Virion Graçi: Duke përkujtuar Musine Kokalarin

nga **Agim Gashi** Tue Dec 15, 2009 3:42 am

Duke përkujtuar Musine Kokalarin

Pse
shembulli i saj si femër e persekutuar nga regjimi komunist, pikëpamjet
e saj liberal-politike dhe humanizmi i saj, diferencohen me vështirësi
mes retorikave të pasinqerta e destruktive që mbizotërojnë skenën e
përditshme të politikës zyrtare te ne? Pse krijohen vështirësi të reja
artificiale për gjykimin dhe interpretimin e saktë të trashëgimisë së
saj letrare dhe publicistike?

Nga Virion Graçi, Express

Musine
Kokalari jetoi dhe punoi në dy periudha krejtësisht të pavolitshme për
gjendjen e saj të trefishtë: femër, shkrimtare dhe veprimtare politike.

Përkatësia
e saj gjinore në gjirin e një shoqërie tërësisht maskiliste,
patriarkale dhe e prapambetur, ka caktuar që në nisje vendin e saj në
pjesën e përvuajtur të njerëzve, në mesin e atyre që ishin dhe do të
mbeteshin për mjaft kohë pjesa më e shpërfillur e shoqërisë, pa të
drejta njerëzore e qytetare; prirja e saj letrare në një vend ku
nëntëdhjetë për qind e popullatës ishte krejt analfabete, ku
praktikisht nuk kish institucione të kulturës, nuk kish qarkullim të
shtypit dhe të librave, ku debatet dhe botimet letrare ishin mundësi
klubesh e shoqërish të ngushta burrash; ku tematikat e debatet që
përuroheshin dhe kryheshin vinin prej burrave të kombit dhe ishin për
burrat e kombit - e kjo rrethanë përbënte shenjën e dytë tragjike në
fatin e saj të pritshëm; idetë e saj të përparuara politike në një vend
i ardhur i rrënuar dhe i copëtuar nga anarkia, nga pushtimet e huaja
dhe despotizmi i sundimtarëve vendas, të artikuluara sërish në vitet e
diktaturës së proletariatit, do të mbyllnin trekëndëshin tragjik të
kësaj vajze intelektuale plot dëshira fisnike dhe ideale pozitive.

Në
vitet 30-40 të shek. XX vendi ynë ka pasur një numër gazetarësh dhe
intelektualësh të zgjedhur, ka pasur disa debate cilësore dhe sisteme
pikëpamjesh të ndryshme për perspektivat politike-kulturore dhe humane
lidhur me ecurinë dhe zhvillimin e Shqipërisë, por rrethi i qarkullimit
të tyre ka qenë tejet i ngushtë, thuajse informal, për pasojë, me
ndikim të pamjaftueshëm; aq më dekurajuese bëhej gjendja për femrat
shqiptare të asaj kohe: kishin nevojë të shpreheshin, po ku?; kishin
nevojë të shtronin probleme? Kujt t'ia parashtronin?!

E
kishin domosdoshmëri tejkalimin e rrethanave shtërnguese, mbytëse, por
si do të ndodhte kjo?; kishin dëshirën dhe vetëdijen për respekt dhe
dinjitet në një shkallë të pranueshme, por, si mund të fitoheshin ato?

Lufta
e Dytë Botërore që kishte mbërthyer edhe Shqipërinë do t'ia linte
radhën diktaturës 50-vjeçare. Pikërisht, në prag të këtij kapërcyelli
fondamental-epokal shfaqet si autore Musine Kokalari.

Pavarësisht
kushteve tmerrësisht të këqija për afirmim, liri shprehjeje dhe
mirëkuptim shoqëror për afishimin dhe sendërtimin e idealeve që nuk
kishin qenë thjeshtë vetjake, Musine Kokalari iu kushtua deri në
sakrifikim synimeve të saj intelektuale dhe njerëzore: shkroi libra,
pati veprimtari të spikatur politike e shoqërore duke tejkaluar
ndjeshëm mendësitë arkaike-feudale dhe tabutë e tjera skllavëruese të
bashkëkohësve.

Pikënisjet
e Musinesë në daljen e saj si protagoniste në jetën aktive ishin të
mbara, të drejta dhe premtuese: nga arsimi bashkëkohor zgjedh drejtimin
perëndimor, shkollën perëndimore; nga tradita shqiptare e mendimit
humanist, atdhetar dhe artistik zgjedh Naim bej Frashërin; si
bashkëmendimtarë, si miq mendimesh e letërkëmbimesh zgjedh nga figurat
më cilësore si: S. Kolea, A. Xhuvani, L. Skëndo, E. Koliqi, L.
Poradeci, etj; si alternativë politike dhe qeverisëse gjykon si më të
përshtatshmin atë social-demokrat.

Nga
e sotmja vërehet lehtë se shumëçka u shpërfill me themel në Shqipëri
para dhe pas Luftës së Dytë prej rrjedhave të fuqishme të
gjeo-politikës kontinentale, prej zhvillimeve të brendshme konfliktuale
deri në përplasje të armatosura, prej shtetit monist-diktatorial gjysmë
shekullor.

Krijuar
në një epokë të pavolitshme, krijimtaria e Musine Kokalarit, ashtu si
dhe jeta e saj vjen të ridimensionohet sot në shoqërinë shqiptare në
një periudhë gjithsesi të trazuar; si shkrimtare, librat e saj duhet të
sigurojnë vetë vendin e duhur midis dhjetëra botimeve me letërsi të
zgjedhur nga hapësirat shqiptare dhe nga bota e madhe kulturore;
shembulli i saj si femër e persekutuar nga regjimi komunist i kohës
është i renditur mes qindra shembujsh të tillë, disa shumë herë më
tragjikë se vetë fati i Musinesë; pikëpamjet e saj të moderuara
liberal-politike, humanizmi i saj, aspiratat e saj të sinqerta dhe të
qarta për drejtësi, progres shoqëror dhe kombëtar, vështirë të
diferencohen e të shquhen tani mes retorikave të njëjta, të pasinqerta,
destruktive e mjegulluese që mbizotërojnë bezdisshëm skenën e
përditshme të politikës zyrtare te ne; për këto arsye kryesore
objektive jeta dhe vepra e Musine Kokalarit është dhe do të vazhdojë të
jetë objekt kërshërie dhe hulumtimi vetëm për rrethe të veçanta
studiuesish profesionalisht të interesuar.

Njohja
e imtësishme e jetës dhe veprimtarisë së Musinesë të çon në përfundimin
se individi shqiptar, pavarësisht projekteve ambicioze, veprave të mira
dhe të arriturave vetjake, fundoset dhe tretet tragjikisht në zgafellat
dhe jehonat e epokës ku jeton dhe shpalos punën dhe veprën e tij të
pafat; kaq mund të parashtrohet këtu për objektin Musine.

Duke
parë Musinenë dhe veprën e saj si subjekt, vërehet se krijimtaria e saj
letrare nuk kulmohet në skenën letrare të kohës; krijimtaria e saj
shënohet nga modestia, shkrimet e saj nuk priren nga novatorizmi
përtëritës as në rrafshin e përmbajtjes as si formacione stilistikore;
skicat dhe rrëfimet e Musinesë, dukshëm janë në nivele modeste
krahasuar me shkrimtarë të afirmuar, bashkëkohës me të si Koliqi,
Migjeni, Nonda Bulka, Kuteli, etj; poezitë e saj janë përgjithësisht
variacione të cekëta vetjake pa konotacione të spikatura të vlerës
artistike dhe të pathosit shoqëror, krahasuar po ashtu me poetë të
njohur shqiptarë të asaj periudhe si Migjeni, Petro Marko, Lasgush
Poradeci, etj.

Pas
rizbulimit honorifik të figurës së M. Kokalarit nga institucione të
rëndësishme të shtetit, në kontekste të fuqishme politike e
propagandistike të tranzicionit: po zbulohen sheshit krimet e
diktaturës, po bëhet me sistem rehabilitimi i viktimave dhe martirëve
të demokracisë, po shkruhet drejt, pa retushe historia e Shqipërisë dhe
ajo e individëve të anatemuar prej historiografisë zyrtare-komuniste, e
të tjera slogane të ricikluara si këto, krijohen, mendoj, vështirësi të
reja artificiale për gjykimin dhe interpretimin e saktë profesional të
trashëgimisë së saj letrare dhe publicistike.

Duke
shpresuar t’u ikim sa më parë qasjeve tradicionale, mund të thuhet me
siguri se, pavarësisht zgjedhjeve dhe përfundimeve që mbrihen nga
studiuesit, nga pjesëmarrësit në diskutimet e interpretimet për M.
Kokalarin, e jo vetëm në rastin e saj, pashmangshëm mund të pajtohemi
ndonjëherë rreth një konkluzioni më të qëndrueshëm: sërish dhe përherë
është shoqëria institucioni më i lartë vendimmarrës; me shijet e saj,
me cilësitë qytetare, intelektuale dhe botëkuptimore është pikërisht
ajo që vendos edhe për fatin e mbramë të bijave e të bijve të saj
shkrimtarë e artistë.

Mon	Tue	Wed	Thu	Fri	Sat	Sun
				1	2	3
4	5	6	7	8	9	10
11	12	13	14	15	16	17
18	19	20	21	22	23	24
25	26	27	28	29	30