Hysen Këqiku: Laryshia e një universi

Poeti me dhuntinë e natyrshme dhe zemërgjerësinë e tij pranon “dhe pasi e bashkon me shoqet”, i vë kurorë të artë” dhe për t’ia plotësuar asaj kërkesën, “ua dërgon fëmijëve dhuratë në librari”. Kjo si të thuhet, është porta kryesore, përmes së cilës për-birohen të gjitha vjershat e tjera që e kompletojnë këtë vepër, e cila ndërtohet mbi variacione të shprehjes poetike.
Avni Dehari është njëri prej shumë poetëve që e ka përjetuar kurbetin. Ai, për një kohë të gjatë, u rreshk me mallin për atdhe. Të tilla na dalin edhe poezitë që bartin atë mall që me shekuj të tërë kalëroi nëpër shpirtin e sa e sa kurbetçinjve, duke krijuar përjetime ndjenjash dhembshurie edhe për fatin kolektiv. Prandaj, poezia e tij konsiston në kërkim të përmbajtjes dhe shprehjes, duke pasur si shprehje kyç ndjenjën, e cila e rrëmben autorin. Ai ka dhembshuri për fëmijët, veçmas për ata që jetojnë të ndarë nga prindërit, në rastin tonë nga babai, i cili shkon për ta suguruar kafshatën e gojës diku larg në kurbet.
Personazhi i vjershës “Pse baba” është fëmija, i cili mundohet ta përmirësojë këtë gjendje, ta bind babanë të mos shkojë në vend të huaj për të punuar, kur ekziston mundësia që me resurset e atdheut të jetohet. Kjo sipas përfundimit të vjershës do të ndodhë pas çlirimit të atdheut: “Kur ta çlirojë atdheun tonë:

“Hëna në dritare” përbëhet prej poezive që lidhen artistikisht me një përjtim që na del i urtë,

intelektual, mendor dhe shpirtëror, gjithmonë duke i pasur parasysh kërkesat e fëmijëve. Kështu nëpërmjet një metafore të bukurt, e cila është e mbrujtur mirë në vjershën “kur të ritem”, shpalohet dëshira e fëmijës, i cili, edhe pse i vogël, e di pse janë krijuar situata të ndryshme diskriminuese. Pse babai duhet të shkojë në kurbet, pse dhe kush është fajtor që krijon brenga në shtresat popullore. Pse dominon errësira (robëria) dhe kush duhet ta ndryshojë këtë gjendje...
Një gjendje e tillë ishte e padurueshme, prandaj fëmija premton se “kur ë ritem, do të më bëhen këmbët e forta” dhe kur të vijë deilli në perëndim “do ta ndalë edhe diellin”, për ta përfunduar me një patos ngazëllyes:

Vjersha “Dielli piktor” është një krijim shumë i bukur, me të cilën autori mëton t’u japë krah rrjedhave në formën më atristike që është e mudshme. Këtu shpirti i pottit fluturon peizazheve të vendlindjes, përkatësisht atdheut të tij të bukur. Vokacioni i kësaj poezie mund të jetë një thirrje e mbështjellë me artin e artë poetik, një qasje për ta tërhequr vëmendjen e fëmijëve për bukurtë e atdheut dhe ato bukuri do të rriten edhe më shumë, kur vërtet do t’i ngrohë dielli i lirisë:

Mbi pyje hedh ngjyrë të gjelbër, mollën e bën të kuqe, pjeshkën të verdh; ngjyros dredhëza, qershi, ylberin, lulet, grurin me ngjyrë të artë dhe fëmijët me ngjyrë kafe.

Shpirti i poetit fluturon duke bartur ndjeshmëri. Vjershat e tilla , me një fjalor metaforik dhe simbolik, si p.sh. “Leta dhe gjumi”, “Fëmija dhe zogu”, “Lapsi dhe nxënësi”, “Gjyshja dhe mbesa”, “Artani dhe pasqyra” dhe veçmas do thekuar arti imagjinativ i autorit i mbrujtur në vjershën “Bardha dhe hëna”.
Si rezultat i latimit dhe i futjes së imagjinatës krijuese me theksime dhe gjetje artistike, nga kjo vjershë, buron diçka që fëmijën e merr në prehër si ndonjë puhizë pranverore që me freskun aromëlulesh e përkëdhel dhe pikërisht nga kjo na del emri i librit “Hëna në dritare”:

Fëmija me krahët e fantazisë fluturon hapësirës së pafundme, por, duke pasur parasysh se “s’ka në botë si vendi im”, e lutë hënën që ta kthejë përsëri në djepin e vendlindjes, përkatësisht në djepin e dëshmorëve dhe të heronjve legjendarë, si Skënderbeu, Ismail Qemali, Jusuf Gërvalla e kadri Zeka, Ali Ajeti e të tjerë, të cilët atdheut i dhanë virtyte të një vendi që ka kush i del zot. Shtatë vjershat e ciklit “Princesha e luleve” janë vjersha me karakter didaktik, nëpërmjet të cilave lexuesi

i vogël edhe do të argëtohet nëpërmjet artit poetik edhe do ta bëjë një përsëritje të atyre që i ka mësuar në shkollë. Këto vjersha si “Ditët e javës”, “Muajt e vitit”, “Stinët e vitit”, “ vjersha në dialog “Viti i ri dhe Viti plak”, pastaj “Vetëtima” , “Shiu” dhe “Uji fluturon” paraqesin një korrelacion mes orëve mësimore të dituri natyrës dhe artit poetik. Pikërisht përmbajtja e këtyre vjershave diturore flet bindshëm se sa më rëndësi është futja e veprave me karakter të tillë në planin e lektyrës. Nëse kjo nuk bëhet, mësuesit përkatësisht edukatorët duhet t’i shfrytëzojnë në praktikën e tyre pedagogjike, duke ua dhënë nxënësve për detyrë që t’i recitojnë ose t’i shfaqin si pjesë të shkurtra teatrale, sepse ekziston mundësia reale që vjershat e tilla të recitohen në dialog.
Vjershat e tilla të Avni Deharit, latojnë një zë të çiltër, poetik e artistik, një artikulim jo spontan, por të skalitur, të mbrujtur e të kultivuar.
Temat e trajtuara në këtë cikël nuk janë të paprekura edhe nga shkrimtarët e tjerë, që kryesisht janë të ndikuar nga mësimdhënia, si Luigj Gurakuqi, Qamil Guranjaku, Xhevat Beqaraj, Adelina Mamaqi e ndonjë tjejtër, por suksesi tjetër në këtë drejtim i Avniut është sublimimi i ndikimit, duke i dhënë një formë edhe qasje krej origjinale, me qëllim edukativ dhe arsimor nëpërmjet vargut të latuar mirë dhe nëpërëmjet figurave, me të cilat jep tablo shumë reale nga hapësira artistike e tij.
Avni Dehari, me shëtitjet që ia imponon lexuesit nëpër situata joshëse, e relakson, i jep informacione të ndryshme, e bën kurreshtar që vjershës t’i shkojë deri në fund, për t’ia mësuar përfundimin ose përgjegjen. Kjo formë e rritjes së efektit emocional dhe kureshtar është një qasje serioze dhe një metodë që Avniu ia del me sukses.
Kështu me gradacionin e ndërtuar me sukses në vjershën “Shqip këndon gjinkalla” e merr lexuesin me vete deri në realizim artistik të vjershës, sepse fëmija gjatë leximit të kësaj vjershe nga kureshtja do të pyesë se si është e mundur që të flasin shqip gjinkalla, thnegla, elefanti, ujku, kali, lepurushi,, shqipja, bilbili, zogu, lopa, viçi” etj. dhe ekstaza ndodh në fund, kur çdo gjë qartësohet:

Përmbledhja e vjershave për fëmijë “Hëna në dritare” është një vepër me vlera të pranueshme edhe një begati për letërsinë shqipe për fëmijë. Në universin e poezisë së Avni Deharit rritet malli për atdheun, për njeriun dhe për gjuhën, kultivohet e njerëzishmja dhe sublimohet ndjenja për të qenë në shërbim të së mirës.

*Avni Dehari ka lindur më 03. 05. 1947 në fshatin Sllupçan, rrethi i Kumanovës. Shkollën fillor e kreu në vendlindje, gjimnazin në Preshevë, ndërsa Fakultetin Filologjik, dega Gjuhë dhe Letërsi Shqipe, e mbaroi më 1974, në Prishtinë.
Veprat
“Dielli”, poemë për fëmijë, 1990, “Arif Seferi – në shërbim të popullit”, monografi me bashkëautor Destan Hajdinin, “Pas rrezes së diellit”, poezi për të rritur, Shkodër 1994, “Saja fluturuese”, novelë për fëmijë, Tiranë 1996, “Hëna në dritare” vjersha për fëmijë, Gjilan 1995.
Avni Dehari jeton dhe vepron në Prishtinë