Qytetet shqiptare-Prizreni

Qyteti i Prizrenit shtrihet ne pjesën jugore të Rafshit të Dukagjinit, në rrugën që lidhte me parë bregdetin verior të tokave shqiptare dhe qendrat e tij qytetaro- tregtare me rajonet e brendshme të Kosovës dhe të Ballkanit.

Të dhënat arkeologjike dëshmojnë për ekzistencën e një jete aktive në teritorin e Prizrenit të sotem qysh në antikitet e më përtej, kur njihej me emrin THERANDA e në këtë trevë banonte një popullësi e pastër ilire, Dardanët.Në shek XI njihet si qendër e rëndësishme qytetare. Më 1019 përmendet si një seli e ipeshkevis të perandorisë Bizantine. Gjatë sundimit serb (shek XII-XIV) u vendosën në këto treva pjesëtarët e popullsis sllave. Në kohën e sundimit të mbretërve Dushan dhe Urosh, Prizreni qe herë pas here selia e mbretërive të tyre.

Pas pushtimit nga Perendoria Osmane (1455) Prizreni ndonëse humbi përkohsisht rëndesin e tij, u bë përsëri qendër e fuqishme ekonomike, kulturore dhe administrative (qender Sangjaku dhe Vilajeti). Në shekullin XIX Prizreni ishte qendra e dytë më e rëndësishme ekonomiko tregtare e trojeve shqiptare me rreth 1.500 dyqane në fund të kësaj periudhe. Si pas vjetarit turk të vitit 1874 qyteti i Prizrenit kishte 44.000 banorë nga të cilët mbi 35.000 shqiptar.

Prizreni zë një vend të veçantë në historin e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, u bë kryeqendër e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, që u themelua me 10 Qershor 1878. Në Prizren pati selin e vet edhe Qeveria e përkohshme Shqiptare (1881) e kryesuar nga banori i njohur i këtij qyteti, Ymer Prizreni.

Në vitin 1913 vendoset pushteti serbo-malazez me ç'rast një numër i madh i familjeve shqiptare nga qyteti u shpërngulen në Turqi. Gjatë luftës së II botërore banorët e tij dhe rrethit të tij u përfshin në Lëvizjen Antifashiste Nadonalçlirimtare. Prizreni u çlirua më 17 nëntor 1944.

Pas luftës deri më 1947, Prizreni ishte qendra e Qarkut Autonom të Kosovës. Megjithatë nuk pati ndonjë zhvillim të ndjeshëm. Edhe më pas ishte një ndër qendrat më të prapambetura në gjithë Jugosllavinë.Në fund të viteve të 50-ta deri në mesin e viteve të 60-ta nga Prizreni u shpërngulën mbi 3.200 familje në Turqi.

Nga e kaluara e bujshme historike, qyteti i Prizrenit ka trashëguar një numër të madh objektesh kulturo -historike. Më të rëndësishme janë : Kompleksi i Shatirvanit, Nënkalaja, Marashi, Kalaja, Kisha e Shën Premtës, Kisha e Shën Shpëtimit, Xhamia e Bajraklisë, Xhamia e Safi Sinan Pashës, Hamamet e qytetit, krojet e qytetit, ura e gurit dhe një numër i madh i shtëpive folklorike të qytetarëve të trashëguar ndër shekuj.

Pozita Gjeografike

Komuna e Prizrenit me sipërfaqe prej 640 km2 (5.94 % teteritorit të Kosovës) gjendet ne jugperendim të Kosovës dhe me 76 vendbanime dhe me 220.776 banorë nga të cilët ne Prizren janë_rreth 110.000 banore_. Prizreni me së shpeshti quhet: Ana e Prizrenit, bazeni i Prizrenit ose Rrafshi i Dukagjinit. Kufizohet me Komunat e Gakovës, Rahovedt, Suharekë, Shtërpces dhe Dragashit si dhe me Shqipërinë dhe Maqedonin.

për këtë arsye rafshi i Prizrenit gjendet në lartësi mbidetare rreth 400 metra dhe disa maje të Sharrit kalojnë lartësinë 2000 m të lartësis mbidetare. Klima e qytetit është jashtëzakonisht e Ilojllojshme. Në viset e ulta për shkak të ndikimit të klimës mesdhetare dhe verave shumë të nxehta të korrurat janë nder të parat në Europën juglindore me përparsit e pakrasuheshme për kulturat bujqsore: Hardhija e rrushit, pemët dhe perimet.

Në viset majore, dominon klima e alpeve, për q'arsye deri në Qershor nëpër gropa mbeten sasit e bores me q'rast në mes të verës mund të zbardhohen majet e maleve.

Ky Iloj i konfiguradonit krijon parakushte për pasuri dhe ne resurset tjera , si p. sh.:

-Në bal të sasis së ujit është një ndër vendet më të pasura.

-Kjo pozitë krijon të gjitha parakushtet për zhvillimin e kulturave bujqesore, blegtorisë, industries ushqimore dhe të turizmit në bazë të modelit të Austris, Sllovenis, Zvicrës.

-përmes anës së Prizrenit kalon rruga më e shkurter qe bashkon pjesën qendrore të gadishullit Ballkanik me detin Adriatik.Kjo rrugë, e dia për arsye politike nga e kaluara sot nuk ka rëndësi aq të madhe , është një rast i mire që me valorizimin e saj te shfrytzohen të gjitha përparsit e saj, duke mare parasysh që në të kaluarën ka pas ndikim primar në zhvillimin e Prizrenit.

Pozita regjionalo-gjeografike e Prizrenit më së miri mund të shqyrtohet me analizën e pozitës së tij në relacion me Kosovën, rrafshin e Dukagjinit dhe rrafshin e Lumbardhit. Kosova përbëhet prej fushave të Kosovës dhe Dukagjinit. Ato janë të rrethuara pothuaj nga të gjitha me bjeshkë të larta dhe paraqesin një tërësi të ndarë qartas. Fushat e Kosovës dhe Dukagjinit janë në pjesën e mesme të gadishullit Ballkanik. Kosova dhe me të edhe rrethi i Prizrenit ka karakter tranzit ndërmjet regjioneve Panonike dhe Pontike në njërën anë dhe regjionit të Egjeut-Adriatikut në anën tjetër. Këto lidhje tranzite mundësuan fushat, rrafshet e lumenjve dhe kalimet maiGre ndërmjet tyre në të cilat si lidhje natyrore të lëvizjes së lehtë ishin dhe janë rrugët e komunikacionit. Komuna e Prizrenit në veri kufizohet me komunat e Suharekës dhe Rahovecit, në jug me komunën e Dragashit, në lindje me komunën e Shtërpcës dhe në perëndim me kufirin e Republikës së Shqipërisë.

Prizreni gjendet jashtë rrjetës së rrugëve magjistrale të Evropës. Nëpër territorin e tij kalojnë rrugët e rëndësishme të komunikacionit. Afërsia e kufirit dhe lidhjet e pandërtuara të komunikacionit me Shqipërin, si dhe malet e larta të cilat e rrethojnë Prizrenin nga të gjitha anët kanë pas ndikim jo të favorshëm në zhvillimin e këtij regjioni. Mirëpo, predispozitat natyrore japin mundësi të favorshme për lidhjen me regjionet fqinje më të largëta, ndërsa me formimin e lidhjeve kualitative Prizreni do të ketë një pozitë dukshëm më të mirë si për rrjedhat turistike dhe të mallrave ashtu edhe në lidhje më efikase dhe në integrimin në hapsirat më të gjëra të Kosovës, Shqipëris, Maqedonisë, regjioneve tjera kufitare dhe të Evropës.

Kushtet historike në periudhat e më hershme, pozita relativisht jo e mirë në raport me qendrat kryesore të komunikacionit dhe të konsumit, gjithashtu hapja jo e mjaftueshme kah regjionet fqinje, Shqiperisë, Malit të zi, Maqedonisë, kanë bërë që Prizreni nuk i ka shfrytëzuar në mënyrë të mjaftueshme përparësit që i ka nga përbërja pedologjike e tokës, kushtet klimatike të klimes mesdhetare dhe kushtet hidrologjike për zhvillimin e bujqësis dhe kushtet natyrore për zhvillimin e aktiviteteve turistike dhe rekreative. E gjithë kjo ka ndikim në strukturën ekonomike të Prizrenit.

Profili fizik jep shenja që hapja e lidhjeve të komunikacionit me këto regjione fqinje është një nga qëllimet kryesore në strategjin e zhvillimit.

Zhvillimi Ekonomik i Prizrenit

Prej vitit 1980 – 1999 ndërmarrjet shoqërore kanë punësuar 80% të fuqisë punëtore të Prizrenit. Aktualisht, NSH-të janë duke punuar në kushte shumë të vështira. Burimi i vetëm i të hyrave për këto ndërmarrje është dhënja me qera (leasing-u) objekteve të tyre sektorit privat. Për momentin organet komunale nuk kanë kompetenca që të administrojnë këto ndërmarrje shoqërore. (Prej vitit 2001 të gjitha NSH-të janë nën UNMIK-un, ndërsa prej vitit 2002 nën AKM-në – Agjensioni Kosovar I Mirëbesimit).

Bujqësia

Bujqësia me degët e saj mbetet akoma ndër burimet e rëndësishme të punësimit dhe jetesës, sepse për më shumë se 50 % e popullatës jeton në ambientet rurale. Qysh në kohën e ish-Jugosllavisë Prizreni ka qenë I njohur për pemët, perimet dhe verën e tij. Në Komunën e Prizrenit me përpunimin e qumshtit dhe prodhimin e produkteve prej qumshti merren katër (4) qumshtore me kapacitet të kufizuar të përpunimit prej 500 litra deri 15.000 litra për një ndërrim. Prodhimet e qumështit, në veçanti djathi I freskët I johur si “Djathi I Sharrit”, është I njohur në përmasa ndërkombëtare. Prodhimtaria e drithrave të realizuara në Komunën e Prizrenit për vitin 2001 është 12,565 ton grur dhe 15,040 ton misër. Mundësit për grumbullim, vendosje dhe ruajtje të drithrave janë të mira. Aktualisht ujiten 25 % të tokës punuese respektivisht 3,300 ha. Ujitja bëhet përmes tri hidro-sistemeve: Dukagjinit (2,500 Ha), Radoniqit (400 Ha) dhe Sistemit lokal të ujitjes (SLU-400 ha).

Prodhimi i pemëve dhe perimeve është në rritje e sipër dhe ofron një potencial të lartë për themelimin e bizneseve profitabile. Ringjallja e kapaciteteve në fushën e agrobiznesit do të krijojë punësim dhe të hyra në mënyrë rapide

“Abi & Elif 19” është active në industrinë ushqimore. Kjo kompani ka një kontratë lisingu 10-të vjeçare me një investitor privat dhe deri më tani prodhimi dhe shitjet kanë qenë shumë të kënaqëshme.

Prodhimi i Verës

Prizreni ka një traditë të gjatë për prodhimin e verës së shijshme. Kapaciteti përpunues i verës në fabrikën “KOSOVAVERA” në Krushë të Vogël arrinë 2.240 mijë litra. Kjo kompani është krijuar në vitin 1952. Para konfliktit të vitit 1999 kjo fabrikë kishte 130 punëtorë prej të cilëve tani kanë mbetur vetëm 75. Sektori shoqëror aktualisht shfrytëzon 1070 ha, gjersa sektori privat posedon rreth 550 ha. Prodhimi actual I verës duke përfshirë edhe sektorin shoqëror edhe atë privat është 2.430 tonelata.

Një numër i madh monumentesh historike e bëjnë Prizrenin lokacion shumë atraktiv si për vizitorët e huaj ashtu edhe ata nga Kosova. Trashëgimia historike e Prizrenit jo vetëm që i tërheq turistët nga mbarë Kosova, por edhe ofron mundësi për zhvillimin e turizmit dhe për ruajtjen shkathtësive tradicionale për artizanate të lashta. Duke marrë këtë parasysh një numër i madhë iniciativash të donatorëve janë fokusuar në ruajtjen e prodhimit të artizanateve tradicionale siç janë qëndisja,tepihët, stolitë e çmuara etj. duke i ndihmuar vendasit në themelimin e bizneseve private në këtë fushë.

Sektori privat dhe Komuniteti i Biznesit

Sektori privat është duke treguar shenja të rritjes. Sipas zyres për regjistrimin e bizneseve numri i bizneseve të regjistruara deri në Mars të 2003 në sektorin privat është mbi 5000. tabela në vazhdim tregon numrin e bizneseve në bazë të llojit të aktivitetit të tyre. Pjesa dërmuese e tyre janë ndërmarrje eksportuese – importuese.

Nga gjithsejt 5.000 bizneset e regjistruara në Prizren ekzistojnë 629 biznese prodhimi dhe zejtari prodhuese, 357 biznese me veprimtari shërbyese dhe shërbime zejtare, 464 biznese me veprimtari hoteliere dhe shërbime hoteliere, 325 biznese me veprimtari transporti dhe 2,254 biznese me veprimtari të tregtisë me shumicë dhe pakicë, etj.

Sektori i NVM-ve ballafaqohet me shumë vështërsi dhe pengesa dhe mungesë të përkrahjes nga qeveria lokale dhe ajo qëndrore. Administreata duhet që përpjeket dhe programet t'i drejtojë në: largimin e pengesave aktuale të zhvillimit të NVM-ve, themelimin e një mjedisi të favorshëm afarist, objekte dhe trajnime. Këto programe duhet të përkrahin dhe të kultivojnë shpirtin e ndërmarrësit në popullatën e Prizrenit, i cili ndër shekuj njihet si regjion me tradita biznesi.

Krijimi i zonave industriale e tregtare ku do të vendosen kapacitetet përpunuese, prodhuese, qendrat tregtare, si dhe organizimi i panaireve do të krijojnë ambient dhe kushte shumë të volitshme jo vetëm për komunitetin lokal të biznesit, por edhe do të tërheqin kapitalin e huaj.

Shoqatat Afarsite

Komuniteti i biznesit në Prizren është mjaft aktiv dhe ka një traditë të gjatë të angazhimit kuptimplotë në çështje lidhur me zhvillimin ekonomik lokal. Organizatat dhe shoqatat në vijim janë aktive në Prizren:

Agjensioni rajonal për Ndërmarrjet e Vogla dhe të Mesme (kjo është një shoqatë nga Eurekna – UNMIK program)

ESNAF shoqatë afariste

Shoqatat e zejtarëve

Klubi i Biznesit të Prizrenit themeluar në vitin 1991 (shoqatë afariste)

Oda Ekonomike Rajonale

20 OJQ profesionale, active në fushën e zhvillimit ekonomik local.

Web: www.prizreni-komuna.org