Si i fshehën serbët fotografitë 150-vjeçare për Shqipërinë

nga **Agim Gashi** Mon Oct 21, 2013 11:18 am

Si i fshehën serbët fotografitë 150-vjeçare për Shqipërinë

TIRANE- Fotografitë e marra nga Vjena të fotografit Josef Sekelit i cili i ka bërë gjatë vitit 1863 me një ekspeditë austro-hungareze në Shqipërinë veriore, në Kosovë dhe Maqedoni, të udhëhequr nga Johan Georg fon Han, duket se do të mbeten të parat fotografi të bëra ndonjëherë të këtë rajon të Evropës Juglindore. Johan Fon Hahn, dijetar gjerman (1811-1869) konsiderohet zakonisht si babai i studimeve të albanologjisë. Ai ka punuar për autoritetet ligjore të Mbretërisë së porsakrijuar të Greqisë. Nga 1843-1847, ai përfaqësoi konsullatën prusiane në Athinë , dhe pastaj transferohen si zëvendës konsull në konsullatën austriake në Janinë, ku ra në kontakt me shqiptarët dhe filloi të mësonte gjuhën shqipe. Hahn e vizitoi tre herë Shqipërinë gjatë viteve të qëndrimit të tij në Janinë dhe mbledhur më shumë informacione mbi historinë shqiptare ,filologjisë dhe folklorit.
Materialet i botoi në tri vëllime Albanesische (Studime shqiptare), Jena 1854, më të cilat ai hodhi themelet për studime shqiptare multi- disiplinore. Ai njihet edhe për vëllimin Griechische und Albanesische Märchen (Përralla greke dhe popullore shqiptare), Lajpcig 1864, dhe ka shkruar për punën që ka bërë me ekspeditat e tij në Ballkan, Reise von Belgrad nach Salonik (Udhëtim nga Beogradi në Selanik ), Vjenë 1861 , dhe Reise durch die Gebiete des Drin und Vardar ( Udhëtimi nëpër rajonin e Drinit dhe të Vardarit), Vjenë 1867, 1869. Udhëtimi i fundit nga gushti deri në nëntor të vitit 1863 ka qenë kur Hahn dhe shokët e tij nisen nga Durrësi dhe Shkodra në bregdetin e Adriatikut deri në lumin Drin duke shkuar për në Prizren në Kosovë, përmes Maqedonisë perëndimore dhe pastaj poshtë lumit Vardar në Selanik (Selanik) në Detin Egje. Interesat e tij për Shqipërinë dhe Ballkanin jugperëndimor ishin të një spektri të gjerë..
Në rrjedhën e këtij udhëtimi përveç kërkimeve etnografike, ai ndoshta padashur hodhi themelet e historisë së fotografisë në Ballkanin jugperëndimor. Ekspedita e 1863-shit rezultoi me një koleksion prej pesëdhjetë fotografish të cilat janë ndër më të hershme të bëra ndonjëherë në rajonin e Ballkanit. Në fillim të viteve 1860, Hahn kishte filluar përgatitjet për ekspeditën deri në lumin Drin, ku ai vuri në dukje se : është më pak i njohur nga të gjithë lumenjtë e Evropës, megjithëse derdhet në Adriatik dhe është vetëm dhjetë milje nga kufiri jugor të perandorak në territorin (Austro – Hungarez)… Më 23 qershor 1863, Hahn i shkroi Akademisë së Shkencave në Vjenë, duke kërkuar një fotograf kompetent që ta shoqëronte dhe bënte fotografi të qyteteve dhe të terrenit malor. Akademia propozoi njëzet e pesëvjeçarin Josef Széleky dhe i vuri në dispozicion fondet e duhura për ekspeditën.

Sekeli, foto dhe studime për Shqipërinë me albanologun von Hahn

Dr.Jozef Sekeli (1838-1901) lindi në Sümeg pranë liqenit Balaton në Hungarinë perëndimore dhe u shkollua në Szombathely. U diplomua në Universitetin e Vjenës për master në farmaci dhe në vitin 1862 u lauerua me doktoraturë në kimi. Ai dha mësim në universitet për një farë kohe, por pastaj hapi një studio në Heinrichshof pranë Operës së Vjenës. Ai u bë një fotograf profesionist dhe reputacioni i tij u rrit shumë. Në vitin 1867 ai fitoi çmimin e bronztë në Panairin Botëror në Paris (ndoshta me fotografitë e Shqipërisë), dhe në 1878 ai fitoi një medalje argjendi në Paris.
Ekspeditat e Hahn-it nisën nga konsullata e tij në ishullin e Siros, Egje, derisa zbarkoi në Durrës, më 12 gusht 1863. Atje ai vuri re se: “Qyteti nuk ka ndryshuar që prej vizitës sime të fundit, trembëdhjetë vjet më parë, nuk ka as pesëdhjetë banorë më shumë. “Ai udhëtoi duke kaluar lumin Erzen, Ndroq dhe pastaj shkoi drejt veriut duke ecur përgjatë ultësirës bregdetare për në Shkodër. Këtu më 31 gusht 1863, ai u takua me Sekely-n e ri dhe togerin e marinës Hermann von Spaun (1833-1919 ) të cilët kishin arritur nga Tivari. Gjithashtu me grupin ishte edhe miku i vjetër i von Hahn-it , Dr Auerbach , i cili kishte shërbyer nga 1845 e këtej , si mjek i familjes së beut të Vlorës, si dhe prifti françeskan, Angelo Bardhi. Sekely ishte në Shkodër dhe bëri 8 foto shumë spektakolare.
Pa asnjë dyshim ato ishin të parat që ishin marrë ndonjëherë nga qyteti i Shkodrës dhe kështjella e tij e madhërishme. Nuk vonoi shumë dhe për ekspeditën u caktuan dy varka për të shkuar deri në lumin Drin, duke kaluar Dejën, Vjerdhën , Shurdhën, Komanin (që ka dy fotografi) dhe Dukagjinin. Lumi sa vinte ngushtohej e ngushtohej dhe u bë e pamundur që të lundrohej më tej. Sekeli, i cili kishte pajisje të rënda me vete ishte i detyruar të kthehej pas dhe niset në Shkodër me anije, kurse pjesa tjetër e anëtarëve të ekspeditës vazhdoi udhëtimin e tyre përgjatë luginës. Grupi u ribashkua në Prizren, i cili në atë kohë ishte qyteti më i madh në Shqipëri. Prizreni kishte një total mbi 46.000 banorë, prej të cilëve 36.000 myslimanë, 8.000 bullgarë dhe vllehë, dhe 2.000 katolikë. Ai kishte jo më pak se njëzetë e gjashtë xhami, si dhe dy kisha ortodokse dhe një katolike. Shkodra, Durrësi dhe Vlora ishin fshatra krahasuar me të.
Në fillim të shtatorit 1863, Sekeli bëri pesë fotografi të Prizrenit. Duke lënë pas Prizrenin, ekspedita u kthye në Drinin e Zi duke avancuar drejt jugut deri në Dibër. Në këtë rajon, i cili gëzonte një reputacion të dyshimtë, nuk kishin qenë kurrë më parë. Hahn shkruan: “Ashtu siç ishin ne të huaj, ashtu ishte kur u ulëm Lugina e Drinit të Zi midis qytetit të Dibrës dhe pikës ku dy degëve e tij bashkoheshin. Aty pretendohet të jetë një shpellë kusarësh dhe ndaj ajo është shmangur në këtë mënyrë nga fqinjët e saj. “Hahn ka kaluar nëpër rajon pa vështirësi, por ai nuk mund të kuptonte shqipen që flitej nga vendasit. Pasi mbërriti në Dibër më 21 shtator 1863, Sekely bëri vetëm dy fotografi, sepse gjatë kësaj kohe ishte duke luftuar me “makinën fotografike” dhe kutinë e pllakave që kishte sjellë me vete.
Ai kishte nevojë për më shumë kohë, ku i duhej plot një orë e gjysmë për të marrë një pamje shumë romantike të një shkëmbi masiv. Duke ikur nga Dibra ata vazhduan rrugën drejt Strugës në liqenin e Ohrit. Hahn-i ishte i hipnotizuar veçanërisht nga liqeni dhe shqoi trembëdhjetë lloje të ndryshme të peshkut në të. Ata vizituan manastirin e Kalishtës në qytetin e Ohrit me shumë kisha të bukura ortodokse të saj, dhe natyrisht më në fund edhe të famshmin e shekullit të gjashtëmbëdhjetë, Manastirin e Shën Naumit në jug të liqenit. Von Hahn dhe grupi i tij qëndruan gati dhjetë ditë në Ohër, dhe Sekely kishte kohë të mjaftueshme për të fotografuar.
Fotografia e tij e Shën Naumit duket të jetë fotografia e vetme e manastirit, para se ai të shkatërrohej në pjesën më të madhe nga zjarri në vitin 1875. Prej Ohrit grupi vazhdoi rrugën për në Liqenin e Prespës dhe të avancoi në drejtim të lindjes, pikërisht aty ku dukej Manastiri ( Bitola). Kishte ardhur tetori. Manastiri ishte një qytet i madh dhe aty ishte kampi ushtarak i rajonit. Kështu Hahn u mirëprit nga gjenerali osman Faik Pasha, i cili kishte studiuar në Vjenë. Sekely ishte në gjendje që të merrte edhe disa fotografi interesante të një formacioni ushtarak osman përpara kazermave të tyre të mëdha, të ndërtuara në vitin 1839.
Nga Prilepi, ata udhëtuan mbi lumin Vardar për në Veles, ku gjetën një anije dhe mund të lundronin nëpër portën e hekurt të jugut (Demir Kapi ) deri Selanik në detin Egje. Pesë fotografitë të tjera janë marrë atje. Nga Selaniku Hahn dhe Sekely vazhduan rrugën në drejtim të lindjes të Trojës, në Azinë e Vogël. Që të dy, Sekeli dhe Johann Georg von Hahn ishin të vetëdijshëm për kontributin historik të kësaj ekspedite. Ai realizoi fotografinë më të mirë që askush nuk e kishte bërë në këtë fushë “Për fat të keq, botimi i fotografive qëlloi të ishte tepër i shtrenjtë për Akademinë e Shkencave të Vjenës dhe ata i kishin hequr nga botimi Hahn-it një raport të ekspeditës në vitet 1867 dhe 1869. Rezultati ishte që koleksioni i Sekelit që bëri fotografitë më të hershme të ndërmarra ndonjëherë në Ballkanin jugor ra në harresë.
Në vitin 1889, trembëdhjetë prej fotografive u shfaqën në vëllimin Makedonien und Alt – Serbien (Maqedoni dhe Serbia e Vjetër) nga Spiridion Gopçeviqi (1855-1936), por ata nuk iu atribuuan Sekelit dhe u lanë pa datuar. Pas kësaj ,koleksioni u zhduk për më shumë se një shekull, për t’u rizbuluar në Bibliotekën Kombëtare të Austrisë në vitin 2000 nga Mark Cohen. Fotografitë e Jozef Sekelit të Ballkanit Jugor në vitin 1863 në të vërtetë janë të një rëndësie të madhe historike dhe artistike.
Me përjashtim të një portreti të vetëm të rebelit Hamzë Kazazi (1834-1903) të bërë nga Marubi në Shkodër në vitin 1858, ato janë fotot e para të bëra për Shqipërinë.

Robert Elsie: Si e zbulova Josef Sekelin nga Arkivi i Vjenës

Si i fshehën serbët fotografitë 150-vjeçare për Shqipërinë 47747_2

TIRANE- Janë 50 fotografi të një koleksioni të rrallë 150-vjeçar që deri në fillim të këtij shekulli rrinin strehuar në bibliotekën e Vjenës, Austri. Ka qenë studiuesi i palodhur Robert Elsie që arriti të zbulonte këtë pjesë shumë të rëndësishme nga etnografia dhe historia e Shqipërisë. Rruga e zbulimit, siç rrëfen Elsie në intervistën për Shqiptarja.com, nuk ishte e lehtë, por ai i gjeti gjurmët e fotografit Josef Szekely (Josef Sekeli) te veprat e albanologut të shquar Johann Georg von Hahn, dhe ia mbërriti qëllimit që një ditë t’i shihte dhe ta fotografonte koleksionin me pamje nga Shqipëria. Dje në konferencën shkencore “Marrëdhënie shkencore shqiptaro-gjermane pas perdes së hekurt”, studiuesi ka rrëfyer sesi fotografi i famshëm Josef Szekely erdhi në Shqipëri 150 vjet më parë dhe ccfarë pa e fotografoi ai.

Profesor Elsie, si e keni zbuluar koleksionin e fotografit Josef Szekely dhe pse e lidhni me fillimet e fotografisë në Shqipëri?

-Unë kam qenë gjithmonë i interesuar për fotografinë e vjetër shqiptare, pra për koleksionet zakonisht të të huajve që kanë fotografuar Shqipërinë dhe Josef Szekely është fotografi i parë i Shqipërisë. Pra ky është koleksioni më i vjetër me fotografi të huajve për Shqipërinë dhe daton 150 vjet pikërisht më tetor në 1863, pra para 150 viteve ka qenë Szekely këtu me albanologun Johann Georg von Hahn dhe së bashku kanë bërë një punë të madhe me fotografitë duke kaluar nga Lumi Drin, pastaj nga Shkodra në Prizren dhe pastaj në Selanik. Josef Szekely ishte i ri në atë kohë, ishte një hungarez me banim në Vjenë. Fotografitë e tij janë zhdukur për një kohë të gjatë, por i gjeta më në fund në arkivin fotografik të Vjenës dhe do t’i prezantoj gjatë konferencës.

Pra ju mendoni se ky është i huaji i parë që ka hedhur para 150 vjetësh në celuloid pamje nga Shqipëria?

-Në të vërtetë ka qenë Marubi i huaji i parë që ka hedhur në celuloid pamje nga Shqipëria, por Szekely është fotografi i parë që ka pasur mision të fotografojë Shqipërinë si vend dhe ka udhëtuar për këtë Shqipërinë. I huaj ishte edhe Marubi, ishte italian, por nga të huajt që bëri fotografitë e para duke udhëtuar nëpër Shqipëri për qëllime studimi ka qenë Szekely.

Ku i gjetët këto fotografi?

-Fotografitë ruhen në arkivin pamor të Bibliotekës Kombëtare të Vjenës, Austri.

Çfarë mësuat për jetën e autorit të fotografive?

-Mësova shumë gjëra interesante, që i kam në kumtesë. Fotografi ishte hungarez. Kishte studiuar në Vjenë. Ishte mjaft i ri kur mori pjesë në kërkimin etnografik me kërkesën e Akademisë së Shkencave të Austrisë. Shkoi në Shkodër me anije dhe më vonë u bë fotograf mjaft i njohur. Kishte një atelie fotografike pranë operës së Vjenës. Ka fituar disa çmime në një ekspozitë në Paris. Për për fundin e jetës së tij nuk dieht shumë, por sigurisht ishte fotograf i njohur në Vjenë.

Kishte ndonjë shënim në nga vizita në Shqipëri, apo vetëm fotografi?

-Jo kishte vetëm fotografi, ndërsa shënimet janë bërë nga albanologu i njohur Johan Georg fon Han, i cili ka shkruar një libër, “Nëpër viset Drinit e të Vatarit” dhe Szekely ishte shoqërues për të bërë fotografitë.

Çfarë kanë spikatur albanologët në konferencën e sotme?

-Ju e dini që Gjermani ka një traditë mjaft të pasur të Albanologjisë, në fusha të ndryshme, jo vetëm në etnologji, por edhe në gjuhësi në radhë të parë, në histori dhe konferenca lidhet edhe me diktaturën, me marrëdhëniet e Gjermanisë Lindore dhe ekspeditën e përmendur sot të vitit ‘57 në të cilën ka marrë pjesë profesor Fiedler, që është këtu sot. Tradita vazhdon dhe ne kemi edhe në Lajpcig etnologë që vazhdojnë të interesohen shumë për etnografinë shqiptare.

Çfarë ju çoi në gjurmët e këtyre fotografive, sepse unë e mendoj si një zbulim të rëndësishëm?

-Është në fakt një zbulim i rëndësishëm, sepse fotografitë ishin fshehur në arkiva dhe nuk diheshin që ishin atje.

Cila ishte shkëndija e parë, gjurma e parë që iu çoi në këto arkiva?

-Unë e kisha dëgjuar si emër Szekely, sepse hani e përmend fotografin, dhe kërkova, kërkova por nuk gjeta fotografi. Kërkova në bibliotekën kombëtare ët Vjenës dhe në mënyrë të prerë më thanë nuk janë në bibliotekë këtu. Ato prapë ishin aty. Ishin të regjistruara. Mbase ishin të regjistruara në një kohë të gabuar, nuk e di. Dhe kërkova disa herë për to, por nuk po i gjeja. Pas vitit 2002 a 2003 lexova artikullin e një fotografi hebre amerikan që përmendi koleksionin e Josef Szekely-it. Kur e pashë artikullin e fotografit amerikan, u mahnita dhe shkova menjëherë në Vjenë ku më rastis të shkoja në Vjenë. Shkova prapë më Muzeum dhe i gjeta. M’i treguan të gjitha. Janë fotografitë me përmasa të mëdha, mbase një metër në letër fortë, ishin 50 copë dhe në letër shumë të rëndë. Unë pashë të gjitha dhe më dhanë leje për t’i fotografuar ato.

Shqiptarja.com

Mon	Tue	Wed	Thu	Fri	Sat	Sun
				1	2	3
4	5	6	7	8	9	10
11	12	13	14	15	16	17
18	19	20	21	22	23	24
25	26	27	28	29	30