Ramadan Sokoli, figurë e ndritur e kulturës kombëtare

Por, në regjimin komunist sa herë forcohej dhe egërsohej lufta e klasave aq më shumë vështirësohej puna dhe vepra shkencore e profesor Ramadanit. Për arsye biografike, që e ndoqën si hije e zezë deri në vitet '90, atij asnjëherë nuk iu botuan punimet. Disa herë vepra të veçanta përfunduan edhe në karton, sepse ai nuk pranoi asnjëherë që në parathëniet e librave të tij të shkruhej: "nën udhëheqjen e Partisë e shokut….. kultura popullore ka arritur...", etj. etj. Madje, më kujtohet se në vitin 1965 i kishin kthyer nga botimi korpusin "Veglat muzikore të popullit shqiptar (Organografia)", bash për këtë arsye, redaktori i shtëpisë botuese i kishte thënë se në fillim të librit duhet të vinte një shprehje të udhëheqësit të Partisë, të cilat, sipas tij, janë edhe shumë të goditura, por dhe aktuale për kulturën popullore. E takova profesorin, ishte shumë i mërzitur, e pyeta se çfarë kishte dhe më tha vërejtjen e redaktorit. Unë në bisedat me profesorin kisha krijuar një kofidencë të atillë që ai vetë ma kishte dhënë dhe shpesh përdorja një stil ironik të foluri dhe i thashë: mirë të ka thënë, shumë të bukura i ka, pse s'vendos ndonjë nga ato dhe gjithçka zgjidhet fare lehtë. Ai më pa me bisht të syrit dhe duke pasur shumë besim tek unë tha: por ato s'janë shprehjet e tij, i ka të vjedhura nga njerëz të mëdhej dhe unë nuk mund të vë në hyrje të librave të mi "shprehje të vjedhura", pastaj ç'do një politikan të japë sentencë për folklorin, ai nuk është shkencëtar që unë ta citoj. Por është filozof i thashë unë dhe mendimi filozofik udhëheq, por edhe frymëzon, prapë me ton ironik. Unë jam në hall, tha, "ti më çan kokën", por me një ton aspak miqësor, madje në një mënyrë idhnake dhe profesori po të zemërohej e kishte shumë të vështirë të pajtohej, madje mund të them se ishte dhe një mangësi e tij. Ndërrova stil dhe i thashë "po të kesh besim, ta rregulloj unë" dhe në të vërtetë aty për aty më lindi një ide. Unë e kuptova, i thashë, ju nuk dëshironi të vini citate të ….. dhe nuk e përmenda emrin se ishim dhe në rrugë (Me këtë rast dua të them se të gjitha bisedat kofidenciale me karakter politik dhe pakënaqësitë që kishte, i bisedonim në shëtitje). Pikërisht, më tha i nevrikosur, se do të më tallin të gjithë. Nuk shkon, e kupton se nuk shkon - një citat i tillë kërcet si zbrazja e një kobureje në një sallë koncerti. Mirë pra, i thashë, e kuptova. Më lejo të bëj një propozim, por po të pëlqeu do të më thuash që jam i mençur. Këtu u zbut dhe po priste zgjidhjen. Para disa ditësh, në muajn tetor, në kuadër edhe të muajit të letërsisë dhe arteve, ishte mbajtur Pleniumi i 15-të KQ, ku jepeshin orientimet për zhvillimin e artit dhe letërsisë, por kryesisht dhe si duhet të mbështeten ato në traditën tonë dhe ku kishte edhe mjaft fraza të gjetura që mund t'i përdornim, i propozova një frazë që më kishte bërë përshtypje, por që nuk e mbaja mend, por vetëm idenë e saj, duke i shtuar që këtë frazë e ka thënë R.Alia. Është dhe shkodran, por mos u bëni merak nuk ia përmendim fare emrin as këtij, themi nga Pleniumi i 15-të për Letërsinë dhe Artet dhe mjafton. Hë, si thua? Më pa me bisht të syrit, i pëlqeu. Nuk je dhe aq i pamençëm, më tha, dhe sa herë që i jepjaa ndonjë ide qeshte dhe shpesh më prezantonte edhe te njerëz të panjohur, por me ton ironik, që i kishte mjaftë lezet: "Ja ky është profesori im".

E vërteta është që edhe sot në hyrje të librit është shprehja që gjetëm dhe libri u botua. Sot duket si përrallë, por po të na ekishte dëgjuar ndonjë spiun këtq bisedë, pasojat diheshin.

Ramadan Sokoli ishte një njeri me kulturë të gjerë, një figurë poliedrike në kuptimin e mirë të fjalës. Me atë mund të bisedoje për çdo fushë të artit, por edhe të shkencave humanitare, duke gjetur përgjigje profesionale dhe bashkëkohore, një enciklopedi e gjallë. Biblioteka e tij në shtëpi ishte shumë e pasur jo vetëm me literaturë muzikore, partitura, por sidomos me libra filozofikë, kritikë letrare artistike, por ishte dhe një shans që e shoqja, Lili, punonte në Bibliotekën Kombëtare dhe çdo libër që i duhej për punë studimore mund dhe ta siguronte, duke e porositur nga jashtë.

Për të publikuar studimet e tij, përveç korespondencës që kishte me shumë muzikologë, ai shfrytëzoi revistën "Shqipëria e Re", që dilte dhe në gjuhë të huaj, por edhe emisionet e Radio-Tiranës, një rubrikë "Të njohim traditat tona muzikore", që shpesh e shpjegonte vetë në mikrofon. Më vonë, shumë botime shkencore gjetën dritën e botimit te revista "La lettres Albanais".

Ramadan Sokolit i erdhën shumë ftesa nga kongrese ndërkmbëtare muzikologjike, që nga Moska, Tokio, Parisi, Roma, Budapesti deri nga Amerika, por ai asnjëherë nuk mori pjesë në to dhe kjo nuk qe vetëm një dëm për atë, por për mospërfaqësimin denjësisht të kulturës sonë etnomuzikologjike në këto forume dhe në dëm të kulturës sonë.

Ajo që është për t'u theksuar dhe nënvizuar është se ky shkencëtar i madh të gjitha veprat që shkroi i realizoi duke qenë një mësues i thjeshtë në shkollqn e mesme artistike "J.Misja", me normë të plotë dhe duke dhënë mësim jo vetëm në degën e flautit, të cilën ai e themeloi, por edhe solfezh, harmoni, muzikë dhome e më vonë folkloroin muzikor. Edhe kur u themelua Konservatori Shtetëror i Tiranës në vitin 1962, nxënësit e tij jepnin mësim në këtë institucion të lartë të muzikës, ndërsa ai jo. Por kurrë nuk e dha veten. Ai vazhdonte të nxirrte kuadro dhe të jepte mësim me një devotshmëri që është vetëm në natyrën e njerëzve të veçantë dhe që bëjnë hitorinë e tyre dhe të vendit të tyre.

Ramadan Sokoli është i pari që përgatiti tekstin e folklorit muzikor dhe Ministria e Arsimit dhe Kulturës jo pa vështirësi e miratoi për edukimin e brezit të ri të muzikantëve me kulturën popullore e folklorike kombëtare, duke i dhënë një fizionomi të re shkollës sonë, por dhe karakterin kombëtar të saj. Dhe për çudinë tonë, atëherë ishim studentë, profesori vinte dhe jepte mësim si pedagog i jashtëm dhe pa pagesë lëndën e folklorit muzikor që ai vetë e kishte përshtatur për Konservatorin.

Ramadan Sokoli, me mendjen e tij të ndritur na sjell një krijimtari me studime etnomuzikore, që nga Antikiteti ynë, me "Vallet e muzika e të parëve tanë (Ilirët)", si një gjurmues i pasionuar pasuron fondin tonë kulturor e kulturën tonë muzikore duke zbuluar figura gjigante, siç janë Niketë Dardani e Jan Kukuzeli, duke ndriçuar shekull pas shekulli me figurat e ndritura, si në librin "16 shekuj", deri në ditët tona, për të ardhur te krijimtaria e tij si këngët "Blegëron delja", "Turtullesha", etj, ku na prezantohet jo vetëm si studiues, por dhe krijuees me ndjeshmëri poetike krejt të veçanta muzikore. Hulumtimet e tij etnomuzikologjike janë shtigje të reja që shkelën për herë të parë nga ky studiues pasionant, që shquhet për thellësinë e mendimit, gjerësinë e horizontit kulturor, si dhe seriozitetin e gjykimit shkencor të lëndës që merr për objekt studimi.

Duke i hedhur një vështrim të shkurtër veprave studimore të Prof. Sokolit konstatojmë me kënaqësi se ajo shtrihet në 20 shekujt e etnisë së kombit tonë dhe përbën vlera të pamohueshme në panteonin tonë kulturor. Por, profesori ynë i nderuar gjatë gjithë veprimtarisë së tij në regjimin komunist nuk ka një vlerësim sado të vogël për veprat e tij dhe asnjë "Fletë lavdrimi" nga ato që rëndomt jepnin Bashkimet Profesionale. Shpesh me ironi dhe cinizëm për regjimin, profesori tregonte se të vetmen "Fletë Nderi" që ka marrë, ka qenë në qitje ushtarake në zbor, që çuditërisht, rastësisht, kishte dalë shkëlqyeshëm.

Ndryshimet demokratike në vendin tonë profesor Sokolin e gjetën në moshën e tretë, në të 70-tat, mbasi kishte harxhuar gjithë dijet dhe mundin për të vënë gjithçka në të mirë të kulturqs kombëtare, por pa ndonjë vlerësim dhe pa më të voglën vëmendje për ta shpërblyer me tituj apo ndere të tjera. Është qeveria e Partisë Demokratike dhe institucionet e ngritura prej saj që vlerësuan punën dhe veprën e muzikologut Ramadan Sokoli. Duhet të vinte viti 1995 kur Akademia jonë e Shkencave i akordoi titullin "Profesor".

Në vitin 2000, Qendra Ndërkombëtare e Jetëshkrimeve në Cambridge të Anglisë, e përfshin Prof. Ramadan Sokolin në Enciklopedinë e Personaliteteve të Shquara. Në vitin 2002, nga Presidenti i Republikës, Zoti Alfred Moisiu, i akordohet titulli "Mjeshtër i Madh" dhe pas kësaj qyteti i tij i lindjes, Shkodra, Këshilli Bashkiak i kqtij qyteti i jep titullin "Qytetar Nderi". Në vitin 2006, Qendra Kombëtare e Veprimtarive Folklorike i jep medajen "Embëlemë e Kulturës Shqiptare" dhe po brenda këtij viti ABI/Instituti Amerikan i Biografive i jep Diplomën "Ekspert në Ethnomuzikologji dhe Kompozim".

Ramadan Sokoli njihet edhe si një penë shumë e njohur në pulicistikë. Ai ka trajtuar në shtypin e kohës publicistikë me karakter shkencor kulturor si: te revista "Nëntori", "Shkenca dhe Jeta", "Kultura popullore", ka trajtuar probleme të etnomuzikologjisë, ka shkruar skenarë për dokumentare të Kinostudios, por sidomos për emisione radio-televizive, me qindra artikuj, studime, tekste mësimore, recensione etj. Një faqe e ndritur jo shumë e njohur është dhe krijimtaria muzikore në gjini të ndryshme e profesor Ramadan Sokolit, por ajo meriton një vështrim me karakter njohës, studimor dhe publikues, sepse ka edhe shumë vepra që ende nuk kanë parë dritën e ekzekutimit në publik.

Në këtë përvjetor vetëm rikujtuam këtë figurë të ndritur të kulturës sonë kombëtare, por vepra e Sokolit meriton të jetë më shumë objekt studimor i Akademisë së Shkencave, si dhe në vëmendjen e Ministrisë së Turizmit, Kulturës, Rinisë e Sporteve për të përgatitur një kolanë të plotë të veprës së këtij kollosi të muzikologjisë sonë, mbasi botimet e deritanishme lënë shumë për të dëshiruar dhe kjo mund të ndodhë brenda vitit 2010 kur Ramadan Sokoli ka 90-vjetorin e lindjes.