Baki Ymeri: Albanio Albanese, mentor i dijetarit rumun Constantin Cantacuzino

nga **Agim Gashi** Fri Apr 08, 2011 12:53 am

Albanio Albanese, mentor i dijetarit rumun Constantin Cantacuzino

Nga Baki Ymeri

Derisa shqiptarët kaluan masovikisht nga krishtërimi në islamizëm, siç kaluan më vonë nga ballizmi në komunizëm, rreziku i kontaktit me Islamin te rumunët është simbolik, madje inekzistent. Kontribut për këtë kanë dhënë jo vetëm betejat e heronjve mesjetarë por edhe Danubi si një „mur berlinez” që i mbante turqit tejmatanë brigjeve të tij. Edhepse është fjala për një popull të butë e tolerant për të cilin urrejtja kundër feve apo popujve tjerë është inekzistente, i vetmi që e përqafoi fenë islame në Mesjetë ishte Ilia Raresh, turqizimi i të cilit konsiderohej si „kalimi nga drita në errësirë”, apo si një „pjellë perverse përnga hujet dhe përnga shpirti”. Ekzistojnë dhjetra raste femrash rumune që e kanë përqafuar vullnetarisht apo „për hatër” islamin si pasojë e martesës, por kjo nuk don të thotë se ato e kanë braktisur shpirtërisht fenë kristiane, siç e braktisën të parët tanë që ishin të detyruar të luftojnë herë kundër zullumqarëve të Stambollit e herë kundër kriminelëve të Beogradit.

Baki Ymeri: Albanio Albanese, mentor i dijetarit rumun Constantin Cantacuzino U1_DanHoraMazliu

Në kuadrin e librit „Ne për të tjerët”, Dan Horia Mazilu e përmend rrezikun e kontaktit me Islamin, por nuk e përshkruan këtë prolog në librin e tij, por ai jep disa fragmente që ta përkujtojnë krenarinë rumune për ta patur një mentor shqiptar në kuadrin e artikullit „Mes njerëzve të ditur” (fq.60-61): „E dimë me siguri se në Padovë (ish/qendra e arsimit dhe diturisë), ku pat arritur Constantin Cantacuzino, u regjistrua në vitin universitar 1667-68. Fakti është i shënuar në regjistrin amzë të këtij „Universitas artistarum” („D. Constantinus Cantacuzinus Constantinopolitanus pupillus die dicta (17 shtator 1667), ndërsa në shënimet e „librezës së studimeve (siç a quajtur Nicolae Iorga), na komunikon momente të rëndësishme të shpërthimit të një shpirti të etshëm për latim, duke përmendur emrat e profesorëve (të shoqëruara me lëvdata për ta), edhe shkencat akzizicionale: Antonia Dall Acqua, dhaskal i së drejtës (doktor në të drejtën kakonike), të cilin e quente Antonio Dalacfa „akademikun nga i cili me ndihmën e Zotit të Gjithëfuqishëm dhe me lutjet e pandërprera në adresë të lartlumturisë së Tij, Jezu Krishtit të Shenjtë, fillova të mësoj me gjithë fuqinë time të vogël njerëzore”.

Pason Albanio Albanese, aristotelian në ligjërimin e logjikës: „Ndërsa më 28/18 korrik, një ditë e enjte, fillova ta mësoj logjikën te i ndrituri dhe shumë i dituri Albanio Albanezi, që ishte hyrja e natyrshme e filozofisë, duke e lutur Zotin që ndihma e tij të jetë me mua, që ta kryej te ky njeri filozofinë. Dhe përsëri, nga ky nismëtar fillova sot fizikën time, (10 nëntor, e shtunë)”. Në konktekstin e kësaj fletoreje shënimesh (studenteske), përmendet edhe profesori i filozofsë, Valrianus Bonvicinus (6 prill), duke shënuar më tej: „I mbarova edhe ditën time të sotme, e martë, 1 maj, 8 librat e fizikës dhe 2 të këtij muaji i fillova me „shpirt” te po ky Albanez, me ndihmën e Zotit duke i mbaruar edhe këto libra më 4 gusht”.

Ky ishte motivi elementar i prezantimit të kësaj vepre të akademikut rumun Dan Horia Mazilu, përmendja e një shqiptari të famshëm të asaj kohe në Universitetin e Padovës, Albanio Albanese. Përndryshe, Dan Horia Mazilu (1943-2008), profesor universitar dhe dekan i Fakultetit të Filologjisë pranë Universitetit të Bukureshtit, drejtor dhe anëtar korespondent i Akademisë Rumune, autor i një numri të konsideruar veprash shkencore, autor i librit „Ne për të tjerët. Traktat fals i imazhologjisë”, një kontribut i rëndësishëm për deshifrimin e teksteve fundamentale të letërsisë rumune. Libri bën fjalë për botën ku jetojnë „të tjerët”, për grekët, bullgarët, hebrenjtë, shqiptarët, armenët, polakët, sashët (fis gjerman) e popuj tjerë që u vendosën në veri të Danubit, për këtë vend të mrekullive, për pastërtinë e kombit, për të huajit të kundruar nga vendalinjtë, për të krishterët dhe paganët (turqit), për agjentët „e shenjtë”, për skëterrën e kësaj bote, për antigrqizmin e Stoica Ludescut, për heretikët e arritur në fron, për dinakëritë e Ali Pashës, për diplomacinë e Gjikajve, për mitin dakas dhe tolerancën rumune etj.

Dan Horia Mazilu

Ne për të tjerët

Constantin Cantacuziono

Constantin Cantacuzino (1640-1716)

1640 Se naste, la Targoviste, Constantin Cantacuzino, mare invatat de factura umanista, personalitate politica complexa a istoriei noastre, al treilea dintre fiii postelnicului Constantin Cantacuzino (Intr-un sir de sase baieti si sase fete). A fost casatorit intai, din 1670, cu Safta Buhus, nepoata a doamnei Anastasia, sotia voievodului moldovean Gheorghe Duca, apoi cu o Maria.

1663 Este omorat, la 30 decembrie, la manastirea Snagov din porunca lui Grigore Ghica, postelnicul Constantin Cantacuzino (tatal), seful recunoscut al ramurii Cantacuzinesti din Tara Romaneasca. Actul voievodului, influentat de subterane uneltiri (zice Letopisetul Cantacuzinesc), va duce la scindarea boierimii Tarii in cele doua partide rivale — Cantacuzinii si Balenii.

1665 La 12 martie incepe “voiajul european” al lui Constantin Cantacuzino, perioada de studiu si achizitionare a formatiei sale de umanist. In “etapa” constantinopolitana (1665-1667) ii are ca profesori pe un Dionisie si pe Gherasim Cretanul. Intre aprilie 1667 si august 1669, tanarul roman se numara printre studentii celebrei “Universitas Artistarum” din Padova.

Frecventeaza cursurile de literatura, teologie, matematica, astronomie si medicina. Face concomitent studii de filozofie, fizica, latina si greaca. Are prilejul sa lucreze cu profesori vestiti (Albanio Albanese, Valeriano Bonvicini, Antonio Dall’ Acqua) si sa achizitioneze numeroase carti ale invatatilor Renasterii si Barocului. Ipoteza unui doctorat, sustinut la Louvain, nu se sprijina pe argumente solide.

La randu-i, Stolnicul ii va trimite la studii la Padova pe fiii sai Stefan si Raducanu.

1672-1674 Potrivit relatarii din Letopisetul Cantacuzinesc, acesti doi ani (fara doua luni) Stoica Ludescu — presupus autor al acestei cronici — “care au fost sluga batrana la casa raposatului Constantin Postelnicul”, i-a petrecut inchis la ocna.

Se stie despre Stoica Ludescu ca era de prin preajma Targovistei, din satul Ludesti. Este coctitor la o biserica din aceasta localitate. Intre 1680 si 1682 a fost ispravnic de Targoviste.

1673 Din dispozitia Inaltei Porti, Constantin Cantacuzino este surghiunit, pentru cateva luni, in insula Creta. Se intoarce in tara la inceputul domniei lui Gheorghe Duca (1673-1678), ruda sa prin alianta.

1675 La 22 ianuarie primeste de la Gheorghe Duca dregatoria de mare stolnic (o va pastra pana la 30 decembrie 1677), rang ce va furniza cognomenul cu care marele carturar a intrat in istorie.

In primavara acestui an, Constantin Cantacuzino face o calatorie la Varsovia incercand, din dispozitia lui Gheorghe Duca, sa mijloceasca incheierea unui tratat de pace intre Turcia si Polonia.

1681 Stoica Ludescu, presupus autor al Letopisetului Cantacuzinesc, ramane credincios Elinei, sotia postelnicului Constantin Cantacuzino, si celorlalti fii ai ei, care nu-l prea agreau pe Serban Cantacuzino, fratele lor ajuns intre timp voievod al Tarii. “Sluga batrana“ redacteaza acte de familie (“Catastiful de toate satele si mosiile, rumanii, viile si tiganii pe care le cumparase inca mai dinainte pre vreme cand au fost maria-sa Serban-voda in cinste boiariu, cu ale mariei-sale dirept castig”) si testamentul (in 1681) postelnicesei, prin care Serban este indepartat de la mostenire si indatoririle de “cap” al familiei trec asupra lui Constantin Cantacuzino.

1683 Armatele turcesti, comandate de vizirul Kara Mustafa, incep asediul Vienei. Intre asediatori, insotindu-l pe fratele sau Serban voievod, pare a se fi aflat si stolnicul Constantin Cantacuzino.

In lupta de la Kahlenberg, trupele austriece si armata polona a lui Jan Sobieski, venita in sprijin, infrang ostirea turceasca si declanseaza inceputul declinului puterii otomane in zona Europei centrale.

1688 Anul in care se consuma evenimentul casatoriei dintre Smaragda, fiica voievodului Serban Cantacuzino, si Grigore, fiul lui Ivascu Baleanu. Cu aceasta alianta, ce a marcat impacarea celor doua partide boieresti rivale (o dusmanie ce dura de douazeci si cinci de ani), se incheie, in mare, relatarile in Letopisetul Cantacuzinesc si in Cronica Balenilor.

In unele redactii — cum ar fi, de pilda, copia executata pentru voievodul Stefan Cantacuzino (in care lucrarea poarta titlul Istoria Tarii Romanesti de cand au descalicat pravoslavnicii crestini) — Letopisetul Cantacuzinesc mai cuprinde o adaugire cu evenimentele din primii doi ani ai domniei lui Constantin Brancoveanu. Relatarea se incheie, deci, la 1690.

La 28 octombrie urca pe tronul Tarii Romanesti Constantin Brancoveanu. Va domni pana la 24 martie 1714.

1694 An “de varf” in contactele dintre stolnicul Constantin Cantacuzino si generalul italian Luigi Ferdinando Marsigli. Italianului, care strangea date pentru o cercetare intitulata Danubius pannonico-moesicus, invatatul roman ii furnizeaza informatii privind originea romana a romanilor si alte stiri cu caracter geografic, etnografic si istoric privind situatia Tarilor Romane.

Se deschide Academia domneasca de la Sf. Sava, institutie universitara de tinuta europeana, in a carei organizare stolnicul Constantin Cantacuzino a fost, fara indoiala, implicat. Aceasta Universitate bucuresteana isi apropie in scurt timp o deosebita reputatie in spatiul cultural sud-est european.

1696 Constantin Cantacuzino comanda o copie, in greceste, dupa lucrarea lui Nicolae Milescu (cu care se afla in corespondenta). Itinerar de la Tobolsk, capitala Siberiei, pana la frontiera Chinei.

1696-1699 In acest interval de timp a aparut (poate a fost si tiparita) traducerea in limba romana a Povestii de jale si pe scurt asupra nedreptei morti a preacinstitului Constantin Cantacuzino, marelui postelnic al Tarii Romanesti. Originalul grecesc, imprimat la Venetia, circula in mediile de cultura din Tara Romaneasca. Traducerea este atribuita lui Radu Greceanu.

1700 Stolnicul Constantin Cantacuzino tipareste la Venetia prima harta a Tarii Romanesti. Este un indiciu sigur ca marele umanist lucra la elaborarea Istoriei sale.

In tipografia lui Antim Ivireanul de la Snagov apare versiunea romaneasca a unei carti celebre — Fiore di virtu (Floarea darurilor) — din literatura sapientiala.

1702 In suita lui William Paget, ambasador al Angliei la Istanbul, trece prin Tara Romaneasca savantul epigrafist englez Edmund Chishull. El poarta aici utile discutii cu invatatul umanist Constantin Cantacuzino, legate, mai ales, de problemele originii limbii si poporului roman, de unitatea romanilor din Moldova, Tara Romaneasca si Transilvania.

Lordul William Paget ii daruise lui Constantin Cantacuzino, in 1696, un telescop.

1713 La 25 martie urca pe tronul Tarii Romanesti Stefan Cantacuzino, fiul stolnicului Constantin Cantacuzino. Va domni pana in ianuarie 1716.

1716 La 7 iunie au fost ucisi, la Istanbul, Stolnicul Constantin Cantacuzino si fiul sau Stefan, fost voievod al Tarii Romanesti. (Wikipedia)

Mon	Tue	Wed	Thu	Fri	Sat	Sun
				1	2	3
4	5	6	7	8	9	10
11	12	13	14	15	16	17
18	19	20	21	22	23	24
25	26	27	28	29	30