Naimi në Kostandinopojë

Shkruarja dhe botimi i një punimi të tillë shkencor për Naim Frashërin nga doktori i shkencave filozofike Laurant Bica, nuk është një rastësi. Edhe ai i takon të njëjtës trevë atdhetare dhe hinterlandit të saj, Korçës, nga i kish rrënjët familjare edhe Naim Frashëri e vëllezërit e tij, dhe një rradhë rilindasish tanë nga më të shquarit, si Naum Veqilharxhi, Thimi Mitko, Jani Vreto, Asdreni, Fan Noli, Petro Nini Luarasi, Gjerasim Qiriazi, Kristo Luarasi, Lasgush Poradeci etj.

Duke gjurmuar me pasion Naim Frashërin dhe zbuluar të pathënat për të, Lauranti ecën në gjurmët e tij, duke na ravijëzuar sidomos portretin atdhetar të poetit të kombit dhe duke na sjellë një model të cilin duhet ta kemi parasysh në çdo kohë, se ai është burim frymëzimi për brezat e rinj, për të mësuar nga e kaluara, rilindja e kombit, e për ta vënë atë në shërbim të së ardhmes, sidomos tani që kemi hyrë në mijëvjeçarin e ri, në të mirë të Shqipërisë e shqiptarëve kudo që janë.

Le të jetë ky libër i ri për Naimin një nxitje për të shkruar gjithnjë e më tepër për atë dhe mbarë rilindasit tanë të pavdekshëm që iluminuan ëndrrat tona dhe trasuan rrugët nëpër të cilat po ecim sot...

Nuk është rastësi që një nga artikujt e parë të botuar nga Naimi në revistën “Drita - Dituria”, që dilte në Kostandinopojë më 1884, është për Epirin.

Ky libër për mua si shqiptar i territorit të kulturës së Janinës, është një fillim i mbarë për një punë që na kujton se çfarë burra ka nxjerrë Epiri.

Vlla Laurant

Urime! Urime! Urime! për librin e rinë “Naimi në Kostandinopojë”.

Si një nga ata që kanë shkorë nga Zosimea e Janninës, ku edhe ú kamë shkorë ca hënëza, Gymnasium nga ku kanë dalurë emëra të mbdhatë e “Shkollës e Stambollit” edhe e Rilinties Shqipëeris, gëzonem veça kurë shkrimetarë si ti, jo vetëm i kanë lezorë veprat e ture, po edhe pënonjënjën të mos të haronjen.

Katër vjet më parë, kam patur rastin të ndodhem në Stamboll me një mision shërbimi nga Kuvendi i Shqipërisë. E natyrisht, nuk mund të rrinja pa e takuar mikun tim të vjetër, Doktorin e Shkencave Laurant Bicajn.

Doli më priti në aeroport dhe kalova mjaft kohë nën shoqërinë e tij. Kisha përshtypjen se do të takoja një shok si gjithë të tjerët, që rëndom enden nëpër qytete të ndryshme të Europës, shpesh të ndryshuar nga vështirësitë që krijon jeta e emigrantit në dhè të huaj, dhe për më tepër të varfëruar intelektualisht. Me Laurantin kishte ndodhur krejt e kundërta. Ishte po ai Laurant që kisha njohur në Tiranë, studiues, hulumtues, e nuk e teproj nëse them një shkencëtar “minator”, sikur të ishte i dërguar jozyrtar pa pagesë nga Akademia e Shkencave të vendit tim, për të “rrëmuar” në minierën e historiografisë shqiptare, në Kostandinopojë.

Qysh atëhere mësova prej tij se kishte grumbulluar material të bollshëm për kryepoetin tonë Naim Frashëri, material i cili i paraqitet i përpunuar sot lexuesit shqiptar nën titullin “Naimi në Kostandinopojë”.

Libri më i ri i autorit Laurant Bica, hedh dritë në një periudhë të pashkelur e pak të ndriçuar të Naimit, atë të jetës në kryeqytetin e Perandorisë Osmane, ku kryente detyrën e kryecensorit. Edhe gjatë kësaj kohe Naimi nuk rreshti së punuari për Atdheun. Në libër del mirë në pah veprimtaria e tij e panjohur për Lidhjen e Prizrenit, si dhe bashkëpunimi i ngushtë me të vëllanë e tij, Samiun.

Një aspekt tjetër i rëndësishëm, e që jepet nën një dritë të re, është aspekti familjar i Naimit, e jëma e të cilit ishte nga Korça, nga fisi i njohur i Mytevelinjve.

Krahas këtyre, autori në rradhët e këtij libri bën njëkohësisht edhe një rivlerësim të veprave të këtij poeti të shquar të kombit tonë. Në të sqarohen raportet e Naimit me bektashizmin, ndihmesa e tij për arsimimin e popullit tonë në gjuhën shqipe. Sikurse Sami Frashëri, e mbarë rilindasit tanë, është mbrojtës i tezës mbi origjinën pellazgjike të popullit shqiptar. Aty analizohet koncepti që kish Naim Frashëri për Shqipërinë etnike, siç del ky në veprën e tij; nxirret në pah erudicioni i Naimit si dijetar e poliglot, si një nga njerëzit më të dijshëm në Perandorinë Osmane. Mbi të gjitha spikat figura e Naim Frashërit si një patriot i flaktë, i pashoq, i përkushtuar deri në sakrifica sublime, lirisë, pavarësisë, përparimit të atdheut.

Këto që përmenda janë një pjesë e vlerave që unë munda të nxjerr nga një lexim i shpejtë i këtij libri. Lexuesi do të bindet vetë për këtë.

Laurant Bica, si shkencëtar, me punën kolosale që ka bërë dhe kërkimet në Shqipëri e jashtë Atdheut, është padyshim një “arkiv i gjallë” për historiografinë, filozofinë e sociologjinë shqiptare. I bie për detyrë edhe Akademisë së Shkencave të porsa reformuar, që këtij personaliteti të shquar, t’i krijojë kushtet e nevojshme për botime të tjera në interes të ndriçimit të aspekteve të tjera të jetës shoqërore shqiptare.