Hysen Ibrahimi: Xhelal Ferizi, poet dhe atdhetar

Shkruan: Xhelal Ferizi

Po citojmë:
duke kërkuar nëpër valët e jetes
duke kërkuar nëpër mbretërinë e luleve
nëpër shekujt e caqet e erlehtes
bukurinë kërkova nëpër përralla e fabuleve
nëpër vargje të poetëve e nëpër mbretëri pagane
nëpër proza e tregime e urata
kërkova nëpër dritë xixillonjash e nëpër dritë hane
nëpër kohra ëndrrash nëpër netë të gjata

Se sa poeti i talentuar Xhelal Ferizi, me përvojën e tij të traditës poetike shqiptare, arrinë të kap nga mbrendësia që prekë idenë kryesore të “grepit të bukurisë” për një stilizim sa më të kapshëm për vet lexuesin. Mbrendësia e poezisë e titulluar “Në grepin e bukurisë”, ka të ngjarë me ate sikur do të thoshim ; “Në grepin e dashurisë”! Kjo gjithësesi se vjen pas “grepit të bukurisë” e din mirë autori dhe përshkruan ngjarje që elimonon kufirin e të dashuruarit. Pse ?! Sepse vet poezia kur thot: “duke kërkuar nëpër valët e jetes”, “duke kërkuar nëpër mbretërinë e luleve”, dhe që vazhdon më tutje, “nëpër shekujt e caqet e erlehtes”,
”bukurinë kërkova nëpër përralla e fabuleve”. Në këtë poezi, vërtetë kemi një vëllim të të krijuarit me vlerë poetike të autorit Ferizi, dhe me shprehje që korrespondojnë me ngjerjen që kërkon në “valet e jetës” në “mbretërinë e luleve” e shkon përtej “erëlehtes” e deri te “fabula”. Ka një kombinim të qind përqind me vet titullimin e poezisë, kurë njeriu bjen në “grepin e bukurisë”. “Grepi i bukurisë” !? Çka don të thot poeti në kuptimin e mirëfillt të fjalës?! A nuk mund të thuhet se kjo është sa filozofike, sa poetike, sa artistike, sa universale, gjë që lexuesi, e po ashtu edhe studiuesi mund të i jap kahje në forma të ndryshme poetike.

Citojmë më tutje:

“nëpër vargje të poetëve e nëpër mbretëri pagane”, “nëpër proza e tregime e urata”,
”kërkova nëpër dritë xixillonjash e nëpër dritë hane”, “nëpër kohra ëndrrash nëpër netë të gjata” !
Vargjet që i cituam na bëjnë të ditur se këtu kemi të bëjmë me një shprazëtirë të thellë shpirtërore, kur kërkimi shkonë nëpër detin poetikë të gjërë të shprehjeve poetike që ka vet poeti Ferizi, kur citohen: “nëpër mbretëri pagane”,”urata”, kërkimi në “dritën e hënës” apo kur thot: “nëpër kohëra ëndrrash nëpër netë të gjata” ! Tejet poetike, me një motiv të arsyeshëm e bënë dhe autori arrinë të arsyeton titullimin e poezisë. Duhet besuar se poeti ka të bëjë me një realitet të ngjarë, dhe krijon imagjinatën e vet tejet krijuese për një përshkrim të ndodhisë.

Aftësia e poetit Ferizi, arrinë që përmes krijimtarisë së tijë të gjërë poetike, realitetin ta shëndërroj në diqka në in-egzistente, por edhe të kundërten, in-realitetin në egzitencë dhe ngjarje.

Po citojmë më tutje:

“kërkova në vrrije kërkova në shkrep", “kërkova në yje me shtigje”, “dhe rashë një ditë si peshku në grep”, “tërhequr nga bukurija nëpër shekuj’brigje”!
Shprehimisht në këtë poezi, dominon realitet i hidhur i ngjarjes, në mos arritjen e një braktisje. Grepi është diq që mund të mashtron, dhe pa dashtas njeriu mund të bie në këtë kurthë. Për zënjen e peshkut, njeriu zbuloi grepin, si kurthë tejet e përsosur në zënjen e tij. Prandaj, autori Ferizi përdorë me një mjeshtri të rrallë fjalën “grep” që njeriu mund të bie, që simbolikën në këtë rast në vend të peshkut përdoret “bukurija”. A mund të përdoret “bukurija” si grep për joshjen e një personi? Pa tjetër se në këtë rast është tejet identike. Prandaj kjo poezi buron nga esenca e një realiteti të hidhur.

Poeti deri në vargjet e fundit të poezisë ”Në grepin e bukurisë”, arrinë që t’i ikë shprehjeve më konkrete dhe më përmbajtësore, përderisa sa në vargjet e fundit, qet në pah realitetin;

Lexo :
si peshk i pafajshëm me zemer biluri
nëpër valët e kërkimit
ku arti i notit e syri im zuri
një biondinë me pamje të gjevahirit

Kush dual në pah ? Bjondina, ajo për çfar cekëm më lartë, se aftësia e të kriuarit në poezi nga poeti Xhelal Ferizi, ka rrugë të shumta për t’i ikur kuptimësisë së ngjarjes, dhe në të shumtën e rasteve, arrinë një krijimtari sa poetike aq edhe filozofike.

Poeti Ferizi, disponon një diapazan të madh shprehjeve poetike gjë që kjo nuk ndodhë tek të gjithë krijuesit.

Lexojmë me vëmendje: “si peshk i pafajshëm me zemer biluri”, “nëpër valët e kërkimit”, “ku arti i notit e syri im zuri”, “një biondinë me pamje të gjevahirit”. Se syri ka zënë “biondinën” dhe se bjondina me bukurinë e saj arrinë të shëndërrohet në “grep”, aspak nuk do mend. Kjo është dashuri e fatit të individit, që rastësisht bjen në grepin e bukurisë. Por edhe aftësi e poetit në një përshtatje “shabllon”, që arrinë në përshkrim, p.sh. poezia në fjalë ”Në grepin e bukurisë”, shihen kufijtë e shtrirjes kur thuhet: “nëpër valët e kërkimit”. Shtrirje detare si peshk i pafajshëm (simbolika, si njeri i pafajshëm), por gjithësesi në kërkim e që rastësisht bie në “Grepin e bukurisë”.
Poeti, si kriter në këtë poezi, mer realitetin dhe korektësinë totale të ngjarjes, që përbëjnë materjen e poezisë në fjalë. Edhe kjo vjershë, sikurse shumë vjersha të tjera të poetit Ferizi, kanë një kuptimësi më reale dhe më kuptimplote për lexuesin, e që në shumë poezi, hasim në një pakuptimësi si afësi e poetit që përdor kriterin “mos ta kuptoi lexuesi” por inspiron në futje më të thellë në mbrendësi të poezisë.
Qka motivon poetin kjo poezi ?! Pse del konkret dhe është tejet më përkufizues i kësaj
vjershe ?!

Lexo:
“dhe mbeta në grep i varur për jetë”, “kahdo thumbi i sajë me lak”, “nëpër brigje e udhë rob i sajë jam tretë”, “me i zjarrë e prush në të dashuruarin gjak”.
Se poeti zbulon një të vërtetë kur thot: “dhe mbeta në grep i varur për jetë”, “kahdo thumbi i sajë me lak”, është shumë e vërtetë, pasi e pohon vet në vargje. Poezia trajtohet si e vërtetë dhe korrespondon me “bukurinë” përmes poezisë, që paraqet një mesazh se “bukurija” ka bërë jo vetëm përshtypje, por është krijuar krijes që vlenë të sakrifikosh, kur thot ;
“nëpër brigje e udhë rob i sajë jam tretë”, “me i zjarrë e prush në të dashuruarin gjak”.

Poezia e Xhelal Ferizit, dhe të krijuarit e tij në poezi, lë të kutojë se ka një pasuri tejet brilante në ide fjalësh dhe ide formuluese në përputhshmëri të afërta të ngjarjes.

Prirje të jashtëzakonshme në kombinacionin kuptimor të fjalëve në poezi, ka një stil të veçant poetik në përshkrimin e ngjarjes në poezi. Përshtatje identike me vlera esenciale dhe kuptime të drejta apo më tërthorazi, mahnitë lexusit, sidomos ata që dinë të kuptojnë se çfar do të thotë krijimtaria poetike apo vlerë poetike.

Po ilustrojmë me një vjershë që quhet “Valët e lotit:

Lexo :
Valët e lotit
Shkruan: Xhelal Ferizi

nëpër valët e lotit secili shekull’dridhje që vret
nëpër dridhjet e tyre dënestare
nëpë rrugë të huaja të epokave shkret
po qajë dhimbshmërisht me ankime shqiptare

Ka të ngjarë se poeti Ferizi, kësaj radhe ka shkruar pranë detit, apo detin e parafrazon para syve të tijë. Kurse “dridhjet në shekuj” (shekull’dridhje) i quan vrastare. Pse ?! Për arsye të përforcimit të ides se vuajtja e shqiptarëve e kombit të tij, që nuk përkufizohet me vite, as me dekadë, por janë kohët e gjata me shekujt që kanë vrarë, kanë mërguar, kanë vujatur në pritje të lirisë. Fjala “shekull’dridhje” është fjalë e re në poezi, e që këso fjalësh të ideuara mund të gjeshë vetëm tek poetët e mëdhenjë të kohës moderne, e në këtë rast sikurse që është poeti Xhelal Ferizi. Fjalë, që ka një kuptim tejet të kompletuar në përshtatje të vuajtjeve të kombit me kohë aq të gjatë. Shih: “nëpër valët e lotit secili shekull’dridhje që vret” , “nëpër dridhjet e tyre dënestare” dhe “nëpë rrugë të huaja të epokave shkret”, “ po qajë dhimbshmërisht me ankime shqiptare”, e tërë strofa është me të reja kuptimore.

Kjo dëshmon poetin për aftësinë e tij në poezi, i cil ka një prirje të thellë poetike që prek emocionin e lexuesit.

Loti në kuptimin e gjuhës së sotme ka një kuptim, që është një lëngë pa ngjyrë, i tejdukshëm dhe me shije të kripur. Ai del në raste të veçanta nga syri i njeriut, sidomos në rastet e hidhërimit, mallëngjimit, përmallimit e po ashtu edhe të gëzimit. Autori Ferizi, në këtë rast, përjashton lotin e gëzimit, ai nuk ka ven në poezinë e autorit “Valët e lotit” . Autori në këtë poezi lotin e paraqet si të hidhërimit, mallëngjimit, përmallimit. Lotët e shekujve, që shëndrohen në valë, rrëke lotësh që shëndrohen në valë, që përfshijnë vuajtjet e mëdhaja të popullit të tij. Ne e kemi edhe në rreshtin e dytë të kësaj strofe kur thot: “nëpër dridhjet e tyre dënestare”, që edhe fjala dënesë (dënestare) ka kuptimin kur njeriu qanë përmallshëm, qanë nga thellësia e shpirtit të lënduar, qanë me “dënes” qanë me ngulqim.

vijon

Pastaj vazhdon në rreshtin e tretë dhe të katërt: “nëpë rrugë të huaja të epokave shkret”, “po qajë dhimbshmërisht me ankime shqiptare”. Autori Ferizi, jo rastësisht potencon epokën. Epokë, duhet ditur se ka kuptimin e një përfshirje të rëndësishme në periudha të ndryshme historike të njerëzimit. Epoka lidhet me ngjarjet e mëdha të zhvillimit të njerëzimit dhe bënë këthesa të rëndësishme. Prandaj, poeti i talentuar Xhelal Ferizi, gjatë gjitha këtyre epokave kur thot: “nëpë rrugë të huaja të epokave shkret”, populli ynë ka qenë i ndarë në këto përfshirje, i përjashtuar dhe i lënë për anash, i shtypur. Prandaj poeti i quan me plotë të drejtë “epokave shkret”.

Duke e marrë parasysh këtë formulim tejet kuptimor në përfshirjen edhe të vuajtjes edhe të shekullit edhe të epokës, autori ja arrinë qëllimit.

Por ai vazhdon edhe më tutje në strofën e dytë:

Lexo:

jam shekull’ziu i monotonisë,
ku secili çast ësht epokë,
a thua nuk jam ma i etnisë,
e gurët e ftoft’huaj i kam shokë,

Në secilin rresht duke filluar nga i pari: “jam shekull’ziu i monotonisë”, që tani edhe këtu poeti përdorë një fjalë të re “shekull ziu”. Pse ? Ka arsye poeti kur e përdor këtë fjalë ? Pa tjetër se po. Bile është nxjerrë me një mjeshtri artistike. Ose: “ku secili qast ësht epokë”, “a thua nuk jam ma i etnisë”, “e gurët e ftoft’huaj i kam shokë”! Vërtet ka një motiv duke reflektuar një realitet të hidhur, por të sakt edhe në përfshirje në kohë, me një përshtatshmëri vërtetë poetike.

Autori, Xhelal Ferizi, në këtë rast është faktor relevant në krijimin e ideve, fakteve dhe koherencës.

Duhet kuptuar se poeti e personifikon vetveten, në shumicën e poezive sikurse edhe në këtë strofë, së paku kuptimi është i tillë, edhe pse kjo mund të jet kushtuar tjetër kuj. Kjo dëshmon me vet poezinë e cila vazhdon:

Lexo:

Dridhur’dnesjet e mia e luajnë fundin e vullkanit
luajnë shpirt’fundin e detiti
në secilen’dridhje valë loti i vatanit
dhe vdeksija zymtare e kurbetit

E veçanta e të menduarit nga poeti, do të shofim në këtë strofë se sa me mjeshtëri fikson gurbetin. Në këtë rast titullimi i poezisë “Valët e lotit”, na kujton krijimtarinë poetit të math Jeronim Derada, i cili vërtetë ka shkruar nga mërgimi pranë detit me sy kahë vendi i tij, vendi i të parëve të tij, i gjakut të tij. Krijimtari mallëngjyese dhe prekëse.

Këtë poezi të poetit Xhelal Ferizi, kisha me quajtur “Metaforë letrare” prej një ngjashmërie identike të ngjarjes por me shprehje moderne të formuluarit.

Po e lexojmë deri në fund poezinë “Valët e lotit”, dhe kemi me hasur në shumë shprehje.

Thurja e vargjeve të poetit Xhelal Ferizi, çfaqin kuptimin e mbrendshëm shpirtëror të vuajtjes.

Lexo:
me kodër vuajtjet të mëdha si pllaja
Që shëndrrohen në peshë të shpirtit tim
më vijnë vala vala oqean’kujtim’largta të mdhaja
dridh’tare secila me valen përthyese mallëngjim
shekull’tare të tej’zgjatura kujtesa që dërmojnë
secila me artin e të kaluares që nxitë mallë e lot
gurë’qëndresen ato e thërmojnë
kur e sjellin në shpirt’kujtesë secilin të largtin mot

Sintaksa poetike e poetit Xhelal Ferizi, prej një metode të formuluarit të poezisë çfaqin interesimin për studim më profesional të mundshëm.

***

Në poezinë e poetit Xhelal Ferizi, “Ura e këputur e dashurisë” (më poshtë-shkruajtur) pikërisht aktualizon një problem të lidhur ngushtë përmes “urës së lidhjes së dashurisë”, e që po e njejta dashuri prap trajton “urën e këputur të dashurisë” si ndarje. Poezia ka një dimension dashurie, por mënyra e të formuluarit në poezi, është tejet artistike e specifikuar për dashurinë e këputur të dashurisë së “egzistuar”.
Po e lexojmë me vëmendje poezinë dhe do të shofim se në mbrendësinë e saj, kemi me hasur “realitet” të hidhur, apo pabesi dashurie. Po shkojmë në katër rreshtatë e parë të poezisë, për të kuptuar me motivin.

Lexo :
Ura e këputur e dashurisë
Shkruan: Xhelal Ferizi

Përse uren e jetes e këpute
kur ajo ishte e lidhur me diell
ishe ti ajo që me lute
nuk jam ma i gjerë si qiell

Vet titullimi i poezisë “Ura e këputur r dashurisë”, lë të kuptoj për një përfundim të pa kthyre, por jo të pa dashuruar dhe pa pendesë.
Autori krijon dy personazhe në këtë poezi, personazhin X (iks) dhe Y (ypsilon), apo djalin dhe vajzën. Kur djali i drejtohet vajzës me një shprehje artistike : “Përse uren e jetes e këpute”, “kur ajo ishte e lidhur me diell”.
Ura ka një kuptim tejet domethënës në lidhje. Urë që lidhë brigje, që lidh dy anët e një lumi, që lidh dy anët e një përroi. Po ashtu kemi ura të llojeve të ndryshme, të gurit, të drurit, të hekurit, të cimentuara. Kemi edhe ura me profile të ndryshme, të drejta apo në formë të harkut. Këto ura ndërtohen, por edhe rrenohen me kohen. Kanë, ngritjen dhe ramjen. Pse autori Ferizi, e gjenë urën si pretekst të kësaj ngjarje? Apo ndoshta pikërisht është ura që ka ndodhur rastësisht në lidhjen e tyre dashurore, apo që është lidhur dashurija por edhe është rrënuar nga vajza apo personazhi Y ?! Pse autori në poezi nuk përcakton llojin e urës, gjë që në këtë rast, kishte me qenë “urë prej druri”, duke pasur parasysh vet rrënimin e dashurisë që kishte me qenë në përshtatje. Lexojmë dy rreshtat e fundit të strofës : “ishe ti ajo që me lute”
”nuk jam ma i gjerë si qiell”, që djali del më i avansuar dhe paska qenë i gjërë si “qielli” në lutjen e parë të vajzës. Kurse rreshti i fundit : “nuk jam ma i gjerë si qiell”, djali nuk pranon lutjen apo pendesën e vajzës. Autori nuk don të detalizon më hollësisht ngjarjen, që për lexuesin len pezull lidhjen dhe ndarjen.

Në këtë rast, sipas poetit në rreshtatë me sa vijon:

Lexo :

përse uren e jetes e këpute
kur ajo ishte e lidhur me zemer
përse nuk ndriqove me dritë çdo lloj skute
përse kalin e trojes e lakmove në themer

Vajza është vet rrënuesja, ajo e cila “urën e jetës” e ka këputur, kur ajo ishte e lidhur me zemër. Apo shkojmë më tutje: “përse nuk ndriqove me dritë çdo lloj skute”, “përse kalin e trojes e lakmove në themer”, prap vajza merr vërejtjet duke mos ndriquar nëpër çdo llojë skute, duke e lakmuar “kalin e trojes”.
Poeti nuk përdorë rastësisht “kalin e trojës”, por ja arrinë qëllimit dhe bënë një përshtatje identike me shkatërrimin. Duke e ditur romancën e “Kalit të trojës” që është e vetmja metodë për t’u futur mbrenda kundërshtarit në mbrendësi dhe për ta shkatërruar duka dalë nga mbrendësia e “kalit të trojës”.

Në momente të caktuara, poeti Ferizi, në strofën e parë është më intensiv, kurse në mes të poezisë aktivizon fuqinë e poezisë, për derisa përfundon dhimbshëm në rreshtat e fundit të poezisë. Kjo është një mjeshtëri e ndërtimit të poezisë së Xhelal Ferizit, që e kam quajtur edhe në opinion tim të parë, poezia “feriziane”.
Aftësia e të krijuarit nga poeti Ferizi, arrinë që ngjarjen ta shëndërron edhe në legjendë përmes poezisë, madje edhe me motive të llojeve të ndryshme.

Poeti Xhelal Ferizi, arrinë shkallën e poetit me përvojë artistike, të lakmueshme në krijim poetik individual duke aktivizuar fjalë të rralla poetike.

Poezia “Ura e këputur e dashurisë”, në mbrendësinë e saj ka pendesë, dashuri, që nuk kishte guxuar të ndodhë. Lexojmë poezinë deri në fund.

Lexo :

përse u’a këpute fijet yjeve
infuzion ky i dashurisë jetik
përse i lidhë psehet nyjeve
përse dashurinë e bëre armik
përse uren e këpute të harkut
që lidhej nga arti në art
përse tash i dhe kaq shum dhimbje vargut
që në palcen qiellit prekë e ndihet lart
përse i zgjidhe besatimet
që lidhë i kishim për bese
përse i ke ngri vlimet
e gzimet nëpër mëngjese
përse gzimet i vrave
përse urat me i djegë
si krande ndjenjat i thave
e cicrimen e bilbilit në degë

Katër rreshtatë e parë kur thot: “përse u’a këpute fijet yjeve”, “infuzion ky i dashurisë jetik”,
”përse i lidhë psehet nyjeve”, “përse dashurinë e bëre armik”. Korrenspondim poetik, shpirtëror, që autori gjenë elementet shprehëse të fjalëvë. “Këputja e fijeve të yjeve”, “infuzioni i dashurisë jetike” janë mëse artistike dhe kuptimplote. Fijet sipas autorit kanë qenë të lidhura gjatë deri në yje, gjë që nuk kanë qenë letë të shkëputen pa ndonjë përpjekje serioze “urrejtje”. Vet kuptimi i gjatësisë së rrënjëve deri në yje, le të kuptojë se dashuria paska qenë shpirtërore, mbrenda për mbrenda zemrës me një shtrirje deri tek yjet. Megjithëse poeti gjenë shprehjen autentike kur thot: “infuzion ky i dashurisë jetik”. Lidhjet e dashurisë deri në yje, kanë qenë një “infuzion” i dashurisë jetike. Vërtetë poeti e piketon me këtë shprehje. “Infuzioni”, është fjalë më tepër medicinale, kur gjatë infektimit, duhet marrë infuzionin kundër infetkimit. Infuzioni të mbronë fuqishëm kundër infektimit, të mbanë të qëndrueshëm.
Në mbarimin e poezisë, po citojmë: ”përse gzimet i vrave”, “përse urat me i djegë”,
”si krande ndjenjat i thave”, “e cicrimen e bilbilit në degë”.

vijon

Janë disa momente që përcaktojnë kahet e poezisë, që kanë një strukturim tejet profesional. Vet struktura e ndërtuar e krijimtarisë së poetit Ferizi është mjaft origjinale, dhe ndërhyrja eventuale e ndonjë gjuhëtari apo kritiku letrar, nuk kishte me pasë arsye për ndryshim ndërtues (me përjashtim të lektorimit).
Po qe se shkojmë më tutje në vlerësimin e ndërtimit të krijimtarisë “feriziane” që del me një prirje fenomenale, e që bie ndeshë me formulimin e tekstit drejtë-shkrimor, del në pah, sikur ta kishim marrë dramaturgun e legjendes botërore Aleksandër Mojsiun. Ai, në jetën e tij as që ka pretenduar në shkrime të dramave, dhe në drejtëshkrim. Por e ka mahnitur botën me aktrimin e tij. Gjë që është identike me poetin Xhelal Ferizin. Po të kishte asistentë për të shkruajtur, Xhelal Ferizi duke i cituar poezitë edhe përmes aktrimit, del si një maragaritar poetik.

Poeti Xhelal Ferizi, fundi i fundit, i paraqitet opinionit si poet e jo si shkrimtar.

***

Poezia “Më gdhendëni në gurë” e poeti Xhelal Ferizi, me rreth 600 vargjeve, gjë që do një analizë më të thellë për t’u ndalur varg për varg.
Natyrisht se poeti në këtë poezi i bënë disa gërshetime në kuptime duke filluar nga personifikimi e deri në përkushtim, me një tematikë kombëtare, resistuese në qëndrim të drejtë të frymës patriotike.

Kjo lirikë e shkruar nga poeti Xhelal Ferizi, paraqet sakrificën e atdhetarit me rënditjen e vargjeve duke dëshmuar prirje të vlerave poetike.

Lexo :
Më gdhendni në gurë
Shkruan: Xhelal Ferizi

jo jo nuk më largoni ju
e bukura shoqëri
miq të dashur që më keni ftu
me të pafundmen dashuri
se unë e kam përbuzë arin
kam prekë flakë e zharin
se unë nuk kam llogaritë
as superfuqitë
as nuk kam kqyrë pazarin
se i del tregu jetes time
për atdhe nëpër krajata mundime
e kam përbuzë mercenarin tradhtarin
që me ftonte
për të shkelë
për të shkelë lulet shqiptare e barin
për të shkelë mbi liri mbi shqiptarin

“Jo jo nuk më largoni ju”, “e bukura shoqëri”, “miq të dashur që më keni ftu”, “me të pafundmen dashuri”, kujt i drejtohet poeti me këtë lirikë, me kend komunikon, pse komunikon përmes lirikës. Pa dyshim se poeti gjenë gjuhën poetike dhe nuk len asgjë pa potencuar vërejtjet dhe të mirat e shoqërisë. Është roje e shoqërisë Kombëtare, është roje e Kombit që e ruan të mirën e saj nga e keqja që i përgaditet. Nuk e thot rastësish poeti :
“Jo jo nuk më largoni ju”, “e bukura shoqëri”! Këtu shifen tendenca edhe nga njerëz të tillë për ta larguar nga fjala e lirë poetike që poeti me poezinë e vet krijuese i bënë roje Kombit. Bili bile, këtu tërthorazi len të kuptoj se ka zëra edhe nga “e bukura shoqëri”, që bien pre nën trysnin e të ligëve. Me të drejtë poeti Xhelal Ferizi në këtë rast mund ta ket marrë veten si personazh i poezisë e që vazhdon: “se unë e kam përbuzë arin”, “kam prekë flakë e zharin”, “se unë nuk kam llogaritë”, “as superfuqitë”, “as nuk kam kqyrë pazarin”,
”se i del tregu jetes time”. Poeti arrinë të paraqes shumë pak në këtë poezi lirike, duke thurur vargjet me idenë e sakrificës. Ndërsa thurë bukur lirikën në të shkruar dhe në paraqitje. Lexuesi, i bindur thellësisht, mbi një realitet të hidhur, të anashkaluar në kohë njerëz të sakrificës duke rënë nën individët që kanë “kqyrë pazarin”, kanë bërë pazare me interesat e Kombit, kanë llogaritur në interesat e tyre të përfitimit.

Krijimi i bindjes tek lexuesi, arrihet në saje të aftësisë së shpirtëzimit të poezisë, gjë kjo nuk i mungon poeti Xhelal Ferizi.

Poeti më tutje shkruan: “As nuk kam kqyrë pazarin”, “se i del tregu jetes time”, “për atdhe nëpër krajata mundime”,”e kam përbuzë mercenarin tradhtarin”. Kjo është ajo që e cekëm më lartë për qëndresën e pa lëkundur të atdhetarit, i cili fiksohet vetëm për çështjen Kombëtare Shqiptare. Nuk bie ndeshë me lakmit e sundimtarit, okupatorëve ndyrësira.
Jo rastësisht poeti Ferizi, përdorë fjalën merecenar. Mercenarë kanë qenë të gjithë ata njerëz që kanë qenë të inkuadruar si ushtarë me pagë të paguar nga një shtet apo ushtri e huaj, e cila e ka okupuar vendin duke kolonizuar vende të huaja me metodat më shtazarake të kohërave. Këta njerëz, viheshin nën urdhërat të armiqëve, të pushtuesve të Kombit, me përfitime tejet të ulëta, e shumë herë edhe falas, pa e ditur dëmin që i kanë shkaktuar Kombit të vet. Kanë qenë njerëz vetjak, të ulët, njerëz të shitur apo njerëz “mercenarë” sikurse e thot në poezi poeti Xhelal Ferizi.
Përbuzja e “mercenarëve dhe tradhëtarëve” në kohët kur ata kanë qenë në shërbimin e armiqëve të vendit, ka qenë ndeshje direkte me armikun.
Armiku gjithëmonë ka gjetur “mercenarë” e më pastaj e ka okupuar vendin. Këtë e cekë në poezi shumë mirë poeti : “që me ftonte”, “për të shkelë”, “për të shkelë lulet shqiptare e barin”, “për të shkelë mbi liri mbi shqiptarinë”.

Tërësia e lirikës, në poezinë “Më gdhendëni në gurë”, arrihet nga diferencimi i “mercenarëve” për të dal në shesh se edhe sot e kësaj dite ata “mercenarë” ndodhen në mesin e një pjese të shoqërisë që po mbyllë sytë për interesa të tyre personale.

Mirëpo përmes parimit që ka poeti Ferizi, pikërisht mbështetë figurat patriotike që sakrifikuan dhe ishin të gatshëm të sakrifikojnë deri në jetën sublime të tyre, që ishin me një unitet Kombëtar, kurse nuk kursen “mercenarët” dhe tradhëtarët”, që penguan të drejtën e një Kombi për t’u liruar dhe pavarësuar.

Lexo:

për paqe e liri, për mal e për vrri
për Nënën Shqipëri,
a e shihni si qajë, sa gurë e dhe ndajë,
duke mos lënë kund glob,duke mos lënë kund kob,
përmbi ju me ra, ju s’ keni me më nda,
nga dheu i Nanes, nga hisja e Dardanes,
as e magjikes etni, ku i thonë Mëmë Shqipëri

Do të ishte e sakt, po të thoshim se në këta rreshta nuk ka aq e pasuri fjalësh të reja sikurse që jemi mësuar nga poeti Ferizi, por ka një larmi të mrekullushme në kombinimin e vargjeve. Krijon një emocion tek lexuesi kur thot: “përmbi ju me ra, ju s’ keni me më nda”,
“nga dheu i Nanes, nga hisja e Dardanes”, “as e magjikes etni, ku i thonë Mëmë Shqipëri”.
Megjithatë, marrë në tërësi, poezia “Më gdhendni në gurë”, fund e krye është dedikuar njerëzve atedhetarë.
Po qe se i qasemi një analize më të mbrendshme, kemi me pa se është tejet imponuese dhe se autori çfaq në pah problemin që duhet dal nga shpirti i sinqert i atdhetarit. Ka përplot imazhe lirike, që krijon një vlerë poetike dhe gjallëruse, e po ashtu edhe emocionale.

Po shkëputim disa vargje nga kjo lirikë të kasaj poezie:

Lexo :
që të mos ju quajnë të ult
e punën ta keni kult
e dijet shkollore
si hyjnitë qiellore
e lidhjet për dore
te gjithë nëpër fije
si damarë etnije
si zingjirë etnik të Mëmë Shqipërije

Çfar lidhshmërije të fjalëve, që kanë një kuptim dhe mesazh në vetvete. Gjallërim i vërtetë i poezisë, që ndryshon në hyrje të poezisë por është në lidhshmëri të plotë me vet titullin e poezisë “Më gdhendni në gurë”.

Përputhja e vargjeve të krijimtarisë së poetit Xhelal Ferizi, kapin një horizont të madh kuptimesh.

Shife: “që të mos ju quajnë të ult”, “e punën ta keni kult”. Kulti në kuptimin fetar që do të thot: “shërbesë fetare për nderë të një hyjnie, apo edhe adhurim a nderim i tepruar ndaj dikujt, që ka një cilësi dhe veti të jashtëzakonshme”, që poeti pretendon që puna për Kombin të ket kult hyjnor.Ose kur thot: “e dijet shkollore”, “si hyjnitë qiellore”, “e lidhjet për dore”,
”të gjithë nëpër fije”, “si damarë etnije”, “si zingjirë etnik të Mëmë Shqipërije”.
Se autori ka një dispilinë të të krijuarit në krijimtarinë kombëtare, se ka qenë i etur për dijen e çështjes kombëtare që populli të shkollohet sa më tepër, tregojnë vargjet e lirikës, kur shkruan, “e dijet shkollore”, “si yjni qiellore”, “lidhjet për dore”.......... e kështu me radhë deri te “si zingjirë etnik të Mëmë Shqipërije”. Kështu që kjo lirikë del nga rrafshi personal në at universal Kombëtar. Paraqet diagramin poetik të shtrirjes në poezi dhe në përfshirjen e gjithëmbarshme.

Po marrim disa vargje nga mesi i lirikës po të njejtes lirikë “Më gdhendni në gurë”, ku ndër të tjera citohet ;

Lexo :

Ju nuk më largoni o shoqri shqiptare
se unë i marr shekujt nëpër gjuhë amtare
edhe i nxis n’ për ju nëpër thelb e gjak
me folë drejt e mirë pa hile e pa lak
e ju sjellë dobi gjithkah shpirtit tuaj
duke ju mbjellë vargje nga ky dhe i huaj
ku kam mbetë i tretur si një gurë me halle
unë ju mbloj me vargje nga kto anë me zalle
unë ju dërgoj shprehje me mote e lotit
njëmijë dashuri nëpër qiell të Zotit

Secili varg ka kuptimin dhe lidhet me secilin varg tjetër. Këtu qëndron aftësia e vet autorit, që ka një pasuri të pashterrshme fjalësh në ndërtimin e poezisë.
Lirika, në fjalë, do të kishte me mbet e mangët nga poeti, pot të ishte mbetur në lirikën individuale apo mbrenda suazave të individit.

Poeti Xhelal Ferizi, e nuhatë qysh në fillim se kjo lirikë duhet të ketë një shtrirje më të gjërë në rrafshin horizontal dhe Kombëtar.

Sa e fuqishme është shprehja: “Ju nuk më largoni o shoqri shqiptare”, “se unë i marr shekujt nëpër gjuhë amtare”, ku tendenca e autorit për lexuesin del se poeti nuk dorëzohet, nuk largohet, por për motiv e ka Kombin, që në krijimtarinë e tij do t’i futë ngjarjet më madhore me vlera patriotike në poezinë e vet.
Ose : “edhe i nxis n’ për ju nëpër thelb e gjak”, “me folë drejt e mirë pa hile e pa lak”,
”e ju sjellë dobi gjithkah shpirtit tuaj”, “duke ju mbjellë vargje nga ky dhe i huaj”,
”ku kam mbetë i tretur si një gurë me halle”, “unë ju mbloj me vargje nga kto anë me zalle”,
”unë ju dërgoj shprehje me motet e lotit”, “njëmijë dashuri nëpër qiell të Zotit”. Shumë artistike dhe emocionale. Shifet se identitetit Kombëtar, e ka okupuar thellësisht autorin, që përveç tjerash kur thot: “unë ju dërgoj shprehje me motet e lotit”, “njëmijë dashuri nëpër qiell të Zotit”.
Kështu që lirika mbrenda saj merr kuptim tjetër hapsinor, kuptim më të fuqishëm. Këtu autori i lirikës Ferizi, vetëdisohet në momentin e caktuar dhe i përshtatet titullit të vet lirikës, që kultivon dashuri për vendëlindjen, duke dërguar “shprehje” “lot” “njëmijë dashuri” nëpër “qiell të Zotit”.

Marrë parasysh idealin e lirisë të poetit Xhelal Ferizi, i cili i përkushtohet të mirës, e nuk len venë për të keqen, has në mospajtim me rendin e gjërave të pavlera në botë.

vijon

***

Poeti Xhelal Ferizi, në krijimtarinë e tij, arrinë që të përfshij, periudhat kohore, ngjarjet e periudhave të ndryshme, dëshmorëve dhe patriotëve që derdhen gjakun për popullin Shqiptar të të gjitha kohërave, aspak nuk i shmanget problemeve sociale e Kombëtare. Poeti arrinë që secilën poezi ta tiullon me një përshtatje identike të ngjarjes dhe i jap kuptimin e plotë. Shumicën, apo pjesën më të madhe të poezive të poetit në fjalë në mbrendësin dhe përmbajtjen e saj, mund t’i kupton vetëm me anë të titullit të saj. Në secilën poezi do të hasim se poeti në cilën formë e fikson ngjarjen. Po qe e fikson poezinë me personazh pozitiv, ja del që personazhin e poezisë ta nxjerr si hero të poezisë. Por aftësia e poetit Ferizi, është tejet kritik gjatë fiksimit në poezinë e kundërt me ate si hero i poezisë, ja del që të kap qëllimin me një objektivitet tejet real.

Poeti Ferizi, gjithnjë ndeshet me të pa vërteten, tradhëtinë dhe montimet. Këtu ai nuk toleron, duke e ditur dëmin e tyre. Ideali i tij, është i krijuar mbi një bazament të fortë të traditës Kombëtare dhe atdhetare. Ka lindur i till duke rezistuar ekzistencen shoqëroro-politike, me një botëkuptim të shtrirjes së gjërë atdhetare.

Poeti, është mase insistiv për arritjen e përfshirjes së ngjarjes në poezi, dhe identifikimin poetik. Kjo është vërejtur me kohë.

Shofim në poezinë “At ditë në Mitrovicë”, do të thot se poeti nuk i shmanget ngjarjes, përkundrazi futet në ngjarje dhe përmes poezisë identifikon edhe ngjarjen, herë herë tërthorazi, e herë herë drejtë përsëdrejti, duke nxjerr subjektin (njeri) në sipërfaqe, në anën tjetër synon ngjarjen dhe në fund i jep karakterin. Po marrim dy strofat e para të kësaj poezie kushtuar dëshmorit të Kombit, Isak Ibrahimi :

Lexo :

At ditë në Mitrovicë
Shkruan: Xhelal Ferizi
Kushtuar dëshmorit Mitrovicas Isak Ibrahimi

At ditë Ibrit i rrodhën lotët nga kullimi
Përgjakshëm qau e vajtoj secila fije bari
Mbi dhe ra dëshmor i lirisë Isak Ibrahimi
I shqiponjes nji zog shqiptari

At ditë lulet për së gjalli janë vyshkë
Atdheu mbeti pa djalë
At ditë thonë edhe hekurat e ures shqiptare janë ndryshkë
E Ibri ka dënesë me valë

Qysh në fillim kur shkruan: “At ditë Ibrit i rrodhën lotët nga kullimi”, Përgjakshëm qau e vajtoj secila fije bari”, “Mbi dhe ra dëshmor i lirisë Isak Ibrahimi”, “I shqiponjes nji zog shqiptari”, vimë në përfundim, se poeti inspiron lexuesin, ngacmon thellë qenien shpirtërore, sidomos kur prekë : “lotin e kullimit”, pastaj vazhdon kur thot: “përgjakshëm qau e vajtojë secila fije bari”. Simbolika e vajtimit të secilës fije bari, është diçka që në botën poetike rrallë mund të takosh këso shprehje poetike, me një kutpim të gjërë dhe përfshirje të madhe. A thua, poezia “feriziane”, tani nuk i shpirtëzoi edhe fijet e barit, përmes një poeme sa artistike, e një kushtrimi kushtuar dëshmorit !? Jo se i kanë dhënë një shpirtë, por qojnë peshë secilin lexues të vëmendshëm, duke përdorur gjuhën poetike në përshkrimin e ngjarjes, kushtuar heroit dhe fatin e tij tragjik. Poeti vazhdon : “Mbi dhe ra dëshmor i lirisë Isak Ibrahimi”, “I shqiponjes nji zog shqiptari” ! Në këtë poezi, poeti Ferizi, arrinë shkallën më të lartë të kuptimësisë, me një përpjekje shprehjesh më të përsosura dhe shifet se ka qenë i inspiruar nga vet vepra e dëshmorit në fjalë. “Mbi dhe ra dëshmori i lirisë”, “I shqiponjës një zog shqiptari”! Çka është kryesore për poetin? Të arrijë besnikërisht fillimin e drejtë duke filluar nga lartësia e diagramit poetik “ferizian”.
Pastaj vazhdon : “At ditë lulet për së gjalli janë vyshkë”, “Atdheu mbeti pa djalë”, “At ditë thonë edhe hekurat e ures shqiptare janë ndryshkë”, “E Ibri ka dënesë me valë” !
Fjala “vyshkë” është diq që i mungon uji, gjaku, thatësirë e vërtetë, e që poeti lulet në mungesë “gjaku” shqiptari që janë vyshkë, e thot : “Atëdheu mbeti pa djal” !

Xhelal Ferizi, si poet me imagjinatë të avansuar që i ngjanë poetëve të mëdhenjë, gjenë emocionin prekës dhe fjalët gjithnjë në funksion të poezisë.

Poezia “At ditë në Mitrovicë”, në strofën e tretë dhe katërt, shkruan :

Lexo :

Ka qa thonë edhe e shëndritshmja hana
Yjet me qerpik në lot janë stërmekë
Një varr të ri po e hapte Dardana
Nji yllë i qiellit të lirisë ka vdekë

Nga larg nji plumb ra në një zemer
Goditi mu në aorten trime arbnore
Aty ku i thonë Shqipni dheut të lashtë me emer
Do të kemi të lirisë përmendore

Lirisht mund të themi, se poezia është temë konkrete, e kushtuar për dëshmorin, me emër dhe mbiemër. Madje edhe vendin, ngjarjen, urën, kohën e cek poeti me një saktësi shumë të sakt. Poeti mobilizohet edhe më fuqishëm kur e din se në këto vende është vendlindja e tij, e rritës dhe e veprimtarisë patriotike. Ngjallë emocione rinore, ngjallë ndjenjen shpirtërore të përjetimeve rinore, nga një distancë e madhe me një statut mërgimtari.

Në strofat në vijim shkruan poeti :

Lexo :
At ditë yjet e qielli e kanë pa gjakun
Kur gjuajti armiku pansllav me prejardhje akull’borë
Kur plumbi mu në zemer e goditi Isakun
Ra me nji oh mbi dheun arbëror

U errsua atë ditë edhe dielli
E çielli e qau i etnisë
Pranvera shum qau e prilli
Për lulen e kuqe t’ lirisë

Imagjinata poetike e ndërtuar nga poeti, ngulitet thellë në kokën e lexuesit : “At ditë yjet e qielli e kanë pa gjakun”, “Kur gjuajti armiku pansllav me prejardhje akull’borë”, “Kur plumbi mu në zemer e goditi Isakun”, “Me një oh ra trimi mbi dheun e lashtë arbëror” ! Dëshmori Isaku, goditet me plumb në zemër, nga gjuajtja e armikut pansllav. Përshkrim identik me ngjarjen, thuase poeti ka qenë në ngjarje, ka qenë i pranishëm në këto protesta kundër dhunës serbe e cila i detyroi 4 fëmijë të vdesin në lumin Ibër, e veç mos të bien në dorën e tyre gjakatare. Gjakun e dëshmorëve e shofin edhe yjet e qiellit, sepse ka qenë gjak “lirije”. Poeti gjithnjë zbulon dimensionin dhe kuptimin e ngjarjes. Përceptimi poetik i poetit Ferizi, është tejet origjinal, ka një përshtatje reale në formulimet e tij poetike. Strofa në vijim : “U errsua atë ditë edhe dielli”, “E çielli qau i etnisë”, “Pranvera shum qau e prilli”, “Për lulen e kuqe t’ lirisë” ! Produkti kryesor i ndërtimit të imagjinatës së poezisë, “At ditë në Mitrovicë”, janë ngjarjet e 17 marsit 2004 në Mitrovicë. Poeti inspirohet nga kjo rezistencë e fuqishme, që ka një mesazh, se shqiptarët nuk do të heshtin në padrejtësit që u bëhen, kushdo çoft ai. E aq më pak nga një anmik shekullor siq është serbi. Dëmi i tyre shekullor mbi popullatën shqiptare, është i skajshëm, i pa kursyer në çdo metodë të shfarosjes etnike. Por dëshmorët e Kombit, e mbrojten Atëdheun e tyre, sikurse rasti në fjalë, janë me qindra e qindra raste. Dëshmori kur bie për liri e thot poeti : “U errsua atë ditë edhe dielli” ! Pa tjetër se errësohet dielli. Ose : “E çielli qau i etnisë” , “Pranvera shum qau e prilli”, “Për lulen e kuqe t’ lirisë” !
Janë të fuqishme dhe tejet artistike.

Lexojmë më tutje:

Lexo :

Shupkovci çau e Tavniku
Ka dënesë Kosova Shqiptare
E vrau Isakun armiku
At ditë ra zija kombëtare

At ditë thonë kanë qa rrezet e shkëlqimit
Trishtueshëm edhe zogjt kanë cicrue
At ditë gjaku i kuq i Isak Ibrahimit
Mbi dhe për liri ka vlue

Mbrenda përmbrenda poezisë, ka vlerë poetike dhe është tejet ideore dhe e fuqishme në interpretim. “Shupkofci çau e Tavniku”, “Ka dënesë Kosova Shqiptare”, “E vrau Isakun armiku”, “At ditë ra zija kombëtare” ! Shupkovci (vendëlindja e dëshmorit Isak Ibrahimi), qau e Tavniku (Ilirida), Kosova Shqiptare, armiku dhe zija Kombëtare, që mbështeten në titullimin e vet poezisë në instancë të lartë. Të gjitha elementet të inkorporuara në poezi, kompletojnë ditën e ngjarjes, me një formulim bashkokëhorë. Zija Kombëtare e shpallur ditë zie nga Presidenti i parë historik dhe shpirtëror i Kosovës Dr. Ibrahim Rugova, ishte vërtetë ditë zije për të gjithë të rënit e ngjarjeve të marsit 2004, e po ashtu edhe për dëshmorin e Kombit Isak Ibrahimin. Jo rastësish poeti Ferizi, qet në pahë ditën e zisë Kombëtare.
Këtu poeti prekë pikat më delikate të ngjarjes që i qet në tablon poetike. Priret për kahë modernizimi i poezisë që këtë metodë të thurjes në vargje, unë e kam quajtur dhe e quaj, metodë poetike “feriziane”.
Shofim në dy strofat e fundit çfar ideje të formulimit që vargu nga vargu nuk dallojnë përveçse kuptimit:

Lexo :

Ai ra për dritë lirije
Ai ra për të lashtin atdhe
Ai ra për tokë Dardanije
Për tokën e t’ parve me dhe

Ai ra për trollin etnik
Ai ra, ishte i bukur i degë’s shqiptare pip
Ai ra për, për trollin Ilirik
Për gjuhen amtare shqip.

Të gjitha mbaresat e vargjeve në fjalë, janë të zgjedhura me kujdes dhe me kuptim poetik e Kombëtar. Për çfar ra dëshmori: Për dritë lirije, për të lashtin atëdhe, për tokë Dardanije, për tokën e t’parëve me dhe, për trollin etnik, për degën shqiptare pip, për trollin Ilirik dhe së fundi poeti gjenë shprehjen emocionale për secilin lexues kur thot: Për gjuhën amtare shqip.

Ky variant i poetit Xhelal Ferizi, i të formuluarit dhe ilistruarit në vargje poetike, kultivon vleratë më të larta poetike dhe Kombëtare, që pasurojnë krijimtarinë poetike të mirëfillt shqiptare.

Se temat përgjedhëse të poetit, nuk janë të tijat, këtë e kemi vërejtur me kohë, sepse poeti diktohet nga koha dhe ngjarjet e çështjes Kombëtare, që ai i përjeton me shpirt, dhe reagon në poezi, kjo qëndron. Poetin Xhelal Ferizi, e dikton ngjarja, situata e mbi të gjitha çështja Kombëtare shqiptare, të cilat i përjeton denjësisht ku pastaj ai Ai i nënshtrohet përmes poezisë arritjeve të mëdha shqiptare që kanë ndikuar dukshëm në arritjen e rezultatit të krijimtarisë. Poezia tek poeti Ferizi, nuk është thjesht vetëm poezi, por ka edhe kritikë indirekte dhe direkte. Kjo dëshmon në shumë lirika dhe poezi të krijimtarisë së tij.

I gjithë ky poetncial i madh i të krijuarit të poetit Xhelal Ferizi, i preokupuar me jetën dhe veprën poetike, do të shtyjë shumë kritik për t’u marr me poezinë “feriziane”.

***

Imagjinata e poetit, është e pasur me ide për të krijuar, e që shumë prej tyre na bien në sy e që është një numër i madh i poezive, numër ky i konsiderueshëm e krijimtarisë, na bënë me dije se poeti është i preokupuar me jetën në forma të ndryshme dhe dëshirën e tij të jetuarit.

Ne kemi me pa në poezinë e imagjinuar nga poeti Ferizi, e cila është titulluar nga poeti:
“Kur shkova në diell”, e që mendohet se është njëra ndër imagjinata më e përsosur e të formuluarit në poezi. Poezia ka karakter ankimi, në instancën më të lartë planetore, pra tek “dielli”.

Lexo :
Kur shkova në diell
Shkruan: Xhelal Ferizi

nga etja për dritë shkova drejt e në diell
duke ecë me flatra duke ikë nga errësira
dhe sa më lart, duke ikur flutrim, nëpër çiell
më doli para rrezëtarja, krahëlira
u quente kështu përcjell’sja e miqve, ajo shoqëruese diellore
që kishte trup rrezje zemër rrezje, e strukturë
si në shpirtë si në gjak rrreze ishte, ajo rrezatore
ma shkriu vuajtjen të tokes, dhe lotin si gurë.

vijon

Poeti, futet lirshëm në spektrin e imagjinatës, i motivuar nga dëshira, që ndokun të gjej mbështetjen e tij, të vuajtjeve, dhe nga një etje e madhe për dritë që thot në dy rreshtatë e parë; “nga etja për dritë shkova drejt e në diell”, “duke ecë me flatra duke ikë nga errësira”. Të imagjinuarit e poezisë është e një lloji të veçant, sidomos kur autori këtë botë në planetin e kësaj toke e quan “errësirë”, e ikja nga kjo “errësirë” me flatra drejt diellit, poetin e bënë të lumtur se më në fund e gjeti “rrugën” e tij.

“Dëshira e madhe drejtë diellit, nënkupton tek poeti urrejtjen e madhe të errësirës nga toka”.

Këtu ndërlidhen dy komponente që i paraqet poeti e që bien ndeshë njëra me tjetrën, dëshira e dritës që nënkupton diellin, dhe errësirën që nënkupton tokën. Këtu shifet një përvojë e poetit në ndërlidhjen dhe kuptimin e poezisë, që për lexuesin është më e kuptueshme, edhe pse poezia ka të bëjë me imagjinatën.
“Dhe sa më lart, duke ikur flutrim, nëpër çiell”, më doli para rrezëtarja, krahëlira”, tani poeti krijon edhe personazhin që e quan “rrezëtarja”. Sa bukur poeti i jep kuptimin e kësaj imagjinate, që futë personazhe në krijimin e fatntazisë tek lexuesi, që realizon mjaft me përpikëri hyrjen e poezisë në një ngritje. Përqëndrohemi me vëmendje tek katër rreshtatë epoezisë : “u quente kështu përcjell’sja e miqve, ajo shoqëruese diellore”, “që kishte trup rrezje zemër rrezje, e strukturë”, “si në shpirtë si në gjak rrreze ishte, ajo rrezatore”,
”ma shkriu vuajtjen të tokes, dhe lotin si gurë”. Teksti poetik nga një përvojë e të krijuarit merr një shtrirje të gjërë të kuptimeve dhe karakterit të imagjinatës në poezinë “Kur shkova në diell”, krijon imazhin jetësor të njeriut në tokë, i cili kishte me qenë sikurse ai në diell. Poezia, ka karakter të gjërë kuptimor, trajton të drejten e njeriut për të jetuar, trajton të drejten për egzitencë si fakt i sëndërtimit të rrugës objektive.

Njeriu, shumë herë ëndërron jetën përmes një imagjinate që krijon shpikje për një botë më të mirë, më të begatshme. Aftësia e të krijuarit, të ndërtuarit, të jetuarit, varet nga vet njeriu në vetëdijen e vet duke e parë botën më të ndryshuar, më të begatuar që paraftyron botën e lirë dhe të qytetëruar, sikurse në rastin e kësaj poezie që është e ndërtuar mbi imagjinatën e poetit Ferizi. Thjeshtë, imagjinata kërkon aftësi të të menduarit në paraftyrime, kërkon zotësi për të krijuar, për të zbuluar ose për të shpikur diq të re, e që mund të hyj në punë njeriut të ditëve të sotme. Përveç këtyre, ajo kërkon përvojë të njohurive të reja, në imagjinatën me mendje të shëndosh, duke i trajtuar si të mundshme. Poeti ja del kësaj me sukses, sidomos në poezinë në fjalë, ku në vazhdim shkruan:

Lexo:

kur hyra në mbretëri me një dënesje dheu në çerpik
me ligj të tokes së ftoft, me gjuhë të pakuptim
mendova se më shohin urrejtshëm si armik
më sollën një engjëllushë n’përkthim
e cila diellit ankesat e mija ia përkthen
përse unë në tokë nisa e thash përse nëpër krim
pse o diell me ecë po na len
pse o diell, përse po na nxenë

Shtrirja e poezisë “Kur shkova në diell”, në rreshtat e më sipërpërmendur, që shkruan :
“kur hyra në mbretëri me një dënesje dheu në çerpik”, “me ligj të tokes së ftoft, me gjuhë të pakuptim”, “mendova se më shohin urrejtshëm si armik”, “më sollën një engjëllushë n’përkthim”, ka një kuptim tejet real të trajtimit të njeriut me të drejta të cunguara të lirive të tij. Se autori arrinë bukur në paraqitjen e kësaj poezie për të drejten e popullit shqiptar, është e pa diskutim. Këtu nxirret në pah, padrejtësia e popullit shqiptar, kur autori gjenë fjalët shumë të përshtatura : “kur hyra në mbretëri me një dënesje dheu në çerpik”, “me ligj të tokes së ftoft, me gjuhë të pakuptim”, sepse hyrja e njeriut në zyrat e okupatorëve, ka qenë vërtetë dënesje, me një frikë nga gjykimet e mundshme të diskriminimit. Po pse autori në poezinë e tij e cekë: “me ligj të tokes së ftoft, me gjuhë të pakuptim” ! Kjo nuk është ideuar vetëm sa për ta mbushur me një varg poezinë. Por në mbrendësinë e saj, ka një kuptim kritik ndaj padrejtësive të njerëzve që u shtrohen, ndaj diskriminimit të se drejtës së tij, e që poeti e trajton si “ligj” të tokës së ftoft, me gjuhë të pakuptim. Moskuptimi i gjuhës, për poetin, mendohet të jet se popujtë e këtij planeti janë të pakuptueshëm, shprehimisht janë njerëz që u duhet edukata, kultura njerëzore.
Poeti kur shkruan : “atje gjithëçka ishte e arit”, “si kroni si ujë si ato pika”, “si shiu dhe rrushi ngjyrë ari”, “me rreze ishte antika” , e ka në mendje imagjinaten e një bote prej ari, nga një fantazi motivore, i motivuar nga ndjenja e formësimit poetik. Të gjitha, si shiu, si uji, si kroni, si rrushi ngjyrë ari, me rreze ishte antike. Imagjinata e autorit të poezisë, prekë antikën, që simbolizon vjetërsinë e punimeve të rralla artistike, që kanë vlerën dhe çmohen për kah lartësia, në këtë rast sikurse rrezja e diellit.

Në rreshtatë në vijim thot: “dhe më shtruan në shtrat dukati me fjetë”, “do lule plot diell e që pëshpërisnin”, “dhe vuajtje nuk pashë në at jetë”, “veq drita që çdo gjë qëndisnin” ! Se autori pandehë, që shumë popujve në jetën e tyre në tokë, ju mungon edhe shtrati i fjetjes, mungonë gjuha e luleve aromtare, vuajtje e tyre e cila është prezente në të gjitha poret e jetës të popujve e mbi të gjitha mungesa e dritës. Mbrenda këtyre rreshtave hetohet në shpirtin e poetit, i cili shpreh pa rezervë mendimin e tij, që në imagjinatë së paku e gjeti knaqësinë, e gjeti për ate që duhej të ishte edhe në tokë, të drejta të cilat janë privuar nga popujt barbarë mbi popujtë e vegjël, që janë më të përfshirë në rreshtat në vijim:

Lexo :

nuk ka kund manushaqe
i druejn shumë kombe e fe
dhe është akull ma i ngriri
që vjen nga Moska e Sibiri
ju fola për Moskë eParisin
Berlinin në hartë e n’ kongres
ua tregova me gjak e lot plisin
dhe prerjen me thik në besë
e hapin tim të vajtueshem
e fundin tim pa cak
dridhshëm e dënesshëm pendueshëm

Vjersha e poetit Xhelel Ferizi, “Kur shkova në diell”, e formësuar në këtë formë poetike, e ideuar nga një logjikë e përsosur, që si parim ka natyrën e imagjinatës që nënkupton mundësinë e të jetuarit të popujve të shtypur, është arritje e suksesshme e autorit. Po i lexojmë ngadal vargjet: “nuk ka kund manushaqe”, i druejn shumë kombe e fe”, “dhe është akull ma i ngriri”, “që vjen nga Moska e Sibiri” ! Arsyeja e padrejtësive dhe adresen se nga po vinë padrejtësitë, qiten në pahë, fakt ky që nënkupton se Moska e Sibiri janë vende që duhet ndiqen për padrejtësitë e tyre. Ose kur thotë poeti : “ju fola për Moskë eParisin”
”Berlinin në hartë e n’ kongres”, “ua tregova me gjak e lot plisin”, “dhe prerjen me thik në besë”, “e hapin tim të vajtueshem”, “e fundin tim pa cak”, “dridhshëm e dënesshëm pendueshëm” , që padrejtësit Kombëtare, i formëson në poezi me një përshkrim të hollësishëm që përbëjnë ngjarjen realitet. Padrejtësit poeti i identifikon, e po ashtu edhe adresen e tyre prej se nga vinë, por kur thot: “ua tregova me gjak e lot plisin” dhe vazhdon “prerjen me thikë në besë” ! Vërtetë poetike dhe shprehje autentike të përshrkimit të ngjarjes në poezi.

Shihet hapur strukturimi poetik i poetit Ferizi, që merr si pasojë e ngjarjeve Kombëtare, e që për lexuesin janë logjike.

Manifestimi i mënyrës së të krijuarit të ngjarjes në poezi të ideuar nga imagjinata, shihet se poeti Xhelal Ferizi është futur thellë në botën e krijimtarisë poetike.

Vet rregullativa e kritikës poetike, që ja kam qitur detyrë vetes si kriter, në përkufizimin e analizës së poezisë në tërësi, duke u përqëndruar në pikat më me përshtypje që len tek kritiku vet poezia, ndjen të nevojshme që shumë poezi, të imponohen që të zgjërohesh duke e marr parasysh vlerën e të krijuarit.
Prandaj edhe poezia e poetit Ferizi “Kur shkova në diell”, ka një koncept pasqyrues të përfshirjes së imagjinatës, që të imponohet të merresh me te. Ne për këtë prap do të marrim shembullin me disa vargje të kësaj poezie, që ceken:

Lexo :

aty gjithëçka ishte rreztore
aty gjithëçka ishte paqsore
atje nuk kishte vrastarë
të gjithë ishin rrezatarë
atje ishte kullue
jeta me ari plot
atje gurrë e krue
prej arit po rrjedhte si vesa

Esenca e këtyre vargjeve të krijuara nga poeti Ferizi, krijon logjikën artistike, e që përcakton realitetin i cili ishte duhur të mbizotëroj edhe në tokë, në planetin e padrejtësive njerëzore, që po vazhdojnë pa reshtur ndaj popujve. Zgjon ndjenjen tek lexuesi kur thot: “aty gjithëçka ishte rreztore”, “aty gjithëçka ishte paqsore” ! Poeti në mënyrë superiore, arrinë që të shprehë dashurin që edhe në planetin tokë të mbizotëroj rrezatimi, të mbizotëroj paqa, të ndalen të gjitha errësirat dhe lufta. Kurse në rreshtatë në vijim thot : “atje nuk kishte vrastarë”, “të gjithë ishin rrezatarë”, “atje ishte kullue”, “jeta me ari plot”, “atje gurrë e krue”, “prej arit po rrjedhte si vesa”.
Poeti këtu ja arrinë me sukses, duke i lidhur ngusht krahasimin e të jetuarit të mundshëm. Imagjinon iden e të jetuarit me ari, me gurr e krue.

Kjo mrekulli imagjinare e poeti Ferizi, e ka funksionin a arsyes, që nga vështërsitë e jetës së poetit në tokë, e detyrojnë që ai të kalon në botën e imagjinuar për të shprehur lirshëm padrejtësit.

Duke u përqëndruar në poezinë “Kur shkova në diell”, lexuesit do të hasin në imagjinatën, por edhe në filozofi që është e mundur dhe e besueshme.
Shumë herë jeta identifikohet me filozofinë, me paragjykime, me botëkuptime, me vështërsitë që janë evidente në shoqërinë e këtij shekulli. Poeti e bënë identifikimin e këtyre përmes poezisë, duke bërë krahasimin me imagjinatën e poezisë. Kjo është një pikëpamje reale të të krijuarit dhe lexuesi do të vërej, duke bërë një analizë më të sakt në momente të caktuara gjatë interpretimit të poezisë në fjalë. Po i marrim edhe disa vargje mjaft domethënëse për lexuesin, e që brojnë vizionin e mendimit të autorit mbi botën reale.

vijon

Lexo :

se edhe kokrrat të vogla në shegë
prej ari ishin në jetë
po unë kur ju kam folë
në gjuhë dhimbje e ankimi
kur gjakun ua shpalosa
dhe gjurmë diskriminimi
ju fola për komb’timin
ju thash se në Europë
me pi na e dhan pelimin
gjakun t’ nxanun n’ copë
se laps s’ na lan as letër
se diell s’ na lan me pa
na e shuan hisen, e vjetër
prej t’ drejte na kan nda
e u fola për fat timin
me rrudha duke pa në dorë
a e pres thash ndonjë her gëzimin
me qenë i lirë arbrorë

Me që tham, se poeti Xhelal Ferizi, arrinë në formulimin poetikë, në logjikën e normales, në logjikën e standardeve Europiane, kjo nuk do koment.

Marrim vargjet : “se edhe kokrrat të vogla në shegë”, “prej ari ishin në jetë”, “po unë kur ju kam folë”, “në gjuhë dhimbje e ankimi”, “kur gjakun ua shpalosa”, “dhe gjurmë diskriminimi”, që përputhen krejtësisht me vet titullimin e poezisë “Kur shkova në diell”. Poeti para lexuesëve është më konkret në paraqitje. Ai ndeshet me të “bardhen” për ta deskridituar të “zezën”. Bindja e autorit, forcohet gjithnjë e më shumë, kur gjenë veten për të u ankuar teke e bardha për të zezën. Tek “dielli” ai i gjen të gjitha, kokrrat prej ari në shegë. Mirëpo kur cekë se “po unë kur ju kam folë”, “në gjuhë dhimbje e ankimi”, “kur gjakun ua shpalosa”, “dhe gjurmë diskriminimi”, është tejet emocionale, vuajtja e popillit të autorit e cila gjason me shekuj, ai e paraqet para diellit me shpresë se më në fund ja doli. Shpalosja e gjakut (gjithësesi gjak shekullor), me gjurmët e diskriminimit, paraqesin ankimin tek dielli se një popull në Europën e ditëve të sotme, është ai i cili nuk gëzon nderimin dhe respektin e duhur nga Europa, është i diskretituar me një diksriminim arsimor, politik, ekonomik, gjuhësor, shoqëror, social e shumë fusha të tjera.

Poezia vazhdon edhe më tutje, por në paraqitje tani ndryshon nga ankimi, duke marrë mesazhe shprese:

Lexo :

e ata me shpresa rreztare
më mbshtollen të gjithë me lot
më dhanë dhe një gastare
me ujë lang rrezesh plot
e më lëmuen ato të dëshpruara qeliza
e m’shartuan me rreze shpresë
më nisen ndër puhiza
me buzë e vaj unë duke dënesë
se unë arsye kisha për dënesje prore
se dhe më digjej i etnisë dhe
nga gjaku e loti i tokes arbrore
që derdhej pa fjalshme rrëke

Identifikimi i problemeve të ballafaquara, gjatë ndërtimit të poezisë, në përfundim shifen rezultatet e arritura: ”e ata me shpresa rreztare”, “më mbshtollen të gjithë me lot”, “më dhanë dhe një gastare”, “me ujë lang rrezesh plot” ! Pse tani poeti ndalet në mesazhet. Këtu jep të kuptoi se pa ankim, për përpjekje, rezultatet mund të jenë të kota. Njeriu duhet patjetër ta bënë shtrirjen e mendimit, që pastaj të ket ndikuar në drejtësinë e tij. Poeti shumë bukur e bënë ilustrimin e tij imagjinar në poezi. Ai merr premtimet me shpresë rreztare, i mbështjellur me lot, duke marr edhe një gastare me një lëngë rrezesh plot, që secili varg ka kuptimin e mallëngjimit, duke ndjerë një keqardhje për ndodhit e interpretuara të poetit, janë të dhimbshme.

Kur poezia përfundon me vargjet e një porosie :

Lexo :

më than me ligjerue
më than të eci paqes
më than të flas i lirë
më than o i biri i paqes
o i biri i shqipes së lirë
edhe më porositen, me mbjellë ari ndër fe
gjithkah ku rrinë hasmërisht ftoftsija
çdo gur e zallë me e nxe
le të rroj mbi dhe nga dashurija
me than se duhet pritë
se stinët sjellin verë
me than n’curril me dritë
me u bë cicërimë e erë
më than që të mos thyhem
të pres ditë, të mirë
me askend të mos pshtyhem
të shkruaj me varg të lirë.

Shpjegimi i ngjarjeve Kombëtare përmes poezisë magjike, nga poeti, kur prekë sferën letrare poetike, prekë edhe ndjenjen shpirtërore tek lexuesit. Shofim në këto vargje : “më than me ligjerue”, “më than të eci paqes”, “më than të flas i lirë”, “më than o i biri i paqes”, që kanë ndikim produktiv, sepse autori ka sjellë një variant të ri të imagjinuar dhe i plotësuar duke filluar qysh në fillimin e poezisë, e deri tek përfundimi i saj. Më thanë me “ligjërue”, më thanë të eci “”paqes”, më thanë të flas i “lirë”, më thanë o biri i “paqës”. Secili varh i poezisë ka një kuptim, që sjell paqen, lirinë në tokën e “errët”, që ende nuk po i shifet drita e “lirisë”. Pastaj, thuhet : “o i biri i shqipes së lirë”, “edhe më porositen, me mbjellë ari ndër fe”, “gjithkah ku rrinë hasmërisht ftoftsija”, “çdo gur e zallë me e nxe” ! Poezia në fjalë, “Kur shkova në diell”, është poezia e fantazisë së poetit, e cila dallon për guximin e demaskimit të padrejtësive të dukurive sociale, politike, e Kombëtare, që bëhen në tokë.
Porosia e mbjelljes “ari” ndër fe, ka një kuptim tejet kuptimor dhe domethënës. Religjioni i cilit do lloji qoftë, duhet të ndikoj pozitivisht në marrëdhënjet ndërnjerëzore, e jo sikurse tek populli sllav, i cili ndikon drejtë përsëdrejti në politikë në shkeljen e të drejtave ndërnjerëzore, me pretendime hegjemoniste dhe spastrime etnike.

Poezia, le përshtypjen për aktualizimin identik të ngjarjes, duke lënë mbresa ideale, që duhet kuptuar me këtë rast si përpjekje e poetit Ferizi, në konkretizimin e ngjarjes në poezi përmes imagjinatës, ka dal mjaft rezulatative.

Në fund, poezia e imagjinuar nga poeti Xhelal Ferizi, “Kur shkova në diell”, me shprehje të një vlere poetike, del tejet e motivuar, me fakte të gjendjes së argumentuar, që i përjetoi populli shqiptar.

***

Sa herë që do të bëhet fjalë për krijimtarinë poetike të poetit Ferizi, duhet kuptuar se kemi të bëjmë me poezinë, që ndër të tjera, përfshinë edhe koherencat historike të ngjarjeve, ndodhive që janë të shumta, por që poeti zgjedhë me kujdes ngjarjet e lëvizjeve që lanë gjurmë në altarin e Lirisë.

Këtu do të ndeshemi me poezinë kushtuar dëshmorit të Kombit Abaz Ibrahimi, që ra për të mos vdekur kurr në shkurt të vitit 1990.

Poeti është tejet autonom në përzgjedhje, në interpretimin e lirë, që të gjitha ngjarjeve që i trajton si ngjarje historike, kulturore, manifestive etj, arrinë me sukses të jap idenë e përfshirjes së tyre në poezi, me një dominim artistik dhe vlerë krijuese poetike.

Në natyrën e krijimtarisë së poetit Xhelal Ferizi, do të ndeshemi në shprehje që të imponohen dhe kanë tingëllimën autentike dhe tejet burimore. Shifet se poeti ka forcuar përvojën tanimë të avansuar së krijuari në poezi. Gjenë rrugën e të krijuarit nga ngjarja në poezi që dalin nga thellësia shpirtërore e poetit. Është krijuar bindja se poeti së pari shtron problemin e ngjarjes, e jep karakterin ngjarjes, vlerëson ngjarjen, futet në ngjarje, e përjeton ngjarjen, e që pastaj e trajton në poezi.
Po marrim poezinë e dëshmorit të Kombit Abaz Ibrahimi, kushtuar nga poeti Xhelala Ferizi,

Lexo :

Abaz Ibrahimit

Kushtuar dëshmorit të Kombit për liri
Abaz Ibrahimi.

Shkruan : Xhelal Ferizi

Dil e mos hesht o fjala e tokes prej burimit,
Pse rrinë sot nuk del nga ata gurë e dhe ?
Pse nuk shkrepë sot për lavdinë e - Abaz Ibrahimit ?
Dëshmor që ra në moshen e re.

Poeti ndeshet me “fjalën” komunikon me te, sepse e dinë që fjala është ajo e cila duhet thënë të vërtetën. Ajo duhet të dal prej burimit. E gjenë mënyrën artistike të shprehjes : “Dil e mos hesht o fjala e tokes prej burimit”, “Pse rrinë sot nuk del nga ata gurë e dhe” ? “Fjala” sipas autorit, është e ngulitur thellë në gurë e dhe, heziton për të dal. “Fjala” duhet nxjerr në pah të vërtetën e ngjarjes, prandaj poeti në konceptin ideor fton “fjalën” që ajo duhet të dal. Lexo: “Pse nuk shkrepë sot për lavdinë e - Abaz Ibrahimit” ? “Dëshmor që ra në moshen e re”. Poeti prap fokusohet në lidhje me “fjalën”, e cila jo vetëm se duhet dalë, por ajo duhet të shkrepë për lavdinë e Abaz Ibrahimit. Autori, dëshmorin dhe veprën e tij e ngrit lart, sa që fjala gjithësesi nga mbrendësia e tokës prej burimit, duhet dalë dhe shkrepë për lavdinë dhe moshën e re të dëshmorit të Kombit Abaz Ibrahimi. Marrë nga këndi poetik, del në pah dialogu i poetit me fjalën.
Jo rastësisht poeti e gjen fjalën “hesht” kur thot: “Dil e mos hesht o fjala e tokes prej burimit”, e cila ka një kuptim me domethënje të vet kuptimit heshtje. Ndokush është duke heshtur për veprën e dëshmorit dhe dëshmorëve të këtyre gjeneratave, te këtij brezi. Heshtja me kuptimin e saj që ka, është kur hesht, kur pushon së foluri, nuk nxjerr asnjë zë nga goja, ndërpret paraqtitjen e veprave të dëshmorëve nuk ndihet por lehet disi në harres. Nuk ngritet zëri për të lënit anash, nuk jap të dhëna për veprat e tyre etj. Prandaj poeti e futë në varg këtë fjalë, dhe me të drejtë i çaset poezisë me një përkushtim tejet meritor. Poeti sheh padrejtësinë dhe përcepton problemin edhe përmes poezisë që gjykon ata që duhet gjykuar sikurse në këtë rast në poezi që gjykon “fjalën”.
Edhe strofa e dytë është autentike dhe me kuptim të njejtë me të parën, por më e “shpirtëzuar”,

vijon

Lexo :

Pse heshtni o gurë e qehre e rrudha të kësaj toke ?
Pse rrini sot pa fjalë dhimbshëm në pikë të hallit ?
Abaz Ibrahimi ra për Kosoven loke,
Fol o dhe i përgjakur e ju kokrra të zallit.

Çka e motivon poetin, gjatë krijimit të kësaj poezie ?! Gjithësesi se poeti Ferizi, gjenë metodën dhe momentin kur poezisë i jap një kahje më aktive, më gjallëruese me dimension të lart të vlerave poetike. Këtu vërejmë se edhe vet poeti e përjeton dhimbshëm, si formë e veçant ndjeshmërie nga se ka te bëj me dëshmorin e vendit të regjionit të tij ku ka vepruar vet autori Ferizi, në moshën të re. Poeti shifet se është njohës i mirë i ngjarjes kur dëshmori Abaz Ibrahimi, bjen në altarin e Lirisë për të mos vdekur kurr.

Prandaj, poezia e poetit Xhelal Ferizi kushtuar dëshmorit të Kombit “Abaz Ibrahimi”, mund të merret në tërësi si njëra ndër poezia më e përgjithëshme që përfshinë ngjarjet më të veçuara të asaj kohe.

Me të drejtë poeti në strofën e dytë cekë : “Pse heshtni o gurë e qehre e rrudha të kësaj toke” ? është një thirrje, që spikatet me thurjen e vargut, pastaj : “Pse rrini sot pa fjalë dhimbshëm në pikë të hallit” ? “Abaz Ibrahimi ra për Kosoven loke”, “Fol o dhe i përgjakur e ju kokrra të zallit”. Vargje që dalin nga thellësia shpirtërore, që i përkasin poezisë “Abaz Ibrahimi” e cila realizon idenë e realitetit sa të hidhur aq edhe të dhimbshëm. Në mungesë të atyre që duhet folur, poeti i drejtohet për të folur edhe “dheut të përgjakur” edhe “kokrrave të zallit”, sepse gjuha e tyre është më e madhe, më argumentuese, gjuhë e cila flet vet për veprën e dëshmorit Abaz Ibrahimi dhe të dëshmorëve të tjerë, pikërisht kur është ra Abaz Ibrahimi, janë ra në altarin e Lirisë edhe Selman Vojvoda, Ylfete Humolli e shumë e shumë të tjerë që me gjakun e tyre, ujiten tokën e Kosovës Loke.

Ideja e ideuar nga poeti Ferizi për poezinë kushtuar dëshmorit “Abaz Ibrahimi”, përqëndrohet nga sygjerimi e vet veprës së dëshmorit, e që arrinë t’i ofrohet konceptit real të ngjarjes me një mjeshtëri poetike.

Poeti e spikatë poezinë me strofën e tretë :

Folni o ju degë të drujve e ju fletë të holla e secili pip,
Folni o ju drujë me qehre shqiptare e me rrema trup/hollë,
Abaz Ibrahimi, ra për tokën mëmë e për gjuhen shqip,
Aty ra te drita e dijes, pse nuk flet oj shkollë ?

Me këtë strofë poeti Xhelal Ferizi, harmonizon ngjarjen me poezinë me lidhshmëri identike. Vargjet e kësaj strofe kapin kuptimin tejet domethënës : “Folni o ju degë të drujve e ju fletë të holla e secili pip”, “Folni o ju drujë me qehre shqiptare e me rrema trup/hollë”, këtu bie në sy para së gjithash nxjerrja e fjalëve poetike që tingëllojnë dhimbshëm, kur poeti thërret përmes poezisë që të flasin të gjithë për veprën heroike të dëshmorit, për ramjen e tij në altarin e Lirisë. Të flasin degët e drujëve, fletët e holla të secilit pip, drujtë me qehre shqiptare dhe pastaj në dy vargjet e fundit thot : “Abaz Ibrahimi, ra për tokën mëmë e për gjuhen shqip”, “Aty ra te drita e dijes, pse nuk flet oj shkollë” ?

Këtu shofim regullativën poetike të poetit Xhelal Ferizi, kur cekëm më lartë se e spikatë me strofën e tretë. Sa bukur nxjerrë në pah përmes vargjeve krijuese, gjë që dëshmon se është poet i shquar që e preokupon secila ngjarje kombëtare dhe vepër e çdo dëshmori të Kombit. Ka specifikuar përmes vargjeve poetike, të cilat e motivojnë për të shkruar dhe për të krijuar. Prandaj, poezia kushtuar dëshmorit “Abaz Ibrahimi”, del si një poezi që për lexuesin është tejet e kuptueshme. Është prekëse kur autori nxjerrë fjalët në vargun e tij të fundit kur thot:
“Aty ra te drita e dijes, pse nuk flet oj shkollë” ? E vërteta është se pikërisht Abazi ra mu para shkollës filllore të vendëlindjes së tij, duke pri në protesta kundër dhunës dhe terorit që ushtrohej mbi popullatën e pafajshme civile nga pushteti i shkjaut. Ai ra si një vigan, duke mos ju trembur syri nga kolonizuesit, nga policia serbe soldateske e ardhur dhe e mobilizuar për të vrarë dhe për të masakruar dhe burgosur, por qëndroi herikisht për derisa bishat e karpateve, hypin mbi Abazin me makina të blinduara. Këtu shifet se poeti Ferizi, në stilin e tij “ferizian” i drejtohet edhe shkollës ku thot: “pse nuk flet oj shkollë”?! Sipas poetit, shkolla duhet folur, duhet shkruar për poetin e moshës së re studentore, që ra pikërisht për të ruajtur identitetin e Kombit Shqiptar, për ruajtjen e gjuhës, kulturës, traditës dhe vet shkollën.

Me që kemi të bëjmë me një poezi të një dëshmori të dëshmuar, shtrohet pyetja: çfar e inkurajon poetin Ferizi, ku e gjenë frymëzimin, insiprimin për të krijuar këtë poezi ?!
Gjithësesi se poeti duke e njohur veprën e dëshmorit Abaz Ibrahimi, në rrethanat se si është ra për Kosovën, trimërinë dhe aftësinë e tij si një student i talentuar, i rritur dhe i brumosur në frymën patriotike Kombëtare, arrinë dhe merret me preokupimin e veprës së tij duke krijuar vargje poezie.

Lexo :

Në shërbim Abazi ra, të lirisë, në shërbim të atdheut,
Çetnikët ju turren me makinë hekuri, e çeliku me rrota,
E shtypen pa mëshirë këtë stërnip të - Skenderbeut,
Por ky vdiq me fjalen liri në gojë, le ta din gjithë bota.

Ne këtu shofim se si poeti gjat krijimit të vargut, paraqet një ndjenjë dhe nga kjo ndjenjë lartëson veprën e dëshmorit duke e saktësuar vrasjen mizore nga çetnikët mbi trupin e dëshmorit Abaz Ibrahimi, të cilët vërtetë se e likujduan me makinë të blinduar prej hekuri.
Poeti në krijimtarinë e tij tanimë ka krijuar një strukturë të ndërtimit të poezisë dhe ka një rregullativë që në secilën strrofë të poezisë lexuesi ka me hasur në fjalë të reja që ndoshta më parë nuk ka dëgjuar ose lexuar. Strofa e poezisë e mëlartpërmendur, nuk është lexuar gjëkundi dhe e formuluar si e tillë: “Në shërbim Abazi ra, të lirisë, në shërbim të atdheut”, që rrallë osa fare ndodhet në krijimtarinë e ndonjë poezie. Kur poeti thot se: Në shërbim Abazi ra, të lirisë, në shërbim të atëdheut, prekë ndjenjen e lexuesit, ngacmon ndjenjen shpirtërore. Pastaj, vazhdon: “Çetnikët ju turren me makinë hekuri, e çeliku me rrota”, “E shtypen pa mëshirë këtë stërnip të - Skenderbeut”, që paraqet një tragjedi të vërtetë të ndodhisë gjatë ramjes së dëshmorit. Ndërkaq në vargun e fundit të strofës kur thot: “Por ky vdiq me fjalen liri në gojë, le ta din gjithë bota”, poeti Ferizi me përpjekjen e tij, arrinë me plot sukses që tregon se njef shumë mirë historikun e dëshmorit, sepse vërtetë gjaku i këtyre dëshmorëve të viteve 1990 dhe të shumë dëshmorëve të tjerë, sensibilizuan opinionin botëror. Në këtë kohë dëshmorë bien edhe Selman Vojvoda, Elfete Humolli e shumë e shumë të tjerë, që me fotot e tyre mërgata pran përfaqësive diplomatike në Perendim, dëshmuan për terorrin serb që ushtrohej mbi popullin civil dhe të pafajshëm. Poeti, me shumë profesionalizëm poetik arrinë të krijon lidhjen e poezisë me imagjinatën e idealit të ëndrrave të dëshmorëve.
Mënyra e formulimit të poezisë së poetit Ferizi, gjithëherë krijon një lidhje duke e përjashtuar ndarjen e vargjeve apo nga strofa në strofë. Në parim, ato janë të lidhura me një imagjinatë të një bote krijuese. Ndodhë që tek poeti Ferizi, gjatë krijimtarisë së tij poetike, sidomos në fjalë, ato ripërsëriten, rishpirtëzohen me një kuptim tërësisht tjetër të strofës në poezi.

Shofim në këtë strofë,

Lexo :

Abazi i shtypur, policët barbar karpatian hypur mbi makinë,
Pa mëshirë po e bluanin këtë të shqipes skyfter,
At ditë në oborrin e shkolles janë betue kohëra e shekuj e stinë,
Abazi i biri i shqipes i gjallë per ne do të jet për herë.

Metoda e të krijuarit arrinë me një përpjekje të thukët të kap qëllimin e ngjarjes në fjalë, fjalë të cilat janë tejet identike me ngjarjen: “Abazi i shtypur, policët barbar karpatian hypur mbi makinë”, “Pa mëshirë po e bluanin këtë të shqipes skyfter”. Poeti, karpatian i quan serbët (shkiet), sepse ata kanë prejardhje nga malet Karpate të Rusisë. Prandaj me të drejtë i quan policët barbar karpatian. Vet krimi mbi dëshmorin duke i hipur me makinë përmbi, edhe ate pasi e kanë rrëzuar për toke dëshmorin e Kombit Abaz Ibrahimin, disa herë duke shkuar para dhe mbas, i kanë hipur përmbi për ta mbytur, përderisa të tjerët që ishin afër nga protestuesit janë larguar. Trimi (që me të drejtë poeti e quan skyfter), nuk u’a liron rrugën dhe me një sy të patrembur ju tregon barbarëve karpatian se shqiptari nuk ka frigë nga ata. Poeti ynë Farizi, arrinë të harmonizoi ramjen e poetit me idealin e tij përmes kësaj poezie të një vlere të veçant.

Shifim më hollësisht se sa bukur e realizon këtë harmonizim në strofën më poshtë:

Lexo :

Gjandarët çetnik serbijan, të veshur në hekur me zemër të egër barbare !
U turren andej kah Abazi me dhëmbët e shtrënguar shoven,
Kur ky brohoriste fuqishëm për token e lashtë shqiptare,
Abazi i përgjakur për dhe të shejt thërriste: Po vjen liria, po vjen.

Këtu poeti përpiqet të formuloi vargje të tilla që ideali i dëshmorit Abaz Ibrahimi, edhe i përgjakur në një situatë jetë a vdekje, nuk dorëzohet, por me zërin e tij prej një të plagosuri arrinë që ta thot idealin, e që ishte dhe mbeti: LIRIA. Këtë poeti e formulon shumë bukur në vargun e fundit të strofës: “Abazi i përgjakur për dhe të shejt thërriste: Po vjen liria, po vjen”. Poeti në këtë poezi, pa asnjë dilemë të ngjarjes (duke qenë njohës i mirë i ngjarjeve, e sidomos të këtij dëshmori), përpilon mendimet krijuese poetike që i paraqet në vargje, me një vrull të madh për padrejtësinë nga një okupator barbar e karpatian.

Krijimtaria e poetit Xhelal Ferizi, gjatë kësaj poezie, arrinë të dëshmoi se është një poet që gjithëherë bënë përpjekje që zhvillimin e ngjarjeve ta krijoj në poezi. Suksesi i të krijuarit të poetit Ferizi, është : “Ngjarja të ket ngjashmëri me poezinë dhe poezia me ngjarjen”.

Ndaj edhe e përfundon poezinë e dëshmorit të Kombit Abaz Ibrahimi, me këto dy strofa:

E dëshmoi edhe guri e qetinat me lisa,
E dëshmoi edhe vepra e tij e qëndresës,
Abazi ra për etninë me plisa,
Me fjalën atdhe në gjirin e beses.

Tokës ja fali Abazi gjakun, trollit të dashur etnik,
Kosovës martire ja fali të shtrejtë jeten,
Armiku e vrau Abazin me hekur e çelik,
Por veprat e gjalla do t’i mbeten.

Krijohet përshtypja se poezia ka preku ngjarjen në masë të madhe, mbase mendohet se poeti ka lënë diq për të krijuar edhe më tutje për këtë dëshmor.

vijon

***

Krijimtaria e poetit Xhelal Ferizi është e pasur me rimë (përputhje e plotë e rrokjeve të fundit të dy a më shumë vargjeve), që poezinë e bënë më të pasur, më gjallëruese. Rimat e poetit Ferizi kanë një mjeshtëri të përsosur të cilat i përdor në vendin e duhur.

Poeti Ferizi, rimën e përdor në shumë poezi dhe sidomos në lirikë. Këtë e ka përdorur edhe në poezinë “Liri”. Madje gjatë përdorimit të rimës, poeti Ferizi paraqet jo vetëm ngjajshmëri por edhe një ndjeshmëri me një trajtim të mënyrave poetike dhe letrare që më vonë krijohet estetika.
Shofim në poezinë lirike e quajtur nga poeti : ”Liri”

Lexo :

Liri

Shkruan: Xhelal Ferizi

duam liri buk pa lot duam paqe
këngë të vërteta, kulturë muzikë shqiptare
dua ,qetsi, miq, duam lule manushaqe
nuk duam krim tinzri plehra, e maska tradhtare

Të gjithë ata poet që kanë një nuhatje të mprehtë të ngjarjeve, që ngjarjet i vështrojnë me një shkathtësi poetike me një realitet sado i hidhur që mund të jet në shoqëri, arrijnë që në veprën e tyre poetike t’i kapin edhe të këqiat edhe të mirat. Këtë nuhatje të mprehtë poetike e posedon vet poeti Xhelal Ferizi.

Çfar aludon poeti Ferizi, kur thot se: “duam liri buk pa lot duam paqe”, “këngë të vërteta, kulturë muzikë shqiptare”, “dua ,qetsi, miq, duam lule manushaqe”, “nuk duam krim tinzri plehra, e maska tradhtare”. Gjithësesi se edhe paqa, edhe mizika shqiptare dhe lule manushaqe, bien ndeshë me maskat tradhtare. Kjo e keqe (maskat tradhtare) e shprehur nga poeti, është një realitet i ngjarjeve që poeti ka hasur gjatë historisë e që kanë penguar frymën Kombëtare Shqiptare, kanë penguar rrugën e Unitetin Kombëtar, e që për poetin është një mallkim. E dimë se krimi, tinzëria, plehratë, maskat tradhëtare, në jetën tonë dhe të botës së qytetëruar të njerëzimit, janë të denueshme dhe aspak të pranueshme. Poeti vazhdion edhe më tutje:

mjaft me shekuj duruam
gjaku nuk ësht jo ujë
as lot e gjak krisma, e ofshamë
nuk duam pasthirrë e dënesje e plasje
varfri e premtime te kota nuk duam
klane as krime e vrasje

Kjo është poezia lirike, që arrinë skajshmërisht në një shkallë të lartë duke duruar me shekuj, por me një konstatim se gjaku nuk është ujë. Këtu në këto vargje, del se padrejtësia nuk durohet, as loti, as gjaku e krisma e ofshama, nuk mund të përballohen. Ose : “varfri e premtime te kota nuk duam”, ky është vargu që lidhet me vargun e fundit me kuptim :
“klane as krime e vrasje”, që është rrjedha e së keqes.

“Poeti gjatë krijimtarisë së tij, duke krijuar, arrinë që ta çliron vetveten së paku përmes vargjeve, duke shpallur dy luftim të keqës dhe tradhëtisë në krijimtarinë e tij”. “Këtë ne do të hasim në të shumtën e rasteve kur kemi të bëjmë me poezi Kombëtare”.

Thelbësorja tek poeti në poezinë e tij është që ta dënon të keqen dhe ajo të mos zen vend tek Kombi i tij dhe tek njerëzimi i qytetëruar, pa dallime kombëtare dhe fetare. Këtë e thot shumë bukur : “duam mirsi harmoni, vllazri me kombe e fe”, që kërkon vërtetë paqë dhe mirësi me të gjithë popujt. Këtu shofim se në shpirtin e poetit, ka plotë njerëzi dhe shpirt humani. Poeti Ferizi, nuk mund të heshtë në padrejtësi, nuk mund të heshtë krimin, nuk mund të hesht robërinë, por ai don të flas edhe përmes poezisë së tij.

Poezia zen një vend të veçant në botën shpirtërore të njeriut, i cili përmes poezisë mund të krijohet imagjinata me një përfshirje të gjërë të ndodhive që mund të ishin apo mund të kishin ndodhur. Këtë imagjinatë poetike, nuk e poesdojnë të gjithë poetët. Edhe po qe se e posedojnë imagjinatën, asnjëri nuk mund të ket të njejten imagjinatë poetike, por kanë nuansat e tyre në të krijuar.

Tek poeti Ferizi, hasim në shumë poezi që paraqet dëshirën e tij duke komunikuar me vteveten, në disa paraqet ngjarje të ndodhive me imagjinatë, e dia pa imagjinatë por që kanë filozofi poetike dhe janë tejet të koklavituar për të kuptuar mesazhin e poetit në poezi.

Ne shofim edhe në poezinë e poetit e cila titullohet: “Ti moj Lulja e bukurisë”.

Lexo :

Ti moj lulja e bukurisë

Shkruan: Xhelal Ferizi

o moj lulja e bukurisë
mos je yllë i dashurisë
a mos je si balli i arit
a mos je lulja e beharit
a mos lindë je në kopsht t’ mahnisë
mos je ngjyra e rrezanisë
a mos je rreze prej shtati
a mos je ndoj lule shpati
se ty fjala të del prej flete
a mos je ndoj lule jete

Kjo poezi qet në pah disa kuptime të poetit. Por saktësisht nuk mund të kuptohet se në këtë rast poeti flet me vet-veten apo është poezi dedikuese me dedikim. Në kuptimin e saj është shumë e kuptueshme. Po as filozofi nuk ka. Personazhi kryesor i kësaj poezie “Ti moj Lulja e bukurisë”, është vet Lulja. Shiquar më drejtëpërsëdrejti edhe Lulen e ka shkruar me emër të vogël, për t’i ikur personazhit, se gjoja kemi të bëjmë me bimën (me lule të vërtetë bimore). Mirëpo thënë më konkret, besohet se kemi të bëjmë me “imagjinatë” sa i përket emërtimit të emrit “Lulja”, sepse bëhet përpjekje për të ruajtur dilemën tek lexuesi. Poezia nuk ka t’kurrje në formulim, por kujdes gjithësesi në ruajtjen e sekretit për t’a zgjëruar edhe edhe më tepër. Këtu qëndron aftësia e poetit duke arritur me plot sukses që ta ruaj dilemën tek lexuesi. Herë-herë jep ndonjë element, se poezia “Ti moj lulja e bukurisë” është dedikuese, “O moj lulja e bukurisë”, “ mos je yllë i dashurisë”, që nënkupton një lidhje dedikuese. Poeti Ferizi, arrinë që poezinë “Ti moj lulja e bukurisë” ta ruaj me një t’kurrje por gjithësesi se është një poezi romantike duke i kënduar “lules”, e që mund të themi se sot në poezin dhe krijimtarinë poetike, krijohet pak më lirshëm edhe në fushën e dashurisë. Vargjet e cituara më lart, mund të merren si model poetik se si duhet strukturuar një poezi me dy kuptime, dhe me dy dedikime, “a mos je rreze prej shtati”, “a mos je ndoj lule shpati”, “se ty fjala të del prej flete”, “a mos je ndoj lule jete”, që spikatet nga poeti në ate që është menduar të dedikohet nga poeti. Poezia në fjalë është e harmonizuar me kuptimet gjatë formulimit në rrafshin poetik. Në të tilla raste sikurse që është poezia “Ti moj lulja e bukurisë”, prekë emocione të dashurisë duke e aktivizuar imagjinaten e çdo lexuesi të rëndomt, që asesi nuk mund të mos jet e krijuar pa dedikime, por e krijuar mbi bazën e përjetimit shpirtëror dhe ate në thellësi. Elemente të cilat janë në këtë poezi e që kanë dy kuptime, mund të gërshetohen me imagjinaten,

Lexo :

ndoshta në brigje të rrin kërcylli
kah ndoj lum n’ mes lugu a pylli
ndoshta je mu në buzë të zallit
të lajnë currilat n’ qehre t’ ballit

Janë shprehje të këtyre vargjeve që nxisin dhe preokupojnë secilin lexues, i cili është apo ka qenë i dashuruar në lulen, që e adhuron lulen ende sot e kësaj dite, që e kultivon në kopshtin e tij të luleve apo të shpirtit, me përjetime të dimensioneve të ndryshme.

Shumë herë thuhet se dashuria nuk mund të përshkruhet, dashuria është ajo kur truri dhe zemra janë në të njejten ndjenjë, ajo për të cilën e ndjejmë shpraztirën e saj e që nuk e kemi pranë e që duam ta kemi afër, është ajo që të lumturon e që nuk mund të krahasohet me asgjë duke ndje dhimbje dhe vuajtje për mos realizimin e ëndrrës. Thuhet se dashuria lind nga dashuria, krijon besimin, jeton nga shpresa dhe iluzioni por shumë shpesh vdes nga mëshira. Është një pasion që nuk e harron të kaluaren, e që krijon imagjinatën për të ardhmen.
Në jetën e përditshme na takojmë njerëz intelektual të cilët janë kryesisht të arsimuar, punojnë në zyrat shtetërore, udhëheqës të institucioneve, drejtojnë projekte të mëdha dhe merren me shkencën, d.m.th njerëz që gjykojnë, kurse njerëzit emocional janë kryesisht poetët, ëndërruesit (që imagjonojnë) dhe shërbëtorët e së bukurës, e së mirës, që e pëleqejnë romancën. Këta njerëz përkundin shpirtin e njeriut që vuajn nga plaga e dashurisë, me poezitë e tyre. Thuhet se dashurisë i dedikohet dashuri, roman, vjershë, dramë por më e përsosura që i përshtatet është vet poezia, e sidomos shofim dashuri në poezinë e poetit Xhelal Ferizi, “Ti moj lulja e bukurisë”, lexojmë vargjet si më posht:

çdo ujvare që i jep jetë
ke zbritë yjet pran burimit
gurabardhtë kah vala e vlimit
që si n’vlim derdhen bardhore
me ra n’gurra zallinore
ti me të hapura ato larmi
paske dalë sa yjë me shkri
paske dalë gojë hapë me lanë
tokë e dhe e diell e hanë !

Kjo poezi ka intimitetin e vet në mbrendësi, me shprehje të pastra poetike dhe kuptimore, që implikon mendjen e njeriut dhe ka ramantiken e vet. Poeti me njohurit e veta të të krijuarit në poezi, shofim se rrinë shumë bukur në kufirin e përshtatjes së kësaj poezi në mes të bimës dhe figurës. Ka nuansa në formulimin dy-kuptimor të poezisë, sepse është tejet e diskutueshme se emërtimi i “lules” është emër që i dedikohet figuracionit apo bimës. Këtu qëndron edhe kufiri sikurse që e cekëm edhe më lart. Edhe vargjet janë të sajuara me një kriter që mundëson të krijohet bindja e një profili, me që autori Ferizi nga një aspekt është vet kryesori, por lë mundësin që ai prap të mos jet kryesori apo protagonisti i adhuruari i “lules”, apo i dashuruari në “Lulen”.

Për dallim nga poezia e autorit Xhelal Ferizi, “Ti moj lulja e bukurisë”, do të marrim poezinë e cila titullohet : “Ti je ajo”.

Lexo :

Ti je ajo

Shkruan: Xhelal Ferizi

ti je ajo që më bëre sa e sa herë ta preku diellin nga lumturia
ti je ajo ti qe më dehe me ilaqin që emrin nuk ia gjej dot ne asnji botanikë
ti je ajo që më bëre të bertas deri ne qiell dashuria
dashuria ti je ajo qe me bëre yllë që sot jam fikë
oh ti vetem ti ajo je
ti je ajo magjistare
ti je ajo qe më më bëre te matem me rrufe
e me flatra shtegtare

Shkalla e lartë emocionale e përjetimit, e ndjenjave në këtë poezi, vërehen qysh në vargjet e para të kësaj strofe. Orjentimi i poetit bëhet me kohë qysh në fillim dhe nuk lëvizë diagramin poetik me ngritje dhe ramje në këtë poezi. Poezia “Ti je ajo”, i ka nuansat me poezinë “Ti moj lulja e bukurisë”, sepse poeti këtu është më i drejtë për drejtë. Shtrohet pyetja: pse poeti shërbehet me anonimitet sidomos në poezitë kushtuar dashurisë ? Pa tjetër se këtu është edhe vlera e krijimtarisë poetike e poetit Xhelal Ferizi, i cili në secilën poezi kushtuar dashurisë ngrit moralin njerëzor, e gjallëron lexuesin dhe ngjallë emocionet duke ja dhënë mundësinë secilit që ta gjej vet-veten në poezi. Gjithësesi poezi “Ti je ajo” është poezi moderne dhe i kushtohet asaj e që thot :
“ti je ajo që më bëre sa e sa herë ta preku diellin nga lumturia”, “ti je ajo ti qe më dehe me ilaqin që emrin nuk ia gjej dot në asnji botanikë”. Çfar thurje të vargjeve bashkëkohore, thurje shpirtërore.

Te poeti Xhelal Ferizi, shofim se gjithëherë (kur don) kap dy skajshmërit e shprehjeve :
a)Kur t’i përkushtohet të mirës, së bukures.
b)Kur t’i përkushtohet së keqes, së shumtuarës.

Në të dy variantet, poeti lëshohet në shprehjet e tija dhe aftësit tij poetike, që në këtë drejtim ka njohuri të thella, që kur don të krijon për të bukuren nuk kursen as të vetmen shprehje për të ju kushtuar me gjithë qenjen e tij intelektuale e poetike. Edhe pse e dimë se gjer më sot dashurisë i kanë shkruar dhe kënduar me mijëra poet, shkrimtarë, filozof, e që sot e asaj dite kurr nuk kanë mundur ta përcaktojnë krejtësisht të qart të vërteten e dashurisë që kanë pretenduar se e kanë zbuluar, mbi strukturën e tyre psikologjike. Ata asgjë nuk kanë arritur me përjashtim se kanë shkruar për dashurinë, e kanë “pikturuar” në forma dhe vende tërheqëse dashurinë dhe kanë krijuar dramat më të njohura për dashurinë, i kanë kënduar duke ja kushtuar këngët më të mira të mundshme......!
Janë vargjet në poezinë që e kemi fjalën “Ti je ajo” që vërtetë poeti dashurinë (femren) e paraqet enigmë (diçka që është shumë e vështirë për ta kuptuar, zbërthyer, zbuluar sekretin) më vete:

vijon

ti je ajo qe nuk mund ta gjej nder miliarda hoje
as në të vluara miliarda sherbete
ti je ajo qe i ke pri k’saj loje
që lumturinë ma ke bërë art jete
të kam dashur ma madhsisht se çielli e gjithsia
ma madhsisht se detet
të kam dasht shumë ma madhsisht se vet dashuria
o zot ku ishin sekretet !?

Edhe vet poeti e kërkon sekretin. Është tejet i vetëdishëm se ky sekret është i pazbuluar, është një fenomen unik dhe tejet i veçant që dallon nga të tjerët. Në vargje mund të zbulojmë, se dashuria ndaj femrës që poeti e len enigm emrin por që e quan “ajo” sipas kësaj poezie, mund të mos jet vlerësuar sa duhet dashuria ndaj saj qysh me fillim. Kur femra zbulon mosvlerësimin ndaj saj sa duhet, apo ndjenë në shpirtin e saj se dashuria ndaj saj është vetëm një ekzemplarë për shuarjen e epsheve dhe të vërteten e din se ti ke ra në dashuri “ajo” ka aftësia për thirrje zemërimi dhe të tronditë me refuzime. Në të tilla raste tek femra turpi nuk ka vend. Me të zbuluar këtë qëndrim, femra me aftësinë e saj, merr një qëndrim ndaj teje gjoja si të turpshëm, ka naze, skuqet dhe lëshon sinjale se ishte e gatshme që për ty të flijon e që poeti në vargje e thot qëndrimin e saj:
“ti je ajo qe nuk mund ta gjej nder miliarda hoje”, “as në të vluara miliarda sherbete”, dhe vazhdon: “ti je ajo qe i ke pri k’saj loje”, “që lumturinë ma ke bërë art jete”, gjë që është e kundërta sepse këtë e përdorë naivitetin për të detyruar ty për të vuajtur më vonë. Kurse e njejte ndryshon qëndrim kur gjendet me të tjerët dhe shumë pak ka aftësi për naze. Në këtë poezi, arrihet të zbulohet se një fillestar është hy në lojën e dashurisë me një naivitet, i cili nuk mundet të përballoi thirrjet e dashurisë së zemëruar në formë skandali, po ka krijuar përshtypjet që fillestari tani i ka dhe i paraqet: “të kam dashur ma madhsisht se çielli e gjithsia”, “ma madhsisht se detet”, “të kam dasht shumë ma madhsisht se vet dashuria”, “o zot ku ishin sekretet” !? Marr parasysh se njeriu kur bie në dashuri dhe nuk ka pasur marëdhënje me të, apo edhe kur është ra në dashuri por nuk ka arritur që të ja shpreh dashurinë (gjë që sipas poezisë mbesin sekrete) partnerit, krijohet emocioni i dashurisë bashk me xhelozinë dhe ende nuk arrinë që të zbuloi sekretin se kur dhe ku je dashuruar në cilën fazë të dashurisë je. Krijohet imagjinata, se tani je dashuruar dhe e ke parasysh dashurinë, por mbetet sekreti përderisa të kontakton për një zbulim më të hollsishëm.

se ti vetem ti me nxite me i prekë majat e mahnisë
ti me ngrite me flatra mbi yje
se vetem ti më bëre që te preku enigmat e dashurisë
ti më ke lidhur nyje

Në vargjet e kësaj poezie: “se ti vetem ti me nxite me i prekë majat e mahnisë”, tregon se ende nuk ke arritur të shijon, por pret që të shijon majat e mahnisë. Shumë herë dashuria që ende je në fazën e parë të saj, krijon knaqësi magjepse, dhe në të njejten kohë gjelozinë dhe frikën për ndonjë rival të mundshëm që kishte me i krijua një turturë kulminante e dashurisë dhe e xhelozisë. Në vargje në vijim poeti tani është më real: “ti me ngrite me flatra mbi yje”, “se vetem ti më bëre që te preku enigmat e dashurisë”, “ti më ke lidhur nyje”, është pikërisht nyja, që njeriut i paraqiten vuajtjet absurde, që për t’a plotësuar këtë shprazëtirë të dhimbjeve apo vuajtjeve, duhet shtuar se nuk është vetëm mendimi pozitiv i lumturisë së njeriut. Ajo që na bën të vuajmë për dashurinë është përfytyrimi që nuk të shkulet nga mendja, përkdheljet, ledhatimet, që të sillen vërdallë në kokë, e posaqërisht kujtimet e takimeve në kohëra të ndryshme që mjaftojnë që të tretemi nga vuajtja dhe të mbetemi lidhur nyje. Këtu poeti mjaft mjeshtërisht e paraqet nyjen sepse në këtë dashuri ka keqardhje.

* * *

Nuk ka diskutim se poeti Ferizi, është një poet ambicioz, që ka filluar rrugën e pa mbarim të të krijuarit poezi me vlera të përmasave të larta.
Një filozofi dashurije në vete krijon të menduarit:

-Për çfar ja vlenë të lindësh?
-Për çfar ja vlenë të rritesh ?
-Për çfar ja vlenë të jetosh ?
-Për çfar ja vlenë të vdesësh?
Përgjigja është:
DASHURIA

Dashuri kemi ndaj njeriut, ndaj prindit, ndaj femrës, ndaj atëdheut, ndaj shokut, ndaj vendit, ndaj rrethit ku jeton dhe vepron........ e kështu me radhë, që kemi me qindra dashuri.
Por disa dashuri janë më specifike dhe më të veçanta, që për to shkruhet, këndohet, sakrifikohet, xhelozohet, emocionohet, vuan. Por në rastin kur do të ballafaqohemi me poezinë e poetit Ferizi; “NËSE NA VRET BUKURIA”, kemi të bëjmi krysisht me dashurinë ndaj femrës. Poezi e cila në vetvete ka një art të vërtetë të të formuluarit dhe të të shprehurit.
Shumë raste hasim kur dashuria e parë është shfaqur në shiqim të parë, e cila kryesisht bazament e ka fokusimin e një ndjeshmërie shprirtërore të ëmbël që është simpatike, por kemi raste kur dashuria jo rrallë herë shfaqet për një vajzë të bukur dhe fokusimi i parë është tek bukuria e saj. Poezia në fjalë, ndryshon nga të gjitha poezitë tjera, si në tematikë, formulim, shprehje dhe në ndërtim.
Përqëndrohemi me poezinë në fjalë:

Lexo:

NËSE NA VRET BUKURIA

Shkruan : Xhelal Ferizi

nëse na vret bukuria do ta fajsojë artin e shpirtit
akuza do t’i drejtoj pafundesisë gjenetike e formimeve mahnitore
që në oqeanet formim vlera plot në senset e gjykim butsi ma të dlirtit
stacionuan miljona esenca kromozome ndjenja që vdesin për secilin art e të bukur por,
atyre, atyre do t ë ju drejtoj akuza

Kjo poezi arritë majat e mundësisë së korrenspondimit për një të kaluar që i vihet përballë kohës së sotme. Poezia ndonëse merret me bukurinë, paraqet një problem të veçant kur thot:
“nëse na vret bukuria do ta fajsojë artin e shpirtit”, e që i referohet kryesisht dashurisë së parë e fokusuar mbi bazamentin e bukurisë së shpirtit. Tematikisht, kjo poezi nuk mund t’i largohet eksperimentit të provuar për kohën e gjatë të vuajtjeve që kanë krijuar helme të veçanta për të cilat duhet ankuar. Akuza; “akuza do t’i drejtoj pafundesisë gjenetike e formimeve mahnitore”, që paraqesin referenca poetike të një përjetimi të gjatë dhe pafundësi gjenetike. Janë këto mbresa që poeti, që autori e gjen shkasin e vuajtjeve, gjë që është vet bukuria, e krijuar me formime mahnitore që vë në veprim vuajtjen për bukurinë. Mirëpo, shtrohet çështja: pse poeti e titullon poezinë “nëse na vret bukuria”! Pikërisht këtu qëndron sekreti i ngjarjes mbrenda poezisë. Mund të konstatojmë mbi vargjet: “kjo maje e majave të ndjeshme me miliona të lidhura fije”,” pse përse të vdiset për secilen bukuri”, gjë që niset nga personalja dhe identifikohet individi që ne e quajmë person, që janë rezultat i mundësisë për të vdekur nga bukuria. Kjo hetohet edhe në shumë vargje të kësaj poezie.
Marrë parsyshë vlerësimin e poezisë duke u lëshuar në thellësinë e problemit, zbulojmë të dhëna estetike pa a potencuar edhe vet titullimin e poezisë “nëse na vret bukuria”.

çfar gjykimesh delikate çfar simbolesh të dehura të etura për estetsi
po q’ bëjnë aty në at specifikë deh’urisht të perfshirë nga e bukura ata muza
qe shkrijnë oqeane lotësh të buta për secilen bukuri
a ka ma lart se kjo mbi butësi………………

Karakteristikë e poetit z. Xhelal Ferizi, është se ngjarjen e trajton përmes poezisë në mënyrë të zgjëruar dhe tejet të detalizuar gjë që kjo tregon aftësit e poetit, e që në paraqitjen e tij është tejet koncis në liriket e tija, e që kanë kuptim të qartë.
Poezitë e tija të realizuara, janë të suksesshme sepse përmbajnë në mbrendësinë e tyre mesazhet që përkojnë me aktualiteten real të kohës, si në tematikë, ashtu edhe në pikëpamje stilike, gjë që kjo nuk ndodhë tek të gjithë poetët.
Dukuria e poezisë së z. Ferizi, shprehë përmes përmbledhjeve poetike realiteten që është përjetuar që i jap inspirim me dozë të lartë optimiste, por nuk përjashton dozën e shqetësimit ekzistues.

Po marrim poezinë e z. Xhelal Ferizi, kushtuar Dr. Ibrahim Rugova, dhe kemi me pa se sa bukur përdor vizionin i tij strukturer dhe imagjinar në formulimin e poezisë, kushtuar Presidentit të parë dhe historik të Kosovës, Dr. Ibrahim Rugova.
Poeti e gjenë në këtë mënyrë, shumë mirë, rrugën e imagjinuar të krijimit të poezisë, e që kjo përkon me poezitë më bashkohëse të kohës moderne.
Një ide e tillë e krijimit është në poezinë “Vargje kushtuar Dr. Ibrahim Rugoves”
poeti Ferizi, arrinë suksesshëm që personalitetin e Presidentit Rugova ta parapet njeriun me nja zemër të madhe sa djelli e hana, e parapet paqësor, të urtë me fjalë të lulëzuara.

Lexo :

Vargje kushtuar Dr. Ibrahim Rugoves
-----------------------------------------

Autori : Xhelal Ferizi
---------------------------

tue kërkue n'për meteore, nëpër dritë ku i thonë paqsore
kahdo shkon e rrin urtsija, nisa shpirtin t'vargjeve t'mia
nisa vet mahninë me fjalë, kam pyet yjet për nji djalë
një djal t'shqipes që e pat Dardana, zemra e tij si dielli e hana

Ky artikulim e kësaj poezie me një mjeshtri të rrallë, na kujton vargjet e poetëve të mëdhenjë kur i kushtojnë vargje heronjëve të tyre të Kombit. Përmes shprehjeve imagjinare poeti trajton në mënyrë autentike vlerat e larta të Kryetarit Rugova, me një pasion optimist dhe vizion origjinal.
Në të tilla krijimtari sikurse që është poeti z. Xhelal Ferizi, ku në këtë rast duhet të kemi parasysh kohën e shkurtë të krijimtarisë së tij në fushën poetike, e që pritet shumë nga ky poet, dhe duhet të kërkohet më tepër, për të arritur që të qes në pah të gjitha vlerat e krijimtarisë së tij. Gjithsesi se pjekuria e autorit, evokon me ndjenja dhe dashuri realitetin e personalitetit Rugova, e po ashtu paraqet vargun kur thot: “nisa vet mahninë me fjalë, kam pyet yjet për nji djalë”, një djal t'shqipes që e pat Dardana, zemra e tij si dielli e hana”, vërejmë tek poeti kujdesin e tij tejet të duhur gjatë përdorjes së fjalëve në vargje dhe elementeve të tjera të shprehjeve poetike, e që ju jap një gjallërim duke i kaluar pengesat e mundshme të mungesës së tij fizike.
Poeti arrinë me plot sukses të krijon artikulimin e vargut të përdor fjalë adekuate për t’a krijuar rimën, e cila si element poetike arrihet me një mjeshtri në strukturimin e saj. Por ne shofim në vargje nostalgjinë dhe dhembjen e pashërueshme për personalitetin Rugova.
Poezia “Vargje kushtuar Dr. Ibrahim Rugoves”, është një poezi me një lidhshmëri figurative ku në mënyrë direkte shfaqet imagjinata : “aq paqsorë ish si kullimi, deri atëher s’kish pa njerzimi”, “as nder engjuj ku rrinë urtsia, as mbi glob ku rrin njerzia”, ku në këtë poezi, trajtohet në lartësi Presidenti Rugova, si pasur me vlera intelektuale, urtësie e që nuk ka pa
njerëzimi.

Lexo:

aq paqsorë ish si kullimi, deri atëher s’kish pa njerzimi
as nder engjuj ku rrinë urtsia, as mbi glob ku rrin njerzia
edhe lulet kanë dëshmue, era e leht thonë kur ka lmue
edhe shpirti i vet puhisë, ësht përkulë prej madhështisë

kanë qelë zemrat me hare, thonë ka shndritë toka me dhe
ka vlue gjaku si sherbeti, ëmbëlsue qesh qielli e deti
prej asaj fjale si shejtria, thonë urtsisht ka ecë etnia
edhe fushat e Kosoves, kanë lulzue me fjalë t'Rugoves

Poezia “Vargje kushtuar Dr. Ibrahim Rugoves”, ngërthen në vete, shprehje poetike me vizion të kjart dhe tejet imagjinare.
Shtrohet pyetja, se në çfar mase ka ndikuar vepra e Presidentit të parë të Republikës së Kosovës Dr. Ibrahim Rugova, tek poeti z. Xhelal Ferizi. Kjo vërtetohet në saje të analizës që i ka bërë poeti veprës së Kryetarit Rugova, e që e paraqet përmes strukturimit të poezisë, “Vargje kushtuar Dr. Ibrahim Rugoves”.

Kjo është dëshmija më e fort, se poeti Ferizi, ju kushton figurave Kombëtare poezi, duke dëshmuar se është vet poet i vlerave Kombëtare.