Kapitalizmi pas krizës

Kapitalizmi pas krizës

Intervistë me Lorenzo Bini Smaghi, anëtar i Komitetit Ekzekutiv të Bankës Qëndrore Europiane

-Përballë krizës në zhvillim, a ekziston bindja se po asistojmë në kolapsin intelektual të një brezi ekonomistësh, ndjekës të shkollës ultraliberale. Ju, që keni jetuar edhe në botën e studimeve ekonomike, në mënyrë të veçantë në Chicago University, a mendoni se përtej falimentimit të sistemeve rregulluese dhe të sjelljeve të operatorëve të tregut, kriza aktuale ngre vërtet një problem azhornimi të teorisë ekonomike liberale?
Nuk besoj. Ndoshta ekziston një problem kuptimi, në të cilën funksionojnë tregje të caktuar, e cila duhet të përpunohet. Por problemi është një tjetër: kjo krizë vë në diskutim mundësinë e mbështetjes së modeleve të zhvillimit, në të cilat disa pjesë të ekonomisë nuk rregullohen dhe lihen të rriten, duke krijuar rreziqe për pjesën tjetër të shoqërisë, një shoqëri e karakterizuar nga pabarazi të forta.
-Po flisni për modelin amerikan të zhvillimit?
Po flas për disa deformime të sistemit amerikan. Një prej gjërave që të godet në dhjetëvjeçarin e fundit, siç e ka thënë Paul Volker, është se kuota e fitimeve të sistemit financiar është rritur me 40 përqind: dyfishi i mesatares së 40 viteve të fundit. Ky sektor, pjesërisht jo i rregulluar, është zgjeruar dhe ka gjeneruar fitime të fuqishme, por edhe ka krijuar rreziqe për të gjithë ekonominë. Nga ana tjetër, dhjetëvjeçari i fundit ka qenë edhe ai në të cilin ekonomia amerikane është rritur më pak në shekullin e fundit, nëqoftëse përjashtohen vitet Tridhjetë, dhe në të cilin janë shtuar ndjeshëm pabarazitë. Kështu që është krijuar një problem prani social i modelit të zhvillimit, në një fazë në të cilën rritja nuk është më aq e fortë siç ka qenë në vitet Pesëdhjetë dhe Gjashtëdhjetë. Po të shikojmë se pse ka falimentuar, zbulojmë se ka qenë Kongresi, nën presionin e opinionit publik, ai që ka refuzuar të shpëtojë një sektor që gjatë viteve të fundit është pasuruar shumë: edhe në Amerikë ekziston kështu një vështirësi në pranimin e pabarazive sociale shumë të forta.
-Në thelb, hiperfinanciarizimi i ekonomisë gjatë dhjetëvjeçarit të fundit ka mundësuar që të krijohet një "superclass", e cila përfaqëson 5 apo 10 përqind të popullsisë, ndërsa klasa e mesme, për të përdorur një shprehje të famshme të Paul Krugman, është "squeezed", shtrydhur, dhe ka vuajtur një tkurrje të mirëqenies së saj.
Kështu është dhe kjo kontribuon të vihet në diskutim mbështetshmëria e një modeli në të cilin një pjesë e shoqërisë, ajo që është pasuruar më shumë, është jashtë rregullimit. Teoria e kënaqjes sociale, e propaganduar veç të tjerëve nga Arthur Brooks dhe që është zhvilluar shumë gjatë këtyre viteve, mbi bazën e analizave specifike, demonstron sesi kënaqësia e njerëzve rritet jo vetëm në funksion të të ardhurës absolute të tyre, por edhe të pozicionit relativ të tyre. Domethënë, njerëzit janë të gatshëm edhe ta reduktojnë të ardhurën e tyre boll që të reduktohet ajo e më të pasurve. Kjo krizë dhe reagimi përballë saj demonstrojnë se qytetarët amerikanë duan më pak pabarazi. Lëvizshmëria sociale nuk funksionon më si më parë, përfitojnë sidomos shtresat e privilegjuara. Veç të tjerash, të gjitha gjërat që ndihmojnë të shpjegohet sharmi i Barack Obama në shoqërinë amerikane.
-Por kush ka synuar mbi debitimin e familjeve, për t'u mundësuar edhe shtresave pak në gjendje që të blinin një shtëpi, a nuk mendonte ta zgjidhte vetë këtë problem me instrumente të tjera?
Sipas meje është kërkuar të kompensohet një humbje e pozicionit relativ, në brendësi të shoqërisë, me debitimin e lehtë. Në fund të fundit, ishte projekti politik i ownership society të George W. Bush. Të favorizohej rritja e një pjese të shoqërisë amerikane, e privuar nga mbrojtja sociale, duke e bërë "pronare". Si? Jo nëpërmjet mekanizmash të lëvizshmërisë sociale, por nëpërmjet një aksesi më të lehtë ndaj debitimit, falë instrumenteve të reja financiare. Por favorizimi i eksesit ndaj debitimit i njerëzve që nuk kanë një shkallë të lartë edukimi financiar mund të çojë në marrjen përsipër të shumë rreziqeve. Është kjo, ajo që ka ndodhur në Shtetet e Bashkuara, ku ka pasur një tepri të debitit të përgjithësuar, sidomos në disa shtresa të popullsisë që mendonin se mund të ngriheshin në shkallën sociale.
-Domethënë, ju po thoni që rekursi ndaj kreditimit ka qenë një mënyrë për të ruajtur konsensusin e shtresave të mesme. Vetëm se përderisa Amerika nuk rritej mjaftueshëm, ekspozimi ndaj debitit ka qenë një gabim, pasi mbështetej mbi baza virtuale?
Problemi ka qenë që nuk është kuptuar se në një ekonomi globale koeficienti i rritjes do të ridimensionohej, duke parë konkurrimin me realitete të reja emergjente. Është tentuar të tejkalohej kjo e dhënë, duke favorizuar politika gjallërimi, edhe afatshkurtra. Politika monetare ka ulur përqindjet e interesit boll që të rigjallëronte konsumet dhe investimet; politika fiskale ka kërkuar që të ulë taksat, duke e spostuar në të ardhmen një problem që duhej përballuar menjëherë dhe në mënyrë të ndryshme. E gjitha kjo, ka çuar në një flluskë që e shtyn Amerikën që të duhet të matet me problemin e një ridimensionimi relativ. Në një botë të globalizuar, është e pashmangshme që koeficienti i rritjes dhe i zhvillimit të vendeve perëndimore të jetë më pak i shpejtë, gjë që mund të kërkojë një model të ndryshëm kohezioni social.
-Por, paradoksalisht, a mund të thuhet atëherw se Europa me rritje statike, por në njëfarë mënyre më e ekuilibruar në planin social, është e ardhmja e Amerikës?
Nga këndvështrimi i sistemit të mbrojtjes sociale, po. Të paktën kjo është ajo që propozon Barack Obama. Përballë vështirësive të lidhura me një rritje më të ulët dhe një lëvizshmëri sociale më të pakët, qytetarët do të dëshirojnë të kenë më shumë siguri respektivisht disa aspekteve themeltare të shoqërisë, në të cilën jetojnë, në veçanti shkolla dhe shëndetësia. Kurse Europa ka problemin sëprapthi të Amerikës: të përmirësojë shërbimet publike, në veçanti ato të arsimit dhe të shëndetësisë, për të favorizuar një lëvizshmëri sociale më të madhe. Prania publike në ekonomi mund edhe të shërbejë për të absorbuar shokun financiar, por për ta bërë këtë duhet të jetë e përkohshme. Në fund të fundit, mënyra e vetme për të konkurruar në një botë globale është produktiviteti. Për ta rritur në mënyrë të vazhdueshme nuk mund të bëhet pa iniciativën private, e cila duhet zhvilluar me kërkim dhe zhvillim, stimuj për të punuar më shumë, për të punuar më mirë, për të investuar kapital njerëzor e kështu me radhë. Ndërhyrja publike duhet të shërbejë parasëgjithash për të krijuar stimuluesit e duhur.
-Kështu që ju shikoni një takim midis pikave të forta dhe të dobëta reciproke? Europa është më përpara në planin e mbrojtjes sociale dhe të sigurisë, por lë pasdore kushtet e rritjes, kapitalin njerëzor, kërkimin, novatorizmin dhe zhvillimin. Anasjelltas, Amerika, e cila investon më shumë pikërisht në këto elementë, duhet të preokupohet që ta rishikojë modelin e saj të mbrojtjes sociale, duke u frymëzuar nga ai europian.
Efektivisht, ilaçet e ndryshme ndaj krizës aktuale mund të çojnë në një konvergjencë dhe ekuilibër më të madh midis dy brigjeve të Atlantikut.
Por një pikëpyetje e madh ka të bëjë me Azinë. Deri më tani, ka funksionuar në koncert me Shtetet e Bashkuara, duke financuar debitimin e familjeve amerikane dhe, duke i mundësuar kështu Amerikës, tregut të eksportimit të saj, që të jetojë pa kursyer për 10 vjet. Çfarë skenari parashikoni tani?
Edhe Azia do të dalë e goditur nga kjo krizë, duke qenë se e ka bazuar modelin e saj të zhvillimit kryesisht mbi eksportin. Në perspektivë, duhet të bëhet më pak e varur nga pjesa tjetër e botës dhe të synojë më shumë mbi tregun e brendshëm. Edhe në Kinë ka një problem kohezioni social: sipas disa analizave, nëqoftëse Kina zbret nën një koeficient rritjeje prej 7 përqindësh në vit, rrezikon protesta sociale që mund ta vënë në diskutim modelin e hapjes ndaj tregut. Një skenar i kësaj natyre rrezikon që të verifikohet nëqoftëse rritja mbetet në mënyrë të tepruar e kapur ndaj eksportit drejt vendeve perëndimore. Kjo do të duhet t'i bëjë kinezët të reflektojnë lidhur me rëndësinë e zhvillimit të tregut të brendshëm. Veç kësaj, një rritje më endogjene e ekonomisë kineze do të krijonte mundësi për eksportimet tona dhe, për pasojë, për një riekuilibrim të llogarive të jashtme.
-Reforma e pronësisë bujqësore duket se shkon në këtë kahje, rritjen e tregut të brendshëm. Por a nuk mendoni se nëqoftëse kinezët kanë eksportuar likuiditete kjo është edhe pse kanë frikë nga inflacioni? Në historinë kineze është inflacioni ai që ka provokuar trazira sociale?
Në fund, kapja pas dollarit do të rezultojë kundërprodhuese për Kinën, pasi është e privuar nga një politikë monetare e pavarur. Deri më tani, Kina është e kapur pas politikës monetare amerikane, që ndoshta i bën mirë Shteteve të Bashkuara; por të mbash përqindjet e interesit në masën 1 përqind kur ke një koeficient rritjeje prej 9 apo 10 përqindësh dhe një inflacion prej 6 - 7 përqindësh, kjo nuk është koherente me një rritje të mbështetshme. Le të kujtojmë se kriza aktuale, edhe në vendet e përparuara, lind nga përqindjet e interesit shumë të ulëta dhe nga një tepri likuiditetesh.
-Nëqoftëse Azia duhet të integrohet më shumë për të favorizuar kërkesën e brendshme, doni të thoni edhe se do të shkojmë drejt një monedhe të vetme aziatike?
Procesi i integrimit aziatik do të theksohet në momentin ne të cilin Kina do të shkëputet nga dollari dhe nga Shtetet e Bashkuara. Nëqoftëse Pekini do të ketë forcat që të marrë përgjegjësinë për monedhën e vet, do të bëhet e pashmangshme, duke parë dimensionin e tregut kinez, një pikë referimi për vendet e tjera të rajonit dhe një element stabilizimi i sistemit aziatik.
-Por le të flasim një moment për monedhën si instrument. Çfarë është në të vërtetë monedha? Shpreh forcën e ekonomisë së një vendi apo edhe forcën gjeopolitike të tij?
Nga pikëpamja ndërkombëtare, nuk ka shumë kuptim të mendohet në terma pushteti të monedhës. Më shumë, duhet të mendohet në termat e pranueshmërisë të një modeli ekonomik në një realitet tregu global. Nëqoftëse shikojmë për shembull në rolin ndërkombëtar të euros, politika e BQE-së sigurisht që nuk është të "detyrojë" operatorët ndërkombëtarët që të përdorin euron, por të veprojë në mënyrë që ai i cili tërhiqet prej saj të mund ta bëjë lirisht një gjë të tillë. Rritja e euros favorizohet me lirinë e zgjedhjes, duke mos imponuar zgjedhje. Europa nuk e ka këtë pushtet.

vijon

Sepse nuk e ka një pushtet politik.
Sikur të ekzistojë një pushtet politik që të kërkonte ta impononte euron, mund të jetë kundërprodhues. Ne jemi në boshllëkun e pushtetit të pasluftës, në të cilin dollari është shfaqur si monedha dominuese. Sot, kjo hapësirë politike për të "imponuar" euron, për ta detyruar euron, nuk ekziston. Ekziston në fakt mundësia për ta bërë botën të kuptojë, se euro është një monedhë interesante, një alternativë e mundshme ndaj dollarit. Europa duhet të bazohet mbi forma pushteti të ndryshme nga ato të shekullit të kaluar: mbi forcën tërheqëse, mbi bindjen. Është kjo ajo që analistët amerikanë do ta quanin soft power, pushtet i butë i bindjes.
-Eurozona duket se ka kaluar nga një fazë e shkurtër shprese tek decoupling në një urgjencë ndërhyrjeje deri më të madhe se në Shtetet e Bashkuara. Cilat janë pikat e forta dhe të dobëta specifike të eurozonës?
Kriza nuk ka nisur nga Europa, por duke pasur parasysh entitetin e saj nuk ishte e imagjinueshme që ne të mund të ishim të imunizuar. Sistemi financiar i zonës së euros është më i qëndrueshëm dhe kjo shikohet për shembull në termat e spread midis taksave ndaj tregut ndërbankar, që janë më të ulëta se ato angleze dhe amerikane. Veç kësaj, respektivisht zonave të tjera, fluksi i kreditimit bankar për industrinë është ngadalësuar fuqishëm, por për momentin nuk është ndalur. Nga ana tjetër, struktura e ekonomisë europiane mbetet relativisht më e ngurtë dhe, për pasojë, më pak e aftë për t'u bërë ballë goditjeve të jashtme. Për shembull, mekanizmat e indeksimit të çmimeve dhe rrogave ua heqin fleksibilitetin tregjeve dhe rrezikojnë që ta zgjasin në kohë inflacionin dhe papunësinë.
-Kriza ka rilançuar politikën e eurogrupit si dhe të euros. Danimarka do të hyjë në monedhën e përbashkët, ndërsa kryeministri britanik, Gordon Brown, merr pjesë në vijën e parë në strategjinë antikrizë të eurozonës. Mendoni se është një zgjedhje që në njëfarë mënyre i paraprin një hyrjeje të stërlinës në euro?
Jo, nuk do ta thoja. Gordon Brown ka kuptuar se në Europë, në një fazë në të cilën reformohen institucionet dhe sistemet rregulluese, është në lojë sheshi i Londrës. Kështu, edhe me koston e dhënies përshtypje të një afrimi ndaj euros, Kryeministri anglez dëshiron të shmangë një kundërvënie në brendësi të Europës, që penalizon tregun kryesor financiar. Brown do të bëhet pjesë e lidershipit të ri europian, kjo është e qartë, por nuk do të thotë se sterlina do të hyjë në euro.
-Lidershipi europian i është besuar grupit të vendeve të mëdha më shumë sesa institucioneve?
Le të shikojmë një moment në dinamikën e dy javëve të para të tetorit, një dinamikë që të bën të kuptosh pikën thelbësore: marrëveshja midis katër apo pesë vendeve të mëdha është e domosdoshme, por funksionon vetëm kur transformohet në një konsensus europian. Tentativa fillestare ka qenë G4-a - Itali, Mbretëri e Bashkuar, Gjermani, Francë, që pastaj nuk ka funksionuar, pasi liderët e katër vendeve kanë dalë nga Samiti i Parisit i 4 tetorit pa arritur vendime operative. Por pastaj anglezët kanë hedhur propozimin e tyre, ndërsa gjermanët kanë refuzuar atë të një fondi të përbashkët europian, duke u mbyllur në vetvete. Një javë më vonë, përballë këtij dështimi, është bërë një marrëveshje 15-she, midis 15 shteteve të zonës euro, që me 1 janar janë bërë 16 me Sllovakinë. Ka qenë falë kësaj marrëveshjeje që Bashkimi Europian ka demonstruar një aftësi reagimi në mënyrë më kompakte. Është rënë dakord mbi një skemë të përbashkët, për t'u zbatuar me modalitete kombëtare në shtetet e veçantë.
-Duket se asistohet në një paradoks: qeveritë kanë ndjekur gjatë viteve të fundit një filozofi shumë ndërhyrëse, duke lënë që të ishin rregullat ato që të tregonin kufirin maksimal, brenda të cilit aktorët financiarë realizonin fitime afatshkurtra dhe shumë afatshkurtra. Kurse tani, për shkak të krizës, autoritetet rrezikojnë që mëkatojnë për tepri rregullimesh. Në "New York Times", Thomas Friedman ka shkruar se problemi themelor, më shumë se tek rregullat, qëndron gjithsesi në vendimet e marra nga bankat, duke parë që disa institute kanë qëndruar në këmbë dhe të tjera janë rrëzuar. Friedman është midis atyre që paralajmërojnë për rrezikun e një teprie rregullimi. Jeni dakord? E ndani rrezikun që buron prej tij?
Besoj se ekziston nevoja e një rregullimi më të mirë, jo domosdoshmërisht për më shumë rregullim. Disa axhustime do të kishin shmangur shumë probleme. Për shembull, edhe në Shtetet e Bashkuara duhet t'ua nënshtrojnë bankat e investimeve rregullimit të matur, me kërkesa kapitali. E njëjta gjë duhet bërë për hedge funds, të cilat kanë një rëndësi sistemike. Nuk mund të ketë operatorë financiarë krejtësisht jashtë kuadrit rregullues, sepse është parë se çfarë impakti mund të kenë mbi qëndrueshmërinë e sistemit, duke bërë të domosdoshëm një ndërhyrje publike. Një axhustim tjetër ka të bëjë me metodat kontabël: siç e kish treguar tashmë vite më parë BQE-ja, janë tepër të orientuar në periudhën afatshkurtër dhe i theksojnë tendencat prociklike të tregut. Rreziku i një teprie rregullimi megjithatë nuk mund të përjashtohet, sidomos nëqoftëse bankat, të cilat kanë marrë kontribute të mëdha në fonde publike, nuk do të rifillojnë të luajnë rolin e tyre, që nuk është vetëm ai i huazimit të parave për familjet dhe sipërmarrjet, por për të krijuar bazat, sëbashku me operatorët e tjerë, që tregu të kthehet me shpejtësi të funksionojë.
-Përveçse çimenton eurozonën, kriza financiare është shkarkuar mbi vendet e Lindjes të hyra në Bashkimin Europian në vitin 2004: ju mendoni se do të ndalet lëvizja e tyre drejt euros?
Jo, mendoj se do të ndodhë e kundërta. Kriza aktuale do të përfundojë për ta përshpejtuar procesin e konvergjencës, pikërisht, sepse do të bëjë të kuptohet sesa e rrezikshme është të qëndrosh jashtë monedhës së përbashkët. Vendet e sapoaderuara të Bashkimit Europian do ta kuptojnë se, tentativa për ta kundërvënë rritjen para stabilitetit ka kosto të fuqishme. Nuk mund të kesh një rritje të mbështetshme nëqoftëse pastaj përdor instrumente të politikës monetare jokoherente me qëndrueshmërinë. Në fakt, orientimi aktual i Hungarisë dhe Poloninë po ndryshon: pas krizës, qeveritë duken të gatshme për t'ju kushtuar një programi rreptësie për të hyrë sa më shpejt të jetë e mundur në monedhën e përbashkët. Konvergjenca e tyre duhet të mbështetet mbi një proces të mbështetshëm, përndryshe do të rrezikohej të dobësohej vetë zemra e euros. Nga ana tjetër, të mos harrojmë se ndodhi e njëjta gjë në Itali, pas krizës së vitit 1992. Atëhere, askush nuk do ta kish menduar ndonjëherë se pesë vjet më pas Italia do të hynte në euro dhe në fakt përshpejtimi i konvergjencës ndodhi edhe për efekt të asaj krize.
-Ne europianët kemi frikë nga fondet sovrane, megjithatë tani, ka vërejtur ndonjë komentator, fondet sovrane jemi ne. Është e vërtetë, se për të dalë nga kriza aktuale po krijojmë premisat për një ndërthurje midis qeverive dhe aktiviteteve të mëdha ekonomike e financiare? Hapi i Sarkozy drejt krijimit të një fondi sovran do të ketë pasoja strategjike?
Fondet sovrane europiane, nëqoftëse mund t'i quajmë kështu, janë fonde stabilizimi, të cilët synojnë të ndërhyjnë përkohësisht në rast krizash sistemike. Nuk është në interesin e vendeve europiane që, shteti të qëndrojë në mënyrë permanente në kapitalin e bankave. Nuk do të ishte shenjë e mirë as për bankat, sepse do të thotë se nuk i kanë llogaritë në rregull. Por besoj se sapo të dalin nga kriza, bankat do të duan ta rimbursojnë sa më shpejt atë kapital, për të demonstruar se janë në rregull dhe për të mos u penalizuar nga tregjet.
-Do të përfundojmë për ta paguar me euro edhe fuçinë e naftës?
Nafta paguhet apo kuotohet në një valutë të vetme, por nuk është pastaj dhe aq e rëndësishme, se cila është kjo valutë. Në thelb, është parë se kush fiksonte çmimin e fuçisë e mbante parasysh vlerën e dollarit ndaj euros: kur dollari zhvlerësohej respektivisht euros, OPEC-u kërkonte gjithmonë të ribëhej, duke e rritur çmimin, gjë që do të thotë se euro e ka tashmë një rol në përcaktimin e çmimit të naftës bruto. Nga ana tjetër, siç e thoja më parë, ekziston soft power i euros. Kemi krijuar një model tërheqjeje ndaj të gjitha zonave të afërta me ne: vendet e Mesdheut, Rusia. Kemi lidhur tashmë marrëveshje të ngushta me këto vende, për shembull për t'i ndihmuar që të zhvillojnë mbikqyrjen bankare. Vetë politika monetare e BQE-së përfaqëson një element stabilizimi për zonat afër me Europën.
-Duke arsyetuar në perspektivë, a mund të arrihet në skenarin e një Europe të zgjeruar nga lindja dhe nga jugu, ndërsa Amerika do të vërtitet mbi një zonë transpaqësore? Me terma të tjera, zona transatlantike tashmë duket se i përket shekullit të kaluar?
Duhet një marrëveshje midis Europës dhe Shteteve të Bashkuara për të reformuar institucionet. Problemi kryesor është se, deri më tani rregullat janë fiksuar në kuadër të një negociate në të cilën Amerika kishte një rol hegjemon. Veç të tjerash, Shtetet e Bashkuara kanë kërkuar shpesh që t'u shmangen rregullave që vetë ata i kishin përcaktuar. Për të ardhmen, duhen rregulla më të konkorduara dhe të respektuara nga të gjithë. Për këtë, duhet një Europë më kohezive dhe më e fortë. Kurse nuk jam i sigurtë, nëse Azia do që të ulet në një tryezë të përbashkët e të përcaktojë rregulla të reja. Të paktën deri më tani ka preferuar që t'ua lërë iniciativën vendeve industriale.
-Bretton Woods i ri, duket një koncept paksa i paparashikueshëm. Në thelb Fondi Monetar Ndërkombëtar e ka rigjetur tashmë rolin e tij natyral: të asistojë vendet emergjente në krizë, si Ukraina apo Meksika.
Nuk jam i sigurtë, që Fondi Monetar Ndërkombëtar ka aftësitë e mjaftueshme për të menaxhuar një krizë globale, e cila ndikon edhe mbi vendet e përparuara. Ka fonde të kufizuara, që në disa raste duhet të integrohen, siç ka ndodhur për shembull në Hungari me ato të Bashkimit Europian. Megjithatë, duhet të arrihet në një marrëveshje globale lidhur me rregullimin dhe vigjilencën e tregjeve financiare, me rregulla të përbashkëta që të gjithë shtetet pranojnë t'i respektojnë, përsa i përket mbikqyrjes së institucioneve dhe të tregjeve, normave kontabël, shoqërive të rating, qendrave offshore etj.
-Për ta bërë këtë do të duhet të ndryshohet mandati i BQE-së?
Sapo të rindërtohet një marrëveshje ndërkombëtare lidhur me rregullimin financiar, do të shikohet në Europë, nëse do të forcohen pushtetet e BQE-së në lëmin e mbikqyrjes. Do të varet nga vullneti politik i vendeve anëtare. Por, nëqoftëse kjo krizë na ka mësuar ndonjë gjë, ajo është që bankat qendrore duhet të lidhen më nga afër me mbikqyrjen bankare, sidomos të grupeve më të rëndësishëm. Kështu që, pres të nxirren konkluzionet, të paktën në zonën e euros.
-Nuk ekziston rreziku që Europa të përçahet?
Duhet bërë kujdes. Ndërhyrjet e thesareve kombëtare do ta rrisin debitin për të garantuar dhe kapitalizuar bankat. Italia mbetet nën vëzhgim. Ka që thotë: të rishikojmë parametrat e Maastricht. Por Pakti i Stabilitetit është mjaftueshmërisht fleksibël për të mbajtur parasysh situatën e jashtëzakonshme që po jetojmë. Duhet vazhduar të ndiqet procesi i reduktimit dhe i shëndoshjes së shpenzimeve publike. Italia nuk ka shumë hapësira; e sigurtë, po të kish qenë jashtë euros dhe të kishte akoma liretën, do të duhej të përballonte më të keqen: një manovër kufizuese gjatë recensionit.
-Plani italian i shpëtimit duket akoma teorik: mund ta lejojmë?
Ndërhyrja publike është e kufizuar në kohë. Kur tregjet e kuptojnë se bëhet fjalë për një ndërhyrje "una tantum", pasuar nga një shitje të titujve, nuk ekziston frikë lidhur me borxhin publik. Këtë Giulio Tremonti e ka shpjeguar mirë: do të ndërhyjmë rast pas rasti - ka thënë ai, pastaj do të shesim. Në fund, shteti mund edhe të sigurojë një plusvalencë.
-Po hipoteza për ta ndryshuar mënyrën e të përfaqësuarit të Europës në institucione globale, duke i dhënë një zë unik, a është e besueshme?
Është për t'u parë. Nëqoftëse Europa do të ridiskutojë disa rregulla në nivel global dhe t'i bëjë të respektohen, është evidente që duhet të paraqitet e bashkuar në tryezën e bisedimeve. Duhet një zë i vetëm, që të ketë mbështetjen e të gjithë europianëve. Nga ana tjetër, vetë koordinimi midis FED-it dhe BQE-së nuk do të kish qenë i mundur nëqoftëse në vend të kësaj të fundit të kishin qenë 15 banka qendrore kombëtare. Në çdo nivel institucional, vetëm nëqoftëse është e bashkuar, Europa demonstrohet fitimtare.
-Por ky zë që flet për të gjithë duhet të jetë Presidenti i Këshillit Europian apo Presidenti i eurogrupit?
Është ky rreziku që sheh Gordon Brown dhe që e shtyn të kapet pas eurogrupit. Nëqoftëse Europa nuk funksionon me 27, tani ekziston një model ndërrimi me 15, domethënë eurogrupi. Me fjalë të tjera, ekziston kërcënimi i një alternative që deri pak muaj më parë nuk dukej e besueshme: një bërthamë e fortë që zëvendëson një Europë me 27 që nuk funksionon. Gordon Brown ka pasur frikë se mos mbetet jashtë.
-Në këtë kuptim, mund të thuhet se kriza financiare e ka ridimensionuar peshën politike të Europës së "re", domethënë të anëtarëve të rinj të lindur nga zgjerimi?
Duket se në mbledhjet e 27-ve, kur vendet e ndryshme të Europës së "vjetër" propozonin masa ndërhyrjeje publike në ekonomi, vendet e reja të Lindjes përgjigjeshin: të jemi të kujdesshëm me kthimin e shtetit në ekonomi, ne vijmë pikërisht nga kjo përvojë. Kështu, një diversitet vizioni mbetet, edhe pse vala - në një moment krize vendimtare si kjo - shtyn që të krijohen rregulla të reja: ndërhyrja e vendeve të mëdha, që janë edhe anëtarët e vjetër të klubit, ka pasur në këtë kuptim avantazhin. Por sigurisht, që injektimi me rini i vendeve të Europës Lindore, që duan të shmangin një statalizëm të tepruar, mbetet i rëndësishëm: është një impuls për të shmangur zakone të vjetra.
Lorenzo Bini Smaghi është anëtar i Komitetit Ekzekutiv të Bankës Qëndrore Europiane. Libri i tij "Paradoksi i euros" është botuar kohët e fundit nga shtëpia botuese Rizzoli.
Përgatiti:
ARMIN TIRANA