Dy fjale per te drejtat e autoresise se nje krijimi

Dy fjale per te drejtat e autoresise se nje krijimi

Nga Aida Dismondy

Diskutimi rreth te drejtave te autorit eshte lakuar shume here ne rrethet e krijuesve. Ndaj dhe nuk e shikoj te nevojshme te ndalem ne to, por mendoj se nje aspekt meriton vemendje sidomos ne keto kohe te medias digjitale: shperndarja e punes se krijuar pa autorizimin e autorit te saj.

Do te ndalem ne kete nga eksperienca personale. Dy vjet me pare nje i njohur me pergezonte se kishte lexuar ne nje nga gazetat lokale nje krijim timin. Te mos them qe mbeta e habitur por c’ka me habiti me teper ishte se puna ishte vjedhur (sepse cdo aspekt i marrjes se nje pune te krijuar pavaresisht se mund ta quajme marrje eshte vjedhje) ne mes te dites. Arrita te lidhem me personin qe kishte bere „krimin“ dhe me tha qe dikush tjeter i kishte thene qe ishte ne rregull ta publikonte se kishte pasur bekimin tim (!) dhe se une nuk duhet te shqetesohesha pasi ne fund te fundit emri me ishte vene.

C’te beja gjema u be,keshtu mbas nje proteste personale e lashe te kaloje duke menduar se ndodhi te tilla s’do te pasonin. Se fundi, me ndodhi e pabera serish, ne nje gazete lokale doli nje shkrim i imi dhe une u njoftova si kofini pas te vjelit se akti ishte kryer, dhe ky pa dijenine time. Po ne kete linje nje perkthim i imi publikohet ne nje website pa dijenine time, pra pa m’u marre leje mua as me shkrim as me goje qe ai te publikohej.

I solla keto shembuj jo per t’i vene gishtin e qortimit personave qe e bene kete apo si ankese perkundrazi qellimi eshte qe te terheq vemendjen drejt zbatimit te ligjit ne rastin e krijimeve letersise dhe artit, ku perfshihen dhe perkthimet dhe adaptimet e nje pune (cilesime te njohura nga Konventa e Bernes per Mbrojtjen e Krijimeve Letrare dhe Artistike e shtatorit 1986). Pra per t’u informuar mbi te drejtat baze qe i perkasin krijuesve. Ka dy te drejta qe mbrohen nen kete ligj persa i perket prones itelektuale: e drejta ekonomike dhe e drejta morale. E para lejon autorin te kompensohet nga perdorimi i punes se tij prej te tjereve dhe e drejta morale legjitimon autorin te ndjeke procedura te caktuara per te mbrojtur lidhjen midis tij/saj dhe punes qe ai/ajo ka prodhuar. Kjo sa i perket ne pergjithesi te drejtave te puneve te krijuara, ndersa sa i perket shperndarjes autori i nje pune ka te drejte te ndaloje apo te autorizoje shperndarjen e punes se tij. Sipas ligjit mes te tjerash kjo perfshin riprodhimin ne forma te ndryshme si p.sh. shtypjen (printimin) e publikimeve, shperndarjen e kopjeve, dhe perkthimin ne gjuhe te tjera.
Persa i perket perkthimit, sipas ligjit perseri, per t’i publikuar apo shperndare ato autorizim duhet te merret nga te dy, autori, si mbajtes/e (pronar/pronare) i/e te drejtave te prones intelectuale (copyrights owner) dhe perkthyesi si mbajtes/e (pronar/pronare) i te drejtave te perkthimit.

Ndokush mund te mendoje se eshte e veshtire per t’ia gjetur anen kesaj pune dhe kush ka ngene per te ndjekur pazarlleqet qe behen me krijime. Por te mendojme nese nuk flasim ne per punen tone kush tjeter. Keshtu sugjeroj qe here tjeter pervec insignes se Copyright te vendosim dhe nje fjali qe lejon apo ndalon shperndarjen e materialit nga persona te trete. Ne fund te fundit ligji eshte i artikuluar e zeze ne te bardhe - si ne Shqiperi ashtu dhe per nga cdo shtet ku krijuesit shqiptare banojne - per te mbrojtur te drejtat e autoresise se krijimit, keshtu qe eshte e dobishme te kujtojme kedo qe perpara se te perfshihen ne nje vjedhje te prones intelektuale me apo pa vetedije te lexojne fjaline qe prononcon pikerisht kete, perndryshe ndjekja penale eshte nje hap qe mundesisht do te pasoje si konsekuence e drejtperdrejte per vjedhjen.


2009 Te gjitha te drejtat te rezervuara (All rights reserved )

Fjala e Lirë