etnik. Sunitët ishin kryesisht arabë, shiitët ishin kryesisht iranianë. Parë nga ky aspekt, shqiptarët nuk qenë pjesë e ndarjes, aq më parë kur, për dallim prej katolicizmit, as në njërin e as në tjetrin interpretim të Islamit nuk kishte një qendër hierarkike.

Por, paralelisht me shtetndërtimin e shqiptarëve, në gërmadhat e Perandorisë Otomane u zhvilluan dy lëvizje shtetndërtuese ndër popujt me besim Islam në Lindjen e Mesme, lëvizje këto që do të kenë reperkusione në ditët tona.

E para ishte lëvizja panarabiste, e identifikuar me Naserin në Egjipt. Kjo lëvizje, që në vete kishte elemente të nacionalizmit dhe socializmit u popullarizua në kryeqendrat tradicionale sunite (Kajro, Damask, Bagdad) dhe dështoi në luftën gjashtëditëshe, kur Izraeli mposhti ushtritë arabe.

E dyta ishte lëvizja islamiste, e cila u ngrit pas dështimit të naserizmit. Kjo lëvizje u përpoq që të krijojë një platformë të re për rezistencën ndaj regjimeve ushtarake arabe, Izraelit dhe politikën amerikane në regjion.

Dhe kjo lëvizje u ndërtua prej interpretimit të një libri, "Katër udhët" të mistikut shiit Mulla Sadër, shkruar në fazat e hershme të Safavidëve. Në të, njeriu fillon udhën e parë duke kërkuar të vërtetën, e mbërrin të dytën duke e gjetur Zotin, hyn në të tretën duke u pasuruar nga mençuria e Tij dhe e përfundon në të katërtën duke u kthyer në Tokë, i bashkuar me Zotin, duke i demonstruar atributet dhe cilësitë e tij. Interpretuesi më i mirë i këtij teksti ndër teologët iranianë ishte ajatolla Homeini, madje aq sa në fund kishte besuar se e kishte mbërritur udhën e katërt në formë të veçantë, se pas takimit të tij me Zotin, ai dhe Zoti ishin shkrirë në një dhe se flisnin me një zë.

Njëri prej kolegëve të tij, klerik Haeri, kur Homeini tashmë kishte marrë pushtetin në Iran nëpërmjet revolucionit islamik, i lodhur nga lufta irako-iraniane, kishte shkuar të bisedonte me të.

"Nuk është e drejtë që myslimani ta vrasë myslimanin", tha Haeri dhe vazhdoi "qindra mija janë duke u vrarë në një luftë që nuk ka as fund e as qëllim". Homeini nuk bëri zë deri sa i përfundoi fjalët Haeri dhe pastaj iu kthye me një ton të baraspeshuar, por qortues:

"A e kritikon Zotin edhe kur dërgon tërmete?"

4.

Prapë mbetet pyetja se ç‘kanë Xhabir Hamiti dhe shqiptarët me këtë lëmsh?

Përgjigjja nuk është në ndarjen mes sunitëve dhe shiitëve, por në një proces i cili filloi me Homeinin, e që po zhvillohet deri në ditët e sotme. Revolucioni në Iran nxori islamin në një rrafsh fundamentalist, me interpretimin totalitar të Homeinit dhe vendosjen e një sundimi teokratik në vend, por edhe me suksesin që kishte ky revolucion për të pasur përkrahjen sociale të shtresave të gjera popullore. Suksesi i Homeinit fillimisht trimëroi lëvizje islamike në vendet arabe, por edhe frikësoi regjimet e tyre. Për Arabinë Saudite dhe regjimin e saj konservator, Homeini ishte rreziku i inspirimit të një kryengritjeje popullore, por njëkohësisht ishte edhe njeriu me ambicie që, duke qenë shiit, të dominojë Islamin. Forcimi i Homeinit dhe vendosja e teokracisë shiite në Iran shkaktoi disa reagime. Përndjekjen shiite nga Sadam Hyseini, më vonë edhe luftën me Iranin. Forcimin e vehabizmit në Arabinë Saudite, me financim të drejtpërdrejtë nga familja mbretërore.

Zhvillim të konkurrencës mes arabëve e Iranit deri tek armatosja e njësiteve islamiste pakistaneze që do të sulmonin në territorin e Indisë. Shiitët dhe sunitët, kështu hynë në një cikël të ri konflikti, i cili ka marrë përmasa shumë më të mëdha territoriale dhe intensitet të paparë deri tani.

Arabia Saudite, e frikësuar nga depërtimi shiit, financoi talebanët dhe nikoqirët e tyre pakistanezë; Teherani me lëvizjet Hezbollah në jug të Libanit dhe Hamas në Palestinë është faktor jo vetëm në luftën kundër Izraelit, por edhe faktor kyç në vendosjen e paqes në Liban e Palestinë/Izrael.

Dhe, pas 1.400 vjetësh, martirizimi i Qerbelasë duket si formë e veprimit ushtarak. Në luftën me Irakun, gjeneralët e Homeinit dërguan qindra mija njerëz duarthatë që të shpërthenin fushat e minave tokësore irakiane, me premtimin se do të përfundonin drejtpërdrejtë në Xhenet. Më 1982 ndodhi sulmi i parë vetëvrasës i formacioneve shiite në Liban, duke vrarë ushtarë amerikanë e francezë. Kjo tashmë u bë formë e përditshme luftimi, posaçërisht në Irak dhe Afganistan.

5.

Thonë se falen ndryshe, se i mbajnë duart larg e jo ngjit, siç e do rendi. Thonë se i mbajnë pantallonat më të shkurtra e mjekrat më të gjata. Çka nuk thonë për ata që mund të kenë qenë sulmuesit e Xhabir Hamitit.

Mua më duket se shpjegimin për ta e ka dhënë më së miri vetë teologu i sulmuar, duke thënë se kërkojnë predikim tjetërfare në Kosovë. Dhe kjo kërkesë, e dhunshme, imponuese, nuk vjen pse dikur u bë ndarja rreth trashëgimtarit të Profetit, por për shkak të një gjeopolitike të re, asaj të fundamentalizmave islamikë që i konkurrojnë njëri-tjetrit në Lindjen e Mesme.

Stërpikjet e kësaj konkurrence kemi filluar t‘i ndiejmë.

Nga Enver Robelli*

Rrëfimi për mulla Feratin dhe për një katund të komunës së Kamenicës, është simptomatik për nivelin e shumë hoxhallarëve të etnisë shqiptare në Jugosllavi, pas Luftës së Dytë Botërore. I lidhur me dreqin, me pushtetin dhe me milicinë, mulla Ferati, në vitet ‘50-të, ishte angazhuar me mish e me shpirt në përshpejtimin e shpërnguljes së shqiptarëve në Turqi. Ai u thoshte shqiptarëve se duhet te deklarohen si turq, ai i bënte gati defterët me emrat e njerëzve, ai shkonte në Shkup dhe ua ndreqte letrat për t‘i përzënë ata sa më shpejt në fushat e Anadollit.

Për fat të mirë, disa banorë refuzuan t‘i shënojnë emrat e tyre në listat e mulla Feratit. Ata thanë: “Jo, nuk jemi turq”. Pastaj protestuan edhe disa të tjerë. Në fund, vetëm disa familje u larguan në drejtim të Maqedonisë, dikush mbeti atje, dikush vazhdoi rrugën drejt Turqisë. Për shkak të rolit të tij, mulla Ferati u dënua me burg, natyrisht pasi në pushtet erdhën disa shqiptarë, që zyrtarisht thoshin se janë komunistë, e më shumë ishin patriotë. Mulla Ferati ishte një diletant.

Xhabir Hamiti është një intelektual me njohuri të thella të fesë islame. Arsimimi dhe karriera akademike e profesor Xhabir Hamitit është impresionuese, jo vetëm për rrethanat kosovare. Përgatitja e tij shkencore, veprat e tij, dëshmojnë se në Kosovë ka teologë që mendojnë me kokën e tyre dhe nuk i nënshtrohen propagandës fetare. Hamiti ka doktoruar në Universitetin e Sarajevës në temën “Studimet e shqiptarëve për Kuranin gjatë shekullit XX”.

Më parë ai i ka përsosur studimet kuranore në Liban, ka përfunduar fakultetin e shkencave islame në Universitetin e Medinës. Duke qenë intelektual i paprishur nga helmi i ekstremizmit fetar vahabist dhe selafist, Hamiti e mbron fenë tonë islame ashtu siç e kemi trashëguar nga prindërit, nga paraardhësit tanë, me porosinë e madhe: Nuk ushtrohet dhunë në emër të zotit!

Kundër Xhabir Hamitit u ushtrua dhunë. E rrahën disa persona, të cilët, siç ka treguar profesori, ishin pothuaj te maskuar. Me gjasë, ata janë disa ekstremistë, që prej vitesh po e importojnë një version paramodern të islamit, i cili burimin e ka në shkretëtirat e beduinëve arabë. Ata bien në sy në Prishtinë dhe gjetiu në Kosovë me mjekrat e tyre si tufa të misrit, me pantallona të shkurtra dhe kapela haxhinjsh.

Me këtë pamje ata dëshirojnë t’i tregojnë opinionit se janë myslimanë të vërtetë dhe se të tjerët janë të pafé. Kjo është një gënjeshtër e madhe! Sepse pamja e jashtme kurrë nuk është dëshmi e devotshmërisë fetare. Madje, profesor Hamiti, në një intervistë për gazetën “Java”, me të drejtë ka theksuar se është kundërshtar i atyre që po mundohen ta keqpërdorin shaminë dhe ta rendisin atë në listën e prioriteteve fetare islame.

E vërteta është se shamia ka shumë pak të bëjë me traditën islame. Në Kuran, lista e rregullave të veshjes për një femër, është shumë e shkurtër. Profesori, Reinhard Schulze nga Instituti i Shkencave Islame dhe i Filologjisë Orientale në Universitetin e Bernës ka theksuar në një referat se, shamia në traditën e Profetit nuk ka domethënie religjioze.

Në Kuran shkruan se besimtarët duhet t’i bartin “rrobat e devotshmërisë”. Kjo, sipas profesor Schulze, domethënë: “Besimtarët duhet t’i mbulojnë vendet e turpshme”. Tani mund të pyesim: A është koka pjesë e turpshme e trupit?

Natyrisht që në këtë pyetje nuk do të dinin të përgjigjeshin personat që e rrahën Xhabir Hamitin, sepse ata - si armiq të (pa)vetëdijshëm të Kuranit - mendojnë se bindjet e tyre të mbrapshta mund t’ua imponojnë të tjerëve me grushte. Në Librin e Shenjtë, po ashtu thuhet se femrat duhet të bartin një lloj shalli apo mbulese mbi gjoksin e tyre, me fjalë të tjera: nuk mund të ecin me gjinj përjashta.

Ky rregull i veshjes dallon nga periudha paraislame, kur femrat bartnin pak rrobe. Sipas profesor Schulze, në ilustrimet e para nga shekulli i 10-të, valltaret e Profetit Muhamed shihen gjysmë lakuriq. Në Kuran, tërthorazi kërkohet që të mbulohen ato pjesë të trupit të femrës, të cilat mund të ngjallin ndjenja erotike te meshkujt, por askund nuk bëhet fjalë për mbulimin e fytyrës.

Nëse vahabistët dhe selafistët e sotëm, pra nëse këta përfaqësues të rrymës esktreme të islamit kërkojnë mbulimin e femrave, nga frika se nuk mund t’i kontrollojnë epshet e tyre, atëherë ky është problem i tyre moral, fetar, social dhe kulturor.

Në intervistën e lartpërmendur, dhënë gazetës “Java”, profesori Xhabir Hamiti ka thënë se “toleranca është fundamenti bazë i besimtarit. Ajo është kërkesë e zotit. Sjellja e mirë, drejtësia, dashuria dhe butësia mes njerëzve pa dallim, është kërkesë hyjnore. Unë islamin si fé nuk e shoh si diçka të ngurtë, statike, siç mund ta shohë dikush tjetër”. Në qëndrimet e tij publike, Hamiti ka mbrojtur islamin autokton shqiptar dhe është deklaruar kundër ndikimeve të kulturës së huaj në traditën fetare të myslimanëve në Ballkan.

Në fakt, kemi të bëjmë me një pseudokulturë statike, e cila nuk ka ndryshuar me shekuj. Ithtarët e saj, sot, kërkojnë që femrat të vishen si pinguinë dhe t’i nënshtrohen vullnetit arbitrar të mashkullit. Ithtarët e këtij versioni të keqinterpretuar të islamit do të dëshironin që në sheshin “Nëna Tereza” të organizoheshin orgji të kamxhikosjes së mëkatarëve fetarë. Kjo mundësi, atyre nuk u duhet lejuar.

Duhet të reagojë shoqëria. Edhe ajo civile. Duhet të deklarohen edhe më zëshëm krerët e Bashkësisë Islame të Kosovës (BIK). Fenomeni i vahabizmit dhe ekstremizmave të tjerë fetarë, nuk është i ditës së djeshme. Sidomos pas luftës në Kosovë, janë futur shumë organizata të ashtuquajtuara bamirëse nga vendet arabe, të cilat bashkë me bukën dhe kripën që ua dhurojnë skamnorëve, sjellin edhe disa shishe me helm fetar.

Këto rreziqe i ka parë profesori Xhabir Hamiti dhe ka reaguar si intelektual i guximshëm. Teologët e tjerë e kanë futur kokën në zall. Kundër rrahjes së profesor Hamitit nuk reagoi deri më tani asnjë politikan, ndonëse dihet se heshtja nuk i ka zgjidhur kurrë problemet. Zakonisht, politikanët e Kosovës dinë ta keqpërdorin fenë gjatë fushatave zgjedhore, dikush bën poza me priftërinj, dikush me hoxhallarë.

Tani, asnjë pushtetar nuk kërkoi nga policia zbulimin e sulmuesve. Por, opinioni i Kosovës nuk do të befasohej nëse policia e Kosovës, pas disa ditësh, do t’i nxirrte para kamerave televizive tre agjentë zviceranë, të cilët do t’i akuzonte për sulmin kundër Xhabir Hamitit. Sepse tashmë, politikanët dhe policia e Kosovës janë të ushtruar për prodhimin e spektakleve me pasoja të rënda për vendin.