Kadri Mani: Në përkujtim të Milan Shuflaj, me rastin e 78 vjetorit te vrasjes

Tiranë, 30. VI. 1928[8]



Zotni Profesor,

Meqë dëshiroj të shkruaj një artikull mbi burimet bibliografike të historisë së Shqipërisë, do të doja para së gjithash të di a parashihni vazhdimin e A c t a e D i p l o m a t a dhe, në rast pohimi, sa vëllime do të ketë ky botim?

Ju lutem gjithashtu të më thoni nga cilat koleksione publike vijnë materialet e botuara të cilat i keni mbledhur ju dhe bashkëpunëtorët tuaj dhe në cilat arkiva ka gjasa të zbulohen në të ardhmen. Gjithsesi do të isha shumë i lumtur të botoj përgjigjen tuaj në artikullin tim me të gjitha vërejtjet të cilat i gjykoni të nevojshme të m’i bëni lidhur me këtë çështje. Po që se përgjigjja juaj do të merrte eventualisht formën e një artikulli, do t’ju isha shumë mirënjohës për këtë punë.

Pranoni, ju lutëm zotni Profesor, nderimet e mia shumë të sinqerta.

Mitat Frashëri

(Lumo Skendo)



Tiranë, 3.XII.1928



I dashur Profesor,

Ju duhet ta keni marrë nr. 12 të vëll. III të revistës D i t u r i j a, në të cilin në artikullin me titull B u r i m e t e h i s t o r i s ë s ë S h q i p ë r i s ë, faqe 361-374, botova, në fund, letrën tuaj.

Duke qenë se ministri arsimit është një mik imi i vjetër, po përpiqem ta interesoj për vazhdimin e A c t a D i p l o m a t a. Së shpejti do të vijë koha e diskutimit të buxhetit dhe mendoj mbase do të jenë mundshme të regjistrohen dhe të pranohen nga parlamenti 75 000 frangat të cilat ju mendoni se mjaftojnë për ta përfunduar veprën.

Mirëpo a është e mjaftueshme kjo shumë për të gjitha shpenzimet? Dhe, rast se vonohet për të, a do të mund të pranoni ju vetë të kujdeseni për redaktimin e veprës? A jeni i lirë?

Do të isha shumë i lumtur po të kisha përgjigjen tuaj në më që të di se ç’duhet t[ bëj me ministrin e arsimit.

Duke pritur përgjigjen, i dashur Profesor, ju lutëm të besoni në ndjenjat e mia shumë besnike.

Limo Skendo



Tiranë, 18. VI. 1929

I dashur Profesor,



Po i përgjigjem pak me vonesë letrës suaj të datës 9 të muajit të shkuar, mirëpo doja t’ju dërgoja lajme të mira.

Qeveria shqiptare ka vendosur t’ju ngarkojë të vazhdoni A c t a D i p l o m a t a, ashtu si i parashihnit në artikullin e botuar në D i t u r i j a. Shuma prej 75 000 frangash ari (ose zviceranë), e ndarë në pesë anuitete, do t’i kushtohet këtij botimi. Ministrat e arsimit dhe të punëve të jashtme më kanë lutur t’ju kumtoj ato që thashë më lart.

Duke ju lutur të më përgjigjeni hollësisht për mënyrën se si mendoni se duhet të fillojë kjo punë, ju këshilloj t’ia dërgoni drejtpërdrejt një letër ministrit të arsimit, në mënyrë që këto t’ju kumtohen dhe vërtetohen më zyrtarisht.

Është e panevojshme t’ju them sa do të isha i lumtur unë vetë në qoftë se projekti juaj nis të zbatohet.

Duke pritur t’ju lexoj së shpejti, ju lutëm, i dashuri Profesor, të besoni në ndjenjat e mia të mira.

Lumo Skendo



P.S. Ati Fulvio Kordinjano është italian i urdhrit jezuit dhe ai jeton në Shqipëri që gati dyzet vjetë.





Zti

Lumo Skendo Zagreb, 27. qershor 1929

Titanë Gunduliqeva ul. 25



Shumë i nderuar mik

Fort më ngazëlleu letra juaj e [datës] 18 të këtij muaji me të cilën më lajmëroni se qeveria shqiptare siguroi për vazhdimin e AA 75.000 frangë ari dhe ma besoi mua këtë punë shkencore. Mirënjohjen time do ta shpreh me shkrim më adresën e zotit ministër shqiptar të arsimit.

Në pyetjen tuaj se si do t’i shtrohen punës rreth vazhdimit të veprës, këtu më poshtë po ju jap përgjigjen, të cilën, nëse dëshironi, mund ta botoni në gazetën tuaj D i t u r i j a.

1.Nga viti 1928 e deri më sot unë s’kam përdatur dhe nuk kam punuar asgjë rreth vazhdimit të AA, qoftë për shkak të vdekjes së dy shokëve të mi dijetarë (Talocit dhe Jireçekut), apo për shkak të ndërrimeve të mëdha pas luftës. E vetmja gjë që është bërë në këtë pikëpamje janë kopjimet nga arkivi i Barcelonës, Palermos dhe Milanos për gjysmën e dytë të shek. 15. Meqë në vjetin 1926 nja 20 dokumente nga Barcelona ia dhashë hua profesorit të Beogradit (krh. D i t u r i j a 3,373) atëherë tërësia e këtij materiali u vu në dyshim.

2.Duhet bërë kërkime të drejtpërdrejta në arkivat e Venecisë, Vatikanit dhe Dubrovnikut; në Veneci dhe Dubrovnik për periudhën 1344-1571. Në vëllimin 2 të AA nuk është shfrytëzuar, pra, arkivi i Vatikanit. Në shtojcën e këtij vëllimi (f. 253-260) janë bërë tubë vetëm regestat (për vitet 1344-1406), të cilat tash lypset kopjuar dhe botuar në tërësi si shtojcë e vëllimit 3. Këto dokumente do t’i gjejë lehtë cilido arkivist i Romës. Me këtë rrugë ju mund t’i siguroni kopjet.

3.Që gjithë materiali për 4 vëllimet pasues të AA të vilet nga arkivi i Venecisë, Vatikanit dhe Dubrovnikut, nevojiten më së paku nga 6 muaj për secilin arkiv. Në Veneci dhe Dubrovnik do ta marr vetë punën në dorë, ndërsa në Vatikan krejt punën mund ta kryejnë të tjerët sipas udhëzimeve të mia. Në Venecia lypse kopjuar “in extenso” mbi 1000 dokumente (nga Senato Misti, Misti Mar, Misti Terra, Secreta Consilii, Libri Comm, Consiglio de X), në Vatikan rreth 400, në Dubrovnik 700, më së shumti “in axtracto”. Në Veneci është e nevojshme ta paguaj një kopjues ngase 6 muja qëndrimi atje është i pamjaftueshëm (unë këtu mendoj për 6 muaj që do të ndahen në disa vite). Duke pasur parasysh vëllimin e madh të materialit raguzian, do të ishte më së miri që redaktori t’i bëjë vetë të gjitha kërkimet dhe të kopjojë fill ç’nevoitet, sepse në rastin e kundërt do të kopjohet shumë material i tepërt.

4.Sipas llogaritjeve të mia sigurimi i tërë materialit do të kushtonte 30.000 franga ari. Mbetja (35.000 fr. Ari0 do të përdorej për redigjimin dhe shtypjen e katër vëllimeve. Këto katër vëllime do të kapin rreth 160 tabakë shtypi. Tirazhi i dy vëllimeve që nxori Holshauzeni kapte 400 copë. Sipas përvojës sime ky tirazh është shumë i vogël, prandaj për katër vëllimet e ardhshme do të rritej në 600 copë. Në qoftë se e marrim që çmimi për çdo vëllim do të jetë 35 fragë ari, atëherë katër vëllimet e reja do të paraqisnin një vlerë prek 84.000 frangë ari.

5.Materiali arkival është i tillë që nuk nevojitet të disponohet i tërë materiali për fillimin me publikimin. Vëllimet mund zë punohen një nga një. Unë ia blj mendjen që vëllimin 3 ta filloj me vitin 1451 (me punimin argano-napolitan të Krujës) dhe eventualisht ta mbyll me vitin 1475 (verifikimi i privilegjeve Krujës nga Alfonsi V). Vëllimi 4 kapet nga viti 1479, ndërsa për periudhën tjetër kohore do të mjaftonin 2 vëllime ngase për shek. 16 nuk do të ketë aq material vëllimor.

Për vëllimin 3 si vit më i sigurt përfundimi është viti 1451, sepse në këtë vëllim do të botohej në tërësi dhe me datën e atij Kadastri i njohur më shumë voluminoz i Shkodrës i vitit 1416.

Librin e pronave deri tash e ka botuar vetëm pjesërisht Lubiqi (S t a r i n e 14), krh. AA 2, nr. 730, fq. 222. Siç e përmend Jireçeku (Das c h r i s t i c h e E l e m e n t S i t z u n g -b e r i c h t e Wiener Akademie 139 (1897) fq. 20 nr. 2; krh. Šufflay, G l a s n i k s r p s- k o g g e o g r a f s k o g d r u š t v a 1927), Mikloshiqi e kishte në dorë kopjimin e plotë të këtij kadastri të bërë gati për shtyp, mirëpo kjo kopje (sikur edhe ajo e Makushevit) u zhduk, kështu që redaksia e AA duhet ta kopjojë përsëri në Veneci.

6.Mbi sa u tha më sipër, puna ime paraprake do të shtrihet përkatësisht deri në vitin 1457. Para së gjitha duhet kryer regestat e të gjitha dokumenteve shqiptare të publikuara ose të cituara të periudhës 1407-1457 dhe sipas origjinës arkivore të këtyre dokumenteve. Me këto regeste pengohet kopjimi i tepruar ndër arkiva.

Për arkivin e Venecisë vijnë në konsiderim në radhë të parë botimet e Lubiqit, Jorgos, dhe Makushevit, kurse për Vatikan Farlati, Taneri, Eubeli, Pastori, për Dubrovnik Gelcihu, Jorga. Unë kam indikacione plotësisht të sigurta se Lubiqi, Mkushevi dhe Jorga - pra që të gjithë – nuk kanë shtjerrë aspak nga Venecia materialin shqiptar të viteve 1407-1457. Për Vatikan janë fare të mjaftueshme të dhënat e Farlatit, Tainerit dhe sidomos të Eubelit. Për Dubrovnik udhëtreguesin më të mirë e japin shënimet e Jireçekut, tashti gjenden në Sfje (Bullgari) she të cilat lypset t’i shikoj personalisht ose të porosis kopjimin e tyre të plotë.

7.Për ushtrimin e punës sime entuziaste do të ishte më i rëndësishëm fakti se mund të lëviz lirisht, t’i vizitoj arkivat që vijnë në konsiderim dhe t’i përtërij lidhjet e dikurshme shkencore. Pasaportën e kërkova që në muajin qershor 1928, kur u ftova të bëhem profesor i historisë së Evropës Juglindore në Universitetin e Budapestit, por qeveria e Beogradit nuk ma dha pasaportën jo vetëm për Hungari po as për krejt botën e jashtme. Kjo ndalesë nuk u hoq as sot e gjithë ditën. Në mbështeje të nderimit dhe të punës së besuar nga ana e qeverisë shqiptare kam ndërmend që sapo ta marr aktin zyrtar të Shqipërisë të bëj përçapjet e reja për të siguruar pasaportën.

Derisa të mos rregullohet çështja e pasaportës, nuk mund të them asgjë lidhur me botimin e vëllimeve [të AA]. Deri atëherë përgatitem kryesisht për arkivin e Venecisë, të clin lypset shfrytëzuar më së pari për shumë arsye. Nga ana teorike mund të shkoj fill në Dubrovnik, por hë për hë praktikisht kjo është e pamundur.

Pro domo: Për të shkuar në Dubrovnik, së pari duhet të marr kontakt me Sofjen (keh. Pikën 6 të mësipërme), gjë që momentalisht s’ësht e preferueshme. Veç kësaj, me këtë udhëtim do të zgjoja dyshimin e policisë se kërkoj rastin ta braktisë [shtetin] SKS pa pasaportë. E treta: për këtë s’kam të holla dhe do të duhej që përpara ta marr ndonjë paradhënie.

Sipas parallogarisë sme, për kërkimet arkivore kam paraparë, pos shpenzimeve të rrugësprej 50 franga ari. Unë kam paraparë këtë shumë të vogël shpenzimesh nga se lypset paguar edhe honorarin për kopjuesit: për shtjellimin e regestave të dokumenteve të botuara si dhe për teguesin lëndor dhe atë të emrave në mbarim të vëllimeve, do të llogaris 2000 frangë ari për një vëllim. Gjysmën e kësaj shume duhet ta marr për çdo botim si paradhënie, kurse gjysmën tetër pas botmit të vëllimit përkatës. Se sa janë këto parallogari të mia të sakta do të shihet qartë pasi të dalë vëllimi 3. Në qoftëse tevona do të nisemi në rrugën e kërkimeve, atëherë për këtë vëllim do të kërkojparadhënie të mjaftueshme sipas çelësit: numëri i ditëve të qëndrimit në udhëtime kërkimore i kushtëzuar me 50 franga ari, plus shpenzimet e udhëtimeve me klasën e parë.



Përshëndetjet më të mira i juaji besnik

[Millan Shuflaj]



Shkëlqësisë së tij

Zotit Ministër i arsimit

Të Shqipërisë



Zotni Ministër Zagreb ( Kroaci ), 29 qershor 1929



Pasi mësova, nga një letër e mikut tim, Lumo Skëndo (Midhat Frashëri), me kënaqësinë më të madhe se qeveria shqiptare paska vendosur të më ngarkojë ta vazhdoj veprën ACTA ET DIPLOMATA ALBANIAE dhe se shuma prej 75 000 franga ari është caktuar për këtë botim, marr lirinë t’i shpreh Shkëlqësisë suaj edhe qeverisë shqiptare mirënjohjen tme më të thellë.

Në përgjigjen time të datës 27 të këtij muaji, pasi ia shpjegova z. Lumo Skendo hollësisht mënyrën se si mendoj ta filloj punën time, përmenda një pengesëserioze e cila tashmë pengon t’i kushtohem plotësisht dhe eme zell detyrës sime. Për ta mënjanuar këtë pengesë kam nevojë, duke mbajtur parasysh detyrën time, për një vërtetim plotësisht zyrtar.

Për këtë shkak kam besim se ju do të pajtoheni të më dërgohet, sa më parë që është e mundshme, një shkresë e pajisur me të gjitha shenjat zyrtare.

Ju lutëm të pranoni, zoti Ministër, nderimet e mia më të thella.

[Millan Shuflaj]







Tiranë, 12.VIII. 1929



I dashur profesor,

Mora letrën tuaj të gjatë dhe dy letrat tjera vijuese. Edhe ministri e ka marrë letrën që ia keni dërguar. Unë e konsideroj këtë çështje si plotësisht të përfunduar dhe në rrugë të mirë, mirëpo, siç ndodh gjithnjë me administratën, duhet pritur edhe disa ditë për të pasur një vërtetim zyrtar.



I juaji besnik

Lumo Skendo

Ministrija e Arsimit Tiranë, 20 gusht 1929

Kabineti i ministrit



Zotni Profesor,



Këto ditë mora letrën tuaj të 29 qershorit. Kjo vonesë është shkak i mungesës sime nga Tirana, ngase sa po u ktheva nga pushimi. Ju lutem pra të më falni këtë vonesë të pavullnetshme.

Qeveria mbretërore shqiptare është e nderuar dhe çmon se është detyrë e saj t’ju ndihmojë në veprën që keni ndërmarrë mbi Shqipërinë. Për këtë arsye do të kujdeset të gjejë momentin e volitshëm për të bërë përçapjet e duhura tek qeveria mbretërore e Beogradit në mënyrë që ajo t’ju japë pasaportën për të ardhur në Shqipëri.

Megjithatë, mendoj se është më mirë që ju të vazhdoni të bëni atë që duhet për ta marrë këtë pasaportë.

Do të jemi shumë të lumtur t’ju shohim midis nesh dhe pastaj të vazhdoni kërkimet e dokumenteve të duhura për veprën tuaj.

Ju lutëm të pranoni, zoti Profesor, sigurimin e konsideratës sime shumë të lartë dhe të sinqertë.

Ministri i arsimit

A. [bdurrahman] Dibra





Zotit

Prof. Gjorgje Jeleniq

Arkivist shtetëror- Beograd



Shumë i nderuari mi!

Zagreb, 2 nëntor 1929



Miku im z. [oti] Canak[9] më solli nga Beogradi lajme shumë të mira lidhur me pasaportën time. Unë kërkova [të udhëtoj] në (Shqipëri, Itali) për kërkime të materialeve arkivore që ta vazhdoj veprën time A c t a A l b a n i a e. Mirëpo, Canak më bëri me dije edhe këtë: Ju nga motivi personal keni marrë mbi vete një lloj garance për sjelljen time korrekte në botën e jashtme. Kjo rrethanë më gëzon dyfish: së pari, se kësodore ndoshta njëmend do ta marr pasaportën, dhe së dyti, më së shumti, për shkak të gjykimit Tuaj të drejtë për kualitetet e mia morale. Bindjen Tuaj se unë nuk jam në gjendje të bëj asgjë që mund të cilësohet si “unfair” dhe aq më pak si felonoria,[10] do ta forcoj pa asnjë kusht. Me garancën Tuaj spotante që tash keni dhënë prova të larta për aftësinë Tuaj të madhe në vlerësimin e jetës shpirtërore të njeriut, për çfarë Ju pëgëzoj sinqerisht.

Sa i përket anës së dytë, që ka të bëjë me çështjen arkivore, nuk mund të marr kurrfarë vendimi për derisa të mos jem në korrent me ligjën përkatëse. Mirëpo, edhe po qe se kjo ligjë do të jetë materialisht e favorshme, ngelin përsëri dy “vegza”, siç thonë “kajkavasit”, dy pengesa sipa shtokavshtinës. Që të mos flas për “vegzën” parimore që më është kurdisur si zagorian dhe kajkavas (të cilën mbase do ta eliminoj me kohë me gjykimin e shëndoshë), po përmendi këtë: unë jam kushëri i afërt i arkivistit të tashëm ( e ëma është nga ana e babait Shuflaj, dhe është motra e nënës së babait të ndjerë Tomashiq). S’mund të bëj asgjë që mund të hidhte në mua edhe fijën më të hollë të dyshimit se kam dorë në pensionimin e tyre.



Të fala të përzemërta

Juaji i sinqertë

[Milan Shuflaj]





Tiranë, 17.XI.1929



I dashur Profesor,

Pas letrë suaj të 30 korrikut nuk kam pasur kurrfarë lajmi nga ju, dhe nuk e di në keni marrë apo jo letrën që ju ka dërguar ministri lidhur me botimin e veprës A c t a, letër që është drejtuar [...][11]

Do të isha shumë i lumtur në qoftë se marr lajme nga ju dhe më bëni me dije për planin e botimit të vepërs.

I juaji besnik

Lumo Skendo



Zotit

Lumo Skendo Zagreb, 1 janar 1930

Tiranë



I dashur mik,



Ju bëj me dije se arrij në Raguzë më 8 (tetë, të enjtën) janar, pasi të ketë kaluar kremtja e kërshëndellave ortodokse dhe kur do të mnd t’i vizitoj arkivat. Nga Raguza nisem për në Durrës me Navigacionin Adriatik më 11 (njëmbëdhjetë, e dielë) janar, ku arrij më 12 (dymbëdhjetë, të hënën) jana në orën 6.

Meqë nuk kam vizë shqiptare, do të dduhet që autoritetet e limanit të Durrësit të njoftohen për arritjen time ose, punë që është e p a r a p ë l q y e s h m e, kur të arrij të kem në dorë një dokument zyrtar hyrjeje (i cili e zëvendëson vizën shqiptare). Një dokument i këtillë do të mund të dërgohej menjëherë në adresën Dr. Milan Šufflay, DUBROVNIK (RAGUSA), Hoteli i Qytetit.:

Lamtumirë i juaji besnik [Milan Shufkaj]





Prof. Amedeo Xhanani Zagreb, 11 janar 1930

INSTITUTI I Evropës Lindore

Romë[12]





Shumë i ndrituri zotëri!



Ka kohë që ia bëja mendjen ta njoftoj zotërinë Tënde me gjendjen, përparimin dhe pengesat rreth veprës me titull a c t a e t D i p l o m a t a r e s A l b a n i a e

m e d i a e v a t i s i l u s t r a t i a.

Dy vëllime të kësaj vepre dolën në dritë (Vjenë 1913-1918), kurse njëri dhe tjetri bashkëpunëtor, Taloci dhe Jireçeku, e mbyllën jetën (1916-1918) ashtu siç është e shkruar për çdo trup njeriu. Sikur punën e vazhdimit të kësa vepre ta shtroj më gjerësisht, kjo letër so të dalë e gjatë. Së këndejmi zotëria Jote le të njihet me idenë time të paraqitur në A r h i v z a a r b a n s k u s t a r i n u 3 (Bgd. 1926) 209-213 dhe në D i t u r i j a 3 (Tiranë 1928) 372-374, ku shihet se kjo vepër do të shtrihet deri në vitin1571 dhe do të kap katër vëllime të reja.

Pas rropatjeve të shumta, të mundimshme dhe të pasuksesshme, tevona në muajin korrik 1929 miku im Lumo Skendo (=Mit’hat Frashëri), ish ministër i arsimit) librar në Tiranë dhe botues i revistë shqiptare D i t u r i a më njoftoi se qeveria shqiptare mori vendimin për botimin mëtejshëm të veprës dhe siguroi mjetet e nevojshme. Kjo m’u konfirmua edhee me letrën e 20 gushtit 1929, të cilën ma dërgoi ministri i arimit të Shqipërisë, Z [D]ibra, duke më ftuar në të njëjtën kohë në Tiranë dhe zotuar për ndihmën e qeverisë për të siguruar pasaportën.

Me të marrë letrën, më 23 shtator 1929 iu drejtova me shkrim qeverisë në Beograd duke e lutur të ma japë pasaportën për Mbretërinë e Shqipërisë dhe Mbretërinëe Italisë me qëllim që në Mbretërinë e parë ta vizitoj si mysafir, ndrsa në të dytën si hulumtues ndër arkiva. E lyp nevoja të rmend këtu se qeveria e Beogradit e refuzoi fill lutjen time të parë të muajit qershor 1928, me të cilën kërkoja pasaportën për Hngari, ku në Universitetit e Budapestit u emërova profesor i historisë së Evropës Juglindore.

Në lutjen time të dytë, më të re, s’kam përgjigje zyrtare sot e gjithë ditën. Megjithatë, mbaj shpresën në të mirën dhe lus zotërinë Tënde që këtë ndërmarrje time shkencore të ketë për zemër dhe të më ndihmojë sa të jetë e mundur- në luftën time kundër kufizimit të të drejtave të njeriut. Kjo letër, ndërkaq, le të mbetet për të ardhmen edhe si një dëshmi se çafë duron njeriu nga metodat ballkanike.



I zotërisë Sate tepër të ndritur

shumë i respektueshmi

[Milan Shuflaj]





Tiranë, 21.VI.1930



I dashur Profesor,



Në qoftëse lajmi që t’ju jap realizohet, do të jem tejet i lumtur.

E pata lutur z. Anastasijeviq, ministër i Jugosllavisë në Tiranë, të intervenojëqë të merrnin pasaportën. Dje erdhi të më njoftonte se ky autorizim ju është dhënë dhe se duhet t’i drejtoheni zyrës që të merrnin dokumentin e duhur.

Më shkruani sapo të ju vërtetojnë këtë lajm dhe më thoni kur mendoni të jeni në Tiranë.[13]

I juaji besnik

Lumo Skendo



P.S. Z. Anastasijeviq më ka autorizuar t’ju njoftoj se ai ma ka dhënë këtëlajm të mirë.



Zagreb, 27 qershor 1930

(dërguar më 30 qershor)



Z. Mumo Skendo

Tiranë



I dashur mik,



Lajmi i mirë, që premtonte letra juaj, më befasoi këndshëm. Momenti të cilin e zgjodhi z. Anastasujeviq për t’ju kumtuar këtë lajm (pas procesit kroat) m’i heq dyshimet dhe, edhe njëherë, do të bëj hapat e duhur për të marrë pasaportën.

Sapo të ma japin, do t’ju njoftoj duke e caktuar kohën e udhëtimit tim të ardhshëm. Mirëpo, ashtu si ju pata shkruar më parë, duhet të cek se, për këtë qëllim, do të kem nevojë për një paradhënie të madhe të hollash.

Duke ju lutur t’ia shprehni falënderimet e mia z. Anastasiseviq, jam i juaji shumë besnik.

[Milan Shuflaj]





Zagreb, 25 korrik 1930

Gunduliqeva ul. 25



Mik i dashur,



Pasaportën ende nuk e kam marrë, mirëpo besimi i mbështetur mbetet.

Pasi bëra kërkesë tek autoritetet e Zagrebit (të cilat, në fillim, nuk dinin asgjë për këtë punë), për ta marrë pasaportën kam bërë një kërkesë të re (më 14 korrik) duke përmendur autorizimin ql ju ka dhënë juve z. Anastasijeviq.

Dje më ftuan në polici, ku mora lajmin (!) se Mnistria e Punëve të Brendshme më 27 tetor 1929 (!) “ka dhënë për Dr. Šufflaj-in lejën e pasaportës për gjashtë muaj”, mirpo se tash ky afat ka kaluar. Megjithatë, sipas deklaratës së nëpunësit, do të ma japin pasaportën, mirëpo, meqë nuk shihet nga dokumentet për të cilat shtete ka të bëjë leja e përmendur, duhet të merret vendimi i ministrisë lidhur me këtë zbrazëti, punë kjo të cilën do ta bëjnë me telegram.



I juaji besnik

[Milan Shuflaj]





Tagreb, 4 gusht 1930



Z. Lumo Skendo

Tiranë



Deri tani asgjëe re! A e keni marrë letrën time rekomande të 25 korrikut, me të cilën ju njoftoj se leja për pasaportë është dhënë që më 29.X.1929 (!) për gjashtë muaj, mirëpo, sipas pohimeve të policisë, meqë afati ka kaluar, tash duhet të merret vendimi i ministrisë lidhue me çështjen se me cilat vende ka të bëjë leja e përmendur?



[Milan Shuflaj]





Tiranë, 12.VII.1930



I dashur zotëri,



Mora letrën tuaj të datës 25 korrik dhe kartolinën e datës 4 të këtij muaji nga të cilat e shoh se ende po hasni në vështirësi.

Prandaj do t’i flas përsëri zotit ministër Anastasijeviq dhe ta lus të bëjë një përpjekje të fundit. Për mjetet me të cilat do të udhëtoni kam biseduar me ministrin e arsimit dhe jemi pajtuar.

Shpresoj se së shpejti do të marr lajme të mira nga ju dhe ngel.



I juaji besnik

Lumo Skendo





Zagreb, 23 gusht 1930

Gunduliqeva 25



Z. Lumo Skendo

Tiranë



I nderuari mik,



Mora letrën tuaaj të datës 4 të këtij muaji. Një interesim i ri nga ana juaj te ministri Anastasijeviq do të ketë, padyshim, ndikim të volitshëm dhe po dëgjoj me gëzim se çshtja e mjeteve të udhëtimit tim tashmë është e rregulluar.

Në gazetat kroate po lexoj se ju shkoni me cilësinë e delegatit në Konferencën e Athinës. Duhet ta di kohën e saktë të kthimit tuaj në Tiranë, meqë nuk mendoj të vij atje gjatë mungesës suaj.

I juaji shumë besnik

[Milan Shuflaj]

Zotit

Ministër të Arsimit

Tiranë

Zagreb, 30 shtator 1930

Gunduliqeva ul. 25



Shkëlqësi,



Pasi përfundova të gjitha përgatitjet për arkivat dhe pasi i hartova të gjithë regjistrat e dokumenteve latine, italiane, katalane, greke dhe sllave, të cilat janë botuar dhe kanë të bëjnë me periudhën 1407-1451 të historisë shqiptare, meqë nuk mora deri tash kurrfarë vendimi lidhur me pasaportën time, mendoj se është e domosdoshme, për të arritur qëllimin tim shkencor, të bëj disa ndryshie në planin tim të punës.

Në vend se të vizitoj së pari arkivat italiane, tash kam ndërmend së pari të bëj studime në arkivat e Raguzës (Dubrovnikut) dhe të Kotorrit, ku nuk kam nevojë për pasaportë. Në Raguzë duhet të gjenden rreth 500, në Kotorr rreth 10 dokumente, punë punë kjo që do të bëja vetë brenda dy muajsh, nga se atje nuk mund të gjenden kopjues të kualifikuar.

Përkundrazi, në Itali (Romë, Veneci, Napoli) do të gjenden kopjues të shkëlqyeshëm npërnjet I n s t i t u t o p e r l’E u r o p a O r i e n t a l e dhe A c a d e m i a U n g h e r e s e. Unë kam haruatuar listat e dokumenteve që duhet të kopjohen në Romë, Vatkan (109 diokumnete) në napoli, në A r c h i v o di s t a t o (12 dokumenete), në Veneci, A r c h i v i o d i S t a t o (470 dokumente), dhe dod t’i dërgoj në Romë sapo të kem marrë përqimin nga ana juaj.

Kopjimi i dokumenteve në Romë do të kushtojë rreth 350, franga në Napoli, 40, në Veneci (ku ruhet kadastri në zë dhe shumë i madh i Shkodrës i viti 1416, i cili përmban 128 fletë të colat këtë herë do të botohen të plota për herë të parë) rreth 2000 franga, të gjitha së bashku 2400 franga ari (zviceran). Në Veneci, Museo Civico, ka të ngjarë se do të gjendet një kartë greke e Durrësit (e vitit 1420), nga e cila do të porosis të bëhet një fotografi. Në Firence dhe në Ankonë ka pak dokumente. Kur më në fnd do të marr pasaportën, vetëm duhet tëshqyrtoj ato që ngelin të dyshimta ose, punëqë është për t’u besuar edhe më shumë, vetëm do të duhet të shkoj në Vjenë që t’i shikoj disa libra dhe botime periodike të rralla ose që gjenden vështirë dhe ta shtyp vëllmin III të ACTA ALBANIAE.

Kështu, kam nderin t’ju njoftoj se jam i gatshëm të nisem për në Raguzë ose Kotorr në përputhje me qëllimin e përmendur dhe Ju lutëm të dërgoni me postë ose nëpërmes ambasadës suaj në Beograd, në adresën time (Dr. Milan Šuflay, Zagreb, Gunduliqeva 25) shumën prej 3000 (tre mijë)frangash zviceranë), do të thotë 2000 franga për qëndrimin tim dymujor në Raguzë e Kotorr, dhe 1000 franga si gjysmën e parë (paradhënie) të honorarit tim të vëllimit III të ACTA.

Po në këtë mënyrë po i shkruaj z. LUMO SKENDO (=Midhat Frashërit).[14]

Ju lutëm të pranoni, Shkëlqesi, konsideratën time më të lartë.





Z. Lumo Skendo

Tiranë

Zagreb, 30 shtator 1930

Gunduliqeva 25



I dashur mik,



Meqë i përfundova të gjitha përgatitjet për arkivat dhee meqë i hartova të gjithë regjistrat e dokumenteve, latine, italiane, katalane, greke dhe sllavedhe që kanë të bëjnë me periudhën 1407-1451 të historisë shqiptare, mirëpo meqë nuk mora deri tash kurrfarë vendimi lidhur me pasaportën time, për ta arritur qëllimin tim shkencor, mendoj se është e domosdoshme të bëj disa NDRYSHIME në planin tim të punës.

Në vend se t’i vizitoj së pari arkivat italiane tash kam ndërmend të studioj së pari arkivat e RAGUZËS (Dubrovnikut) dhe të KOTORRIT, ku nuk kam nevojë për pasaportë. Në Raguzë duhet të gjenden rreth 500 dokumente, në Kotorr rreht 10 sish, punë kjo të cilën do ta bëj brenda dy muajsh unë vetë, meqë atje nuk mnd të gjenden kopjues të kualifikuar.

Përkndrazi, në ITALI (Romë, Veneci, Napoli) do të gjenden kopjues të shkëlqyeshëm nëpërmjet I n s t i t u t o l’E e u r o p a O r i e n t a l e dhe A c a d e m i U n g h e r e s e i n R o m a. Unë tashmë kam hartuar listat e dokumenteve që duhet të kopjohen në ROMË VATIKAN (109 dokumente), në NAPOLI ARCHIVIO DI STATO (12 dokumente), Në VENECI, ARCH. DI STATO (470 dokumnete) dhe do t’i dërgoj në Romë sapo të kem marrë PËLQIMIN nga ana juaj.

Kopjimi i dokumentave në Romë do të kushtojë rreth 350 franga, në Napoli 40 franga, në Veneci (ku ruhet regjistri i njohur dhe shumë i madh Kadasri i Shkodrës i vitit 1416, i cili përmban 128 fletë që këtë herë do të botohen të plota për herë të parë (rreth 2000 franga, të gjitha sëbashku 2400 franga ari (zviceranë). Në Veneci, në M u s e o C i v i c o ka të ngjarë se do të gjendet një kartë greke e Durrësit (e vitit 1420) një fotografi të së cilës do të shtie të botohet. Në FIRENCË dhe në ANKONË ka fare pak dokumente. Kur, më në fund, do të marr pasaportën vetëm dhet të hulumtoj do materiale që ngelin të dyshimta ose, punë që ka më shumë të ngjarë, vetëm duhet të shkoj në VJENË të kërkoj disa libra dhe botime periodike të rralla ose që vështirë jepen dhe që ta shtyp vëllmin III të ACTA ALBANIAE.

Kështu, kam nderin t’ju njoftoj se jam gati të nisem për në Raguzë dhe Kotorr në përputhje me qëllimin e përmendur dhe ju lutëm të dërgoni, me postë ose nëpërmjet ambasadës ssuaj në Beograd, në adresën time (Dr. Milan Shuflay, ZAGREB, Gunduliqeva 25) shumën prej 3000 (tre mijë) frangash zvicerane, do të thotë 2000 franga për qëndrimin tim (4o ditor) në Raguzë dhe Kotorr, dhe 1000 franga si gjysmën e parë (paradhënie) të honorarit të vëllimit III të ACTA.

Po kështu do t’i shkruaj z. Ministrit të Arsimit në Tiranë.

Me përshëndetje miqësore.

I juaji besnik



Prof. Amedeo Xhanini

Instituti i Evropës Lindore

R o m ë

Zagreb, 30 shtaor 1930

Guduliqeva 25



Shumë i ndrituri zotëri!



Bashkëngjit i dërgoj zotërisë Sate kopjene e letrës dërguar ministrit të arsimit të Shqipërisë, ku bëhet botërisht me dije se jo vetëm në çfarë vështërsishë hasi në kërkimet e mia, po edhe sa është e nevojshme të më jepet ndihma.

Është e nevojshme që më shtyn të kërkoj nga Instituti i Evropës Lindore ndihmë gjatë kopjimit të arkivalive. Pra, shpresoj se zotëria jote dhe drejtori i Akademisë Hungareeze në Romë (të cilin me këtë rast e lus për ndihmë) do t’i gjerni lehtë personat profesionalë, të cilët dokumentet e kërkuara do t’i kopjojnë sipas udhëzimeve të mia të hollësishme.

Për gjithë këtë ndihmë do të shkruaj me nder në hyrjen e vëllimit 3 të A c t o r u m A l b a n i a e.

I zotërisë Sate i respektueshmi

[Milan Shuflaj]





Zagreb, 14 tetor 1930

Gunduliçeva 25



Zotit

Dr. Jovan Radoniq

Profesor universiteti dhe akademik



B e o g r a d

Daniçiqeva 41



Shumë i respektuari zotëri!



Gjendem para redaktimit definitiv të vëllimit 3 të A c t a A l b a n i a e. Ky [vëllim] edhe relacioni e mbretit Alfons të Aragonit me Skënderbeun.

Qysh në vitin 1926 unë Ju dhashë hua kopjet e dokumenteve nga arkivi i Barcelonës dhe Milanos, të cilat Ju nevojiteshin për ndriçimin e raportit të Skënderbeut me [sulltan] Muhametin II. Këto kopje tash më janë të domosdoshme.

Me këtë letër Ju lus për herën e tretë që të urdhëroni të m’i ktheni këto kopje sa më parë (Adresa: Dr. Milan Shufflay, Zagreb, Gunduliqeva ul. 25, kati I). Në rastin e kundërt do të jem i detyruar që këto kopje t’i siguroj përsëri nga arkivat përkatës dhe për gjithë këtë ta bëj të ditur në parathënien e vëllimit tim të tretë të ardhshëm të A c t a A l b a n i a e.

Të fala të përzemërta

I respektueshmi Juaj i sinqertë

[Milan Shuflaj]





Beograd, 28. X. 1930



I nderuar z.[oti]

Koleg,



Me të kthyer nga kongresi bizantologjik i Athinës e gjeta letrën Tuaj të [datës] 14. X.

Unë jam fajtor i madh ndaj Jush, sepse është dashur t’i kthej kaherë kopjet nga arkivi i Barcelonës dhe Milanos. Mendoja se ato do t’i shfrytëzoj plotësisht, por ngase isha i zën[ me punë, deri më tash kësaj nuk ia dola në tërësi. Atë do ta bëj me siguri brenda 4-5 ditësh dhe [kopjet] do t’Ju dërgoj rekomande në adresën Tuaj.

Shpesh mendoj në Ju dhe përgatitjen Tuaj [shkencore] solide dhe gjithnjë më vjen keq aë nuk duan t’Ju shfrytëzojnë për dobi. Kohë më parë bisedova përsëri rreth kësaj me një zotëri influent, prandaj shpresoj se do të dalë diçka. Ju respekton shumë dhe Ju bën të fala.

Juaji Jov. [an] Radoniq





Tiranë, 30 X. 1930



I dashur Profesor,



Mora letrën Tuaj të datës 30 të muajit të shkuar dhe dy kartëpostalet tuaja, të cilave nuk desha t’u përgjigjem pa pasë mësuar diçka të sigurt. Prandaj e takova ministrin e arsimit: ai më bëri me dije se një përgjigje e volitshme do t’ju jepet pasi të marrë ai përgjigjen e Këshillit të Ministrave lidhur me këtë çështje, vendim ky që shpresoj, do të merret pa vonesë.

Mjerisht nuk mund të shtoj asgjë më shumë përveç se do të isha tejet i lumtur pio t’ju jepja së shpejti lajmin e mirë.

I juaji besnik

Lumo Skendo





vijon

Tiranë, 12.XI.1930



I dashur Profesor,



Vnedimi që u mor ishte, ashtu si parashihej, i volitshëm, dhe së shpejti shuma prej tre mijë frangash do t’ju dërgohet. Jam i lumtur që, në këtë mënyrë, do të mund të filloni punimet tuaja. Ju lutëm të më njoftoni për planin tuaj.

Nga ana tjetër unë do të bëj edhe njëherë përçapje te ministri i Serbisë në Tiranë.[15] Për pasaportën tuaj, ngase duhet pa dyshim që pa vonesë të musn të merrni kontakt me ministrin e arsimit.

Tani unë kam një lutje: pata marrë një letër nga zonja motra juaj për një koleksion qëndisjesh. Këtë letër ua kam dhënë disa njerëzve që mendja se duhet të kenë interesim për këtë çështje, dhe ma kanë humbur. Prandaj më është e pamundshme ta gjej adresën.

Ju lutëm t’ia paraqitni nderimet e mia zonjës mortës suaj dhe e lutni nga ana ime të më thotë nga sa copë përbëhet koleksioni i saj, sa nga ato copë janë nga Shqipëria, çfarë është natyra e sendeve dhe cili është çmimi i koleksionit. Atë nuk mund ta blerë qeveria, por pata menduar në një shoqatë grash shqiptare, në Tiranë, dhe kam nevojë për hollësitë e lartpërmendura në mënyrë që të bëj përçapjet e mia.



I juaji besnik

Lumo Skendo





Dott. Vladimir Petrovich

Via delle-Farine N 1

Firenze (102)

Firencë, 29.XI.1930



Shumë i çmuari zotni Profesor!



Një botues do të përkthente eventualisht (në italishte, përkatësisht shqipet) romanin tuaaj nga e kaluara shqiptare e ndoshta edhe veprat tuaja shkencore mbi Shqipërinë, prandaj kam nderin të Ju lus të urdhëroni e të më bëni me dije se a do të jepni pëlqimin dhe me çfarë kushtesh.

Lus të m’i dërgoni gjithsesi nga dy copë të veprave Tueja të përmendura, dke shënuar

shpenzimet [postare].

Me respekt të lartë





A e keni përkthimin italisht të këngëve popullore kroate, përkatësisht të veprave kroate, veçanërisht atyre historike?









Mbrenija shqiptare

Ministria e Arsimit

Nr. 4225/II



Tiranë, më 2.XII.1930



Zotni Profesor,



Kam nderi të vërtetoj se mora letrën tuaj të çmuar të datës 30 shtator të këtij viti, me të cilën më bëni të njohur planin tuaj të punës për kërkimin e dokumenteve historike të cilat i interesojnë Shqipërisë.

Duke çmuar shërbimet e shquara të cilat që moti ia keni bërë vendit tonë me këto kërkime, kam kënaqësinë t’ju njoftoj se qeveria mbretërore shqiptare ka vendosur t’ju jepen 3000 (tre mijë) franga ari të cilët do t’i gjeni bashkëngjitur në një çek nr. B. 002529 (më franga zvicerane 2962,45) për Bankën Tregtare të Bazelit në Cyrih. Kjo shumë, shpresoj, do të mnd t’ju lehtësojë detyrën e rëndë që keni ndërmarrë.

Ju lutem, zoti Profesor, të na vërtetoni marrjen e kësaj shume, dhe nga ana tjetër të na i dërgoni dokumentet të cilat i keni mbledhur në Dubrovnik dhe në Kotorr.

Përfitoj nga ky rast që t’ju përsëris, zoti Profesor, sigurimin e konsideratës sime më të lartë.

Ministri i arsimit

[Abdurrahman Dibra]





Z. Lumo Skendo

Tiranë

Zagreb, 4 dhjetor 1930

Gunduliqeva 25



I dashur mik,



Po bëhen 14 ditë që kur e kam marrë letrën tuaj të 12 nëntorit, mirëpo duke pritur dërgesën për të cilën më lajmëronit shtyva përgjigjen nga njëra ditë në tjetrën. Ndërkaq, ngase në letrën tuaj keni përmendur një përçapje të re për pasaportën time dhe nga drua se mnd të ndodhë ndonjë ndërlikim në mënyrë që qeveria shqiptare të mos presë, dje (më 3 dhjetor)bëra një bisedë me shefin e policisë së Zagrebit, i cili më deklaroi se sa i përket pasaportës sme asnjë vendim nuk ka ardhur nga Beogradi. Prandaj ju lutem të ms mashtroheni me fjalë të mira dhe të pranoni planin tim si vijon:

Sapo të arrijnë të hollat, pa marrë parasysh kremtën e Kërshëndellave, unë do të nisem për në Raguzë e në Kotorr dhe atje do të qëndroj derisa t’i përfundoj studimet e mia, rreth 40 ditë. Prej atje do të bëj raportin tim në fillim dhe në fund.

Duke pandehur se qeveriaa shqiptare do të miratojë propozimet e mia lidhur me arkivat e Italisë dhe po që se pranon të paguajaë honorarin e kopjuesve italianë, para se të nisem për në Raguzë, do t’ia dërgoj z. Amendeo Xhaninit, drejtor i I n s t i t u t o p e r l’E u r o p a O r i e n t a l e listat e dokumenteve që duhet të kopjohen në Romë, Napoli, Veneci. Kopjuesit do t’ia dorëzojnë kopjet z. Xhaninit i cili, pasi të marrë pagesën e honorarëve (drejtpërdrejt nga qeveria shqiptare) për të cilat merret vesh me kopjuesit, do të m’i dërgoni mua.

Pas intervenimeve të panumërta Prof Radoniq më lajmëroi se po m’i kthen kopjet e Barcelonës, të cilat ia kisha huazuar më 1926 (shih D i t u r i j a, 3, 1928, fq. 573). Është e mundshme që midis këtyre kopjeve nuk do të gjenden disa dokumente të cituara në librin e Marineskos (A l p h o n s e V e t l’Albanie, Praris 1923). Po të jetë puna kështu, shpresoj se do të mnd t’i marr këto kopje gjithashtu me ndihmën e z. Xhanini.

Për ditën e nisjes sime për në Raguzë dë të lajmëroj me telegram.

Në rast se, ndonëse kjo punë vështirë mund të pritet, e marr pasaportën, megjithatë do të shkoj së pari në Raguzë që të orientohem në lidhje me kushtet e tashme të punës në arkiva. Pas një qëndrimi të shkurtër në Raguzë, do të nisem për në Tiranë pasi me listat e mia në Romë që të takohem personalisht me z. Xhanani dhe me drejtorin e “Academia Unghereze” për të saktësuar çdo gjë që ka të bëjë në lidhje me kryerjen e kopjeve dhe me pagesën e honorarit. Nga Roma do të kthehem në Raguzë, dhe pas të kemë përfunduar studimet e mia, do të kthehem në Zagreb,

Sa i përket kleksionit të tenteneve shpresoj se keni marrë përgjigjen nga ime motër.



I juaji besnik

[Mila Shuflaj]





Zotni

Ministër i Arsimit

Tiranë

Zagreb, 17 dhjetor 1930

Gunduliqeva 25



Shkelqësi,



Letra juaj e 30 dhjetorit nr. 4225/II arriti në adresën time më 15 dhjetor. Duke e falënderuar thellë qeverinë shqiptare, po e jap dëftesën bashkëngjitur të shumës prej 3000 frangash zviceranë, të marra në një çek (Nr. B. 002529) nga Banka e Bazelitnë Cyrih.

Kjo dëftesë ishte shkruar kur, ndonëse këtë gjë nuk e prtija fare, (më 16 dhjetor) më ftuan në polici për të më kumtuar gojarisht se qeveria e Beogradit ka dhënë lejën të vij në Shqipëri.

Kështu, brenda pak kohe shpresoj se do ta arr pasaportën. Megjithatë, në fillim të muajit janar, mendoj se shkoj në Raguzë që të orientohem së pari lidhur me kushtet e tashme të punës në arkiva. Pas një qëndrimi të shkurtër në Raguzë, do të nisem për në Tiranë, duke parajalmëruar saktësisht se kur do të arrij. Për shkaqe të shumta nuk do ta marr vizën e Legatës Shqiptare në Beograd.

Natyrisht, kam kërkuar pasaportën edhe për Itali, mirëpo këtë kërkesë vendimi i Beogradit e lë në heshtje. Në polici më thanë se kjo çshtje mnd të rregullohet me ministrin e Beogradit në Tiranë.

Duke mos qenë i sigurt se do të mund të shkoj në Romë dhe dke pandehur se qeveria shqiptare i miraton propozimet e mia lidhur me arkivat e Italisë si dhe në qoftë se është e gatshme të paguaj honorarin e kopjuesve itakianë, do t’ia dërgoj së shpejti z. Amedio Xhanini (Amedeo Giannini), drejtor i Institutit për Evropën Lndore, listën e dokumenteve të cilat duhet të kopjoen në Romë, Napoli, Ankonë dhe Barcelonë.

Kopjen e atyre listave do ta sjell me vete në Tiranë.

Ju lutëm të provoni, Shkelqësi, konsideratën time më të lartë.



[Milan Shuflaj]





Prof. Amedeo Xhanini

Istituti i Evropës Lndore

Romë



Zagreb, 24 dhjetor 1930



Shumë i nderuar zotëri!



Duke iu referuar letrës sme të 30 shtatorit, dërguar zotërisë Sate, me të cilën kërkoja ndihmë nga Instituti Oriental, tashti bashkëngjitur po dërgoj regjistrin e dokumenteve nga arkivi i Vatikanit(5 faqe), Napolit (1 faqe), Venecisë (Archivio di Stato 19 faqe dhe Museo Civico 1 faqe), Ankonës (1 faqe) që lypset kopjuar dhe të clat kanë të bëjnë me historinë e Shqipërisë [për periudhën] 1407-1451). Veç kësaj bashkëngjitjes shënimin e veçantë të hollë sishëm dhe dokumentet që ruhen në Arkivin e Barcelonës. Shpresoj se kopjet e tyre zotëria Jote do t’i marrë më lehtë se unë.

Pasi qeveria e Beogradit ma dhaa pasaportën definitivisht, në fillim të janarit [1931] do të nisem për Tiranë, ku e qeverinë shqiptare do t’i rregulloj të gjitha punët rreth honorarit për kopjuesit italianë (si dhe ata të Barcelonës0, të cilët zotëria Jote do t’i paguani në dorë.

Pasaportën e mora vetëm për Shqipëri, po qëndroj me shpresë se nga legati i Beogradit në Tiranë do të marr vizën për Itali pa vështirësi. Nëkëtë rast në Romë do të arrij rreth 20 janarit dhe me zotërinë Tënde do të bisedoj gojarisht për gjithë çfarë lypset.

Mirëpo, pavarësisht nga ardhja ime, konsidero se zotëria Jote mund t’i përvishet punës dhe në Romë t’i zgjeshë kopjuesit sipas dëshirës së tij, kurse në Veneci, Napoli dhe Ankonë do t’i angazhoj në radhë të parë nëpunësit e arkivave të atjeshme, sepse s’ka pikë dyshimi se qeveria shqiptare do t’i konfirmojë të gjitha propozimet e mia të parashtruara këtu.

I zotërisë Suaj shumë i respektueshmi

Milan Shuflaj



Zoti

Dr. Milan Shuflay

Profesor universiteti në p.[ension]

Z a g r e b

Rruga Gunduliqeva nr. 25



E mora letrën Tuaj të ç.[muar] të [datës] 1 të k.[ëtij] m.[uaji] dhe një copë të romanit Tuaj K o n s t a n d i n B a l š i ć.

Botuesi parimisht është i gatshëm ta nxjerrë këtë vepër në italisht dhe shqip, por do të donte që të shkurtohet bukr mirë, si është më e përshtatshme, në atë mënyrë që në disa vende të bëhen ndryshime të nevojshme. Veç kësaj [ai] konsideron se s’zheu do të ishte shumë i përshtatshëm për film, kështu që Ju do të ishit më se miri në gjendje ta shtjelloni dorëshkrimin përkatës.

Urdëroni të më lajmëroni nëse është e sigurt se do të vini së shpejti në Romë, sepse në këtë rast s’do të ishte i nevojshëm letërkëmbimi i gjatë, nëpërmjet të cilit do të arrihej shumë vështirë marrëveshja lidhur me përkthimin, dhe akoma më vështirë për filmin.

Në Romë mund t’Ju ndihmojnë rreth gjetjes së dokumenteve ende të panjohura të historisë shqiptare.

Në pritje të lajmeve Tuaja të ç.[mieshme] sa më të shpejta.



Me nderime të larta



Ministri e Arsimit

Kabineti i Minstrit



Tiranë, më 15.I.1931



Zotërisë së sojit të lartë

Dr. Prof. Milan Šufflay



T i r a n ë



Marr lejën që zotërinë Taj ta ftoj për drekë më16.I.1931 në orën 7 të mbrëmjes në hotelin “Tirana”.

Me shpresë se zotëria Juaj do të më nderojë me prezencën e tij, shprehi respektin thellë.



(Zekeria Cana & Ymer Jaka: LETËRKËMBIMI I MILAN SHUFLAJT RRETH STUDIMEVE SHQIPTARE, te revista “Përparimi”, Nr. 1/1988, f. 65-90)





LETËRKËMBIM BASHKËPUNËTORËSH TË DEVOTSHËM



Kam nderin dhe respektin që të shprehem përpara lexuesve shqiptarë dhe kroatë për kënaqësinë dhe lezetin që ndjej me rastin e përshkrimit të korrespondencës midis të madhit Dr. Milan Shuflajt dhe të lartës Ministrisë të atëhershme të Mbretërisë Shqiptare, e që Shkencëtarin na e vrau Mbretëria gjakatare serbe, e Mbretërinë Shqiptare na e vrau sistemi gjakatar komunist enverist-stalinist!!

Shkencëtarit Prof. Dr. Milan Shuflajt do t’ia nxinin biografinë deri në frustrimin e bandës për hakmarrje e gjakmarrje përfundimtare kundër “rebelit” kryengritës pse po guxonte ta studionte historinë dhe gjuhësinë shqiptare, dhe me këtë po rrezikonte tkurrjen e dinastisë serbe që kishte pushtuar Kosovën shqiptare dhe vendet tjera e popujt tjerë! Njësoj do t’ia nxinin biografinë edhe bashkëbiseduesit të shkencëtarit, Lumo Skendo (Mitat Frashërit) e Mbretërisë Shqiptare, për t’ua zënë vendin gjakatarët komunistë-kolaboracionistë sllavësh!

Që Lumo Skendo (Mitat Frashëri) ishte në nivel të lakmueshëm komunikimi kulturor dhe atdhetar, po sjellim një artikull të tij, këshilla për shkrimtarët, për shqiptarët përgjithësisht:



Lumo Skëndo: Shkrimtarëvet
E enjte, 28-08-2008, 07:21pm (GMT+1)



Lumo Skëndo

Nga Lumo SKËNDO

Tërë duke njohur se ende shkrimtari s'ka në vëndin tonë atë pozitë dhe atë prestigj që gëzon në popujt e tjerë, nuk mund të mohojmë se edhe ky popull vë veshin në ato që thoni dhe shkruani, atje vjen të ndezë qirin' e idevet të tij. Prandaj duhet që edhe të jini të sigurtë për barrën dhe përgjegjësisë që kini e që duhet të kini.

Kujtoni se një fjalë e shkruar është një farë e mbjellë. Kujdesi i mbjellësit duhet të jetë një lule e mirë, një pemë e kandshme. Hithra dhe ferra mbijnë vetiu dhe veç dëmit, s'kanë ndonjë vleftë. Është një farë që do korrin me qindra në mos dhe me mijëra njerës, gjind i njohur dhe i panjohur.

Shkrimtari ka një përgjegjësi të madhe. Më parë se çdo gjë, ka një detyrë dhe përgjegjësi kundrejt vetes' së tij dhe ajo është që të përpiqet të fitojë-për veten e tij-diturinë e nevojshme, karakterin serioz dhe të matur, prudencën dhe patriotizmën. Të ketë ndërgjegje për rëndësinë që ka cilësi e shkrimtarit, në do që të bëjë punë të dobishme dhe jo të mbjellë shpëndra në arë të botës. Në qoftë se nuk ndiejmë në vetëvete tërë fuqinë e barrës, madhërinë e përgjegjësisë, në qoftë se na mungon vullneti që të gjykojmë dhe të mendohemi, që s'kemi kurajon të perfeksionohemi dhe të fitojmë virtutet e duhura, atëherë më mirë ta thyejmë pendën, të betohemi të mos shkruajmë kurrë.

vijon

Kushti më i parë është të kemi një qëllim, të ndjekim një qok dhe një ide, kur shkruajmë: kijeni të lartë dhe të dobishme këtë ide, kini një ideal, një qëllim. Kujtoni se zgjimi dhe përparimi i popujvet, ringjallja e tyre kombiare ka nisur me veprën e shkrimtarëvet. Çdo çap drejt qytetërimit bëhet nën drejtimin që hedh një shkrimtar i madh, një mendimtar i thellë dhe mbase çdo prapavajtje, çdo dekadencë, fillon të çfaqet në mendimet e botimtarëve që janë të parët në të dhënë popullit bukën e kalbur të çoroditjes, në vend të ushqimit të shëndoshë.

Fitoni, pra, të dashur shkrimtarë, ide të shëndetshme, për veten tuaj më parë. Pastaj, jepuni dhe të tjerëve pjesë prej parimeve të larta dhe të fitimshme, çelni një dritë të re, një rreze që shpie në lumtëri të bukur.

Mos ja fshihni kurrë të vërtetën popullit, sado e hidhur dhe e pavërtetë të jetë kjo e vërtetë. Mos lajkëto gjindjen, mos u bëj demagog duke i bërë qejfin e ta bësh mik me gënjeshtra. Më mirë të të bëhet armik duke i thënë të drejtën e të vërtetën, se nesër të ka për të të çmuar. Zgjoni te populli ndjenjën e dinjitetit, ndjenjën e responsibalitetit të njeriut përpara aktevet, punëvet dhe mendimevet të tij; po edhe jepini nevojën e një studimi të thellë të këtyre detyrave, bëjeni që të mejtojë, të kërkojë, të dijë të gjejë të drejtën dhe të vërtetën.

Jeta intelektuale gjer më sot ka lojtur një rol zero ndër ne. Fuqia dhe kujdesi i tërë ka qenë varur te jeta materiale, me gjithë ashpërsinë brutale të saj. Zgjimi i një horizonti të mëndjes dhe moralit, me ndjenja më të holla dhe të lëmuara, varet nga rëndësija dhe bukurija që do të dimë ne t'i japim jetës intelektuale me anë të shkrimevet.

Në qoftë se shkrimtarët do të marrin pendët në dorë dhe do të nxijnë kartën për të shfryrë inatin e tyre, për të folur fjalë pa kripë dhe pa thelb për të na thënë gjë të kotë, atëherë jeta intelektuale do të vejë edhe më prapa nga ç'është sot, do të zbythemi edhe më tepër akoma drejt rrojtjes barbare dhe materiale. Por, në qoftë se i dëftoni që, përmi qarkun e dheut, ka një atmosferë të bukur me dritë morale dhe me bukuri të imteligjencës, në qoftë se me shkrimet tuaja jipni shembëllën e personit të veprës suaj, atëherë mund që të shpresojmë se do të çelet një udhë e re drejt një qielli të ri. Nevoja e një jete të re, një jete më të lartë se ajo e sotme, më e bukur dhe më e kandshme, me mirëbërjet e qytetërimit, mirëbërje të vërteta.

Është detyra e atyre që shkruajnë, se si të mbajnë fenerin e idevet të tyre drejt kësaj udhe për të prirur botën….Po edhe jepini gjindjes konvikcionin dhe besimin se qytetërimi nuk fitohet me një ditë as me një javë, as në një mot. Zhvillimi i mëndjes së njeriut, fitimi i virtuteve shoqërore, ngadhnjimi i kamjevet, sprapsja e veseve, duan një durim të madh, një punë me këmbëngulje të shumëvitshme.

Kombit tonë, më tepër se nga çdo send, i mungon durimi. Kërkon që një punë të bëhet me një ditë, dëshiron që drurin ta mbjellë në mëngjes dhe pemën ta hajë në drekë. Nuk i pëlqen të presë, të bëj llogari për kohë të gjatë, të punojë për vitet që do të vijnë, të vuajë shumë kohë duke pritur ditë gëzimi. Jo. Ay thotë "më mirë një ve sot se një pulë mot" dhe kështu kurdoherë ka mbetur dhe mbetet pa ve.

Prandaj s'i ka pëlqyer të hedhë djersë dhe mundim për Shqipërinë, për vëndin e tij, për vete. Pse të rongoj unë sot, kur fitimin do të presë kaq kohë? Edhe nuk shohim rreth nesh ndonjë vepër të madhe, ndonjë krijesë të punës dhe të durimit që parasheh dhe gjykon.

Kemi rrojtur për orën, për minutën e tanishme. Vetëm e sotmja na ka tërhequr vërejtjen dhe na ka shtrënguar që të dalim nga përtimi dhe nga gjumi. E nesërmja s'na ka dhënë brengë, se nuk kemi dashur të parashohim, të këqyrim atë që s'duket akoma, atë që nuk e prekim tani me dorë. Të urtin nga t'egrin e shquan të paraparët.

Kujdesi i kohës që do të vijë e bën njerinë që të përdornjë që sot fuqin' e tij në të ngrehur vepra për pritmin, të ekonomizojë, të kursejë, të derdhë mundimin në vepra, që pemët do të dalin pas vjetësh e vjetësh, të brengoset që tani për djemtë e nipët e tij, për brezat që ende s'kanë lindur.

Ta bëjmë popullin tonë të fitojë këtë cilësi, virutut i durimit dhe të parapamit. Të mos ishte durimi, ay vullnet në punë që na shtyn të mos e ndjejmë lodhjen, bota s'do të qe kështu si është. Do të qe një shkretinë, një Sahara, një Takla-makan.

Ç'shohim rreth nesh, në vënde që ka ndritur gazi i përparimit, janë pemë të trashëguara me punim të gjatë, të mbetura bir pas ati, të shtuara çdo ditë, me ngadalë, po pa reshtur, si thesari i thneglës, si rrjeta e merimangës, si koshere e bletës. Asgjë s'është bërë në një ditë. Shumë herë për një send kanë lodhur trupin dhe mëndjen disa breza me radhë, me qindra njerës.

Zbukurimi moral dhe material i vëndit tonë kërkon një ujitje të gjatë, me djersë dhe shogrimin e kohës. Asgjë në këtë botë s'bëhet dot pa ndihmën e vitevet. Më kot mundohemi qysh ta bëjmë motin minutë. Do t'i përulemi regullës dhe ligjit, të pranojmë që përparimi është më parë nga çdo send një thesar i mbledhur nga një dhjetës, me vuajtje e pësime të mëdha, duke gërmuar ditë dhe natë, një thesar i lënë për djemtë tanë, të cilët, duke e shtuar tërë n'atë mënyrë, kurdoherë duke u lodhur dhe duke u dirsur, do ta lenë te djemt' e tyre dhe kështu me radhë, brez pas brezi.

Në qoftë se gjatësi e kohës na trëmb dhe na tmerron, atëherë më mirë të themi që tani, t'i rrëfejmë botës se nuk do të qytetërohemi, nuk do të përparojmë asnjëherë, jemi dënuar për vdekje.

Tani drejtohem te ju vjershëtorë dhe poetë, te ju që duhet të jeni shpirti i kombit, udhëheqësit e shpirtit të këtij kombi. Mbani mënt se ngjallja e kaq kombeve ka nisurë me frymën e poetëvet. Mbani mënt se rritja dhe lartësimi i kombevet ka gjetur fuqi te inspirimi i dhënë prej vjershëtorëvet. Që të bëhet një komb i fortë, njerëzit e ndarë dhe të pafuqishmë, kanë nevojë për një ideal të ardhur së sipërmi, për t'i bërë t'adhurojnë vendin e tyre, të bien therorë për jetën e bashkët, për nderin dhe sedrën e përbashkët. Ay ideal që i bën të heqin dorë nga regjionalizma shterpë, nga egoizma meskine, u jep një hov që të rrojnë vetëm për vendin e nderuar dhe të pandarë.

I lumtur ay popull që ka gjetur në brumë të saj të tillë poetë me frymë të lartë. Më të lumtur akoma ata poetë që kanë gatuar me frymën e tyre kombin dhe i kanë rrëfyer udhën e bardhë drejt një ideali të lartë. Fuqia morale është mbase ajo që nuk' e dërrmon asnjë forcë e dheut. Ushtritë, armët, armatat mund të thyhen dhe të farosen. Po forca që i jep shpirtit pushtetin moral, ajo që i inspiron kulti i vëndit dhe kombit, fryma e ardhur prej poezisë dhe literaturës, i kundërqëndron çdo sulmi, edhe, në qoftë se fati e poshtërson ndonjëherë, prapë rri e gjallë, rilind nga hiri i saj.

Lufta e madhe e fundit na provoi se, nuk' është vetëm interesi material që e bën njeriun të vdes për vëndin. Më tepër se llogari e fitimit dhe e humbjes nga pikpamja monetare, është ajo lithkë që ka njeriu me qytetërimin, kulturën, histrinë e vendit të tij. Me të drejtë ka thënë Voltair-i se, literature e Francës ka bërë ngadhnime më të mëdhenj nga ushtërit' e Karlomanit.

I padituri, i paqytetëruari, është lidhur vetëm me një lithkë te toka e tij; frika e rrojtjes. Kurse të qytetëruarin dhe të zhvilluarin e lidhin te trualli gjithë zërat e atyre që kanë vdekur përpara tij, që i kanë dhënë një shkëlqim dhe një famë atij vëndi. Juve, juve shkrimtarëve dhe poetëve, ju bie barra që të aspironi adhurim dhe nder për këtë truall të Arbërisë, bekim të pakufishmë për çdo pëllëmbë të kësaj balte, t'i jepni të përpjetën e përparimit.

Dërgoi për Zemra Shqiptare z. Granit Zela



“Veçanërisht më gëzon fakti, që shqiptarët (Arbanasi) të cilët jetojnë në Kroaci, e të cilët janë simpatizues të mëdhenj të Milan pl. Shkufflay-a, qysh në kohën kur e kam kyer këtë dorëshkrim, e shprehën dëshirën që të përkthehet në gjuhën shqipe. Kjo vërtet është edhe pasojë logjike e simpative të hapura të Shufflay-t ndaj këtij populli të vogël e trim, fati i të cilit në shumëçka ka qenë e ndërthurur me fatin e kroatëve”[16]





Xhafer Leci: Vrasjet dhe kidnapimet në mërgim
E diel, 02-03-2008, 09:25am (GMT)



Xhafer Leci

Vrasjet dhe kidnapimet në mërgim

Nga UDB-a jugosllave prej vitit 1946-1989 janë vra ose kidnapua 69 atdhetarë kroatë.

Nga: Xhafer Leci

Të vrarët
Viti
Shteti
Viktimat

1946.
Itali
Ivo Protulipac

1948.
Austri
Ilija Abramović

1960.
Argjentinë
Dinka Domančinović

1962.
Argjentinë
Rudolf Kantonci

1966.
Canada
Mate Miličević

1967.
Gjermani
Joze Jelić, Mile Jelić, Vlado Murat, Anđelko Pernar, Marijan Šimundić, Petar Tominac

1968.
Austri
Josip Krtalić


Australi
Pero ćović


Fransë
Nedjeljko Mrkonjić


Itali
Ante Znaor


Gjermani
Đuro Kokić, Vid Maričić, Mile Rukavina, Krešimir Tolj, Hrvoje Ursa

1969.
Gjermani
Mirko Čurić, Nahid Kulenović


Spanjë
Vjekoslav (Maks) Luburić

1971.
Argjentinë
Ivo Bogdan


Angli
Maksim Krstulović


Gjermani
Mirko Šimić


Suedi
Mijo Lijić

1972.
Itali
Rosemarie Bahorić, Stjepan Ševo, Tatjana Ševo


Gjermani
Branko Jelić, Ivan Mihalić, Josip Senić

1973.
Gjermani
Josip Buljan-Mikulić

1974.
Gjermani
Mate Jozak

1975.
Austri
Nikola Martinović


Belgjikë
Matko Bradarić


Danimarkë
Vinko Eljuga


Gjermani
Ivica Miošević, Nikola Penava, Ilija Vučić


Suedi
Stipe Mikulić

1976.
Fransë
Ivan Tuksor

1977.
JAR???
Jozo Oreč


Gjermani
Ivan Vučić

1978.
Fransë
Bruno Bušić


SHBA
Križan Brkić

1979.
Canada
Cvitko Cicvarić, Goran Šećer


SHBA
Marijan Rudela, Zvonko Štimac

1980.
Gjermani
Mirko Desker, Nikola Miličević

1981.
Fransë
Mate Kolić


Gjermani
Petar Bilandžić, Ivo Furlić, Ivan Jurišić, Mladen Jurišić, Ante Kostić


Zvicër
Stanko Nižić

1983.
Gjermania
Stjepan Đureković, Franjo Mikulić, Đuro Zagajski, Milan Župan

1984.
Gjermani
Slavko Logarić

1986.
SHBA
Franjo Mašić

1987.
Canada
Damir Đureković


Gjermani
Ivan Hlevnjak

1989.
Gjermani
Ante Đapić








vijon

Bibliografia - Bibliografija



Nga Mr.Tefik Geci





BIBLIOGRAFIA ANOTARE E VEPRAVE, ARTIKUJVE

DHE

RECENSIONEVE HISTORIKE E Dr MILAN ŠUFFLAY-t



«Dr. Milan Šufflay ishte historian dhe albanolog i shquar, aftësia mendore, intelektuale dhe shkencore e të cilit ka qenë jo vetëm mbi nivelin e kohës kur jetoi, por edhe mbi mesdataren e të sotmes edhe të një kohe bukur të gjatë të së ardhmes».

(Dr. Bartol Zmajić)



Vepra shkencore historike e Dr. Milan Šufflay-t, e shkruar brenda një kohe tridhjetëvjeçare dhe e botuar në disa gjuhë, është me rëndësi të madhe për shkencën tonë historike, andaj edhe është më së miri që të parashtrohet nëpërmjet bibliografie anotare, sepse kështu do të përfshihet gjerësia e saj në një anë, si dhe përmbledhja e shkurtër regestare e saj, në anën tjetër. Kjo mënyrë e parashtrimit të veprës shkencore është rruga më e drejtë, e cila duhet parashtruar me qëllim që të kuptohet më së miri raporti i një shkencëtari të merituar, të pakompromis për humanizëm që paraplqen shkenca objektive, pikërisht ashtu siç ishte Dr. Milan Šufflay.

Para se të radhisim njësitë bibliografike të studimeve të Dr. Milan Šufflay-t, do të paraqesim ashtu kalimthi edhe ca të dhëna kryesore biografike rreth kushteve në të cilat u arsimua dhe përfitoi njohuri të plota e solide dhe mbi rrethanat politike brendapërbrena të cilave krijoi vepër dhe bëri emër në këndin e paharruar të shkencës, ngase një gjë të tillë e meriton.

I



Dr. Milan Šufflay u lind më 9 nëntor 1879 në Lepogllavë, vend me tradita kulturore të Kroacisë, në një familje intelektuale, sepse babi i tij Augustini ishte mësues në vend[17] andaj nuk është e rastit që biri i tij u përcaktua për studimin e “mësueses së jetës”.

Shkollën fillore e kreu në vendlindje , ndërsa gjimnazin në Zagreb, me sukses të dalluar, posaçërisht në vitin 1897[18]. Si gjimnazist tregoi interesim të posaçëm për njohuri të gjuhëve të huaja klasike, latine e greke, sikurse edhe atyre të gjalla, adaj arriti të lexojë shkrimtarë e filozof në gjuhën gjermane, frënge, angleze, hungareze, italiane dhe në të gjitha gjuhët sllave. Gjuhën shqipe e zotëroi më vonë, kur filloi të merret edhe me të kaluarën e shqiptarëve, por nuk shkroi asnjë vepër apo artikull për këtë gjuhë.

Fakultetin Filozofik – Degën e historisë në Universitetin e Zagrebit e regjistroi më 5 shtator 1897 dhe e kreu me sukses të dalluar, më 6 korrik 1901.[19] Në të njëjtën kohë, Milan Šufflay studioi edhe në Universitetin e Vjenës dhe në Universitetin e Budapestit, por nuk dihet mirë për studimet që bëri, sepse nga indeksat nuk mund të shihet se kur dhe si i kreu këto studime.[20] Krahas historisë, të cilën e përvetësoi më thellë se të gjithë bashkëkohësit e evet, sepse lexonte, vepra e dokumente edhe origjinal, Milan Šufflay studioi edhe filozofinë për ta kuptuar më thellë ideologjinë dhe lëvizjen e saj në ngjarjet historike. Këtë të dhënë e shohim në disa studime në të cilat shënohet edhe si PHILO[21] Në njërën, sikurse edhe nëpër shumë recensione brenda të cilave analiza hetohet aftësia shumë e madhe e mendimeve filozofike në histori.

Pas mbarimit të studimeve në Zagreb, Mlian Šufflay kaloi në Vjenëku punoi brenda vitit 1902-1903, pranë Institutit të Historisë në Akademinë e Shkencave të Austrisë dhe e përgatiti studimin e dytë me rëndësi: «Die Dalmatinische Privaturkunde”, për të cilin thuhet në ca vendese ishte hartuar si tezë e doktoratit,[22] ndërsa në disa vende të tjera përmendet si tezë e një studimi tjetër, i botuar kohë më parë në Zagreb.[23]

Kohën e shkurtë të cilën e kaloi në Vjenë Milan Šufflay e shfrytëzoi për t’u njohur me studiues të historisë, si me: Ludvig Talloczy-in me propozimin e të cilit shkoi për të punuar në Bibliotekë e Muzeut Kombëtar të Budapestit – Seksionin e dorëshkrimeve.[24] Këtu punoi deri në vitin 1908, duke bashkëpunuar me L. Talloczy-in, Dr. Jozef Bajzin, me të cilin krijoi miqësi të ngushtë. Brenda këtyre pesë vjetëve jo të plota në Budapes, Dr. Milan Šufflay-i i thelloi edhe më shumë njohuritë edhe për Historinë shqiptare dhe nxiti edhe të tjerët, si Talloczy dhe K. Jirečeku. Prej vitit 1906 e filloi punën për grumbullimin dhe publikimin e Akta Albania me ndihmën e madhe e shumëvjeçare të Jirečekut dhe të Talloczyt. Në Budapes publikoi shumë studime, artikuj e recensione, si “Zazadok”, “Ungarische Rundschau” e tjerë, të ccilat nuk i kemi përfshirë në këtë bibliografi, përveç atyre të përkthyer ose të botuara edhe nëpër revista e gazeta të tjera. Kuptohet se shumica e këtyre artikujve dhe studimeve i kusshtohen historisë shqiptare.

Punën që e bëri në Budapest nuk e ndërpreu edhe pasi u pranua si profesor i rregullt në Universitetin e Zagrebit, ku ligjëroi Shkencat ndihmëse të historisë deri në vitin 1918, kur me dëshirën personale pensionohet me dokumentacion mjekësor si i sëmurë. Mirëpo, pensioni më shumë isshte si rezultat i disa pengesave që i lindën me studentë, të cilët e bojkotuan duke ia lëshuar ligjëratat.[25] Krahas këtyre përjetoi edhe disaa hetime pas fillimit të punës si profesor, nga të cilat më vonë u lirua. Të gjitha këto i përballoi dhe i tejkaloi më lehtë se sa angazhimin në usshtri më 1915, kur e detyruan të “dëshmojë” se vërtet ishte i paaftë. Këtyre punëve M. Šufflay u hyri më shumë për t'iu kundërvënë luftës së padrejtë imperialiste, të ciln s'e duronte dot, spese kishte mendime të pëerparuara mbi bashkëjetesën e të gjithë popujve.

Gjatë punës si professor në Zagreb, M. Šufflay punoi dhe publikoi shumë vepra dhe studime të pavarura nëpër revista shkencore të kohës. Me këto studime ai që atëherë ishte i afirmuar si albanolog e balkanolog në shumicën e qarqeve shkencore të Ballkanit dhe të Evropës, duke krijuar liddhje edhe më të ngushta me shumë historianë e albanologë të tjerë. Famën më të madhe e arriti, megjithatë, me Acta Albania, që u botua më 1913 dhe 1918, kohë kjo e favorshme për diplomacinë fillestare të Shtetit të ri Shqiptar. Kësaj periudhe të krijimtarisë i përkasin edhe studimet e rëndësishme, si «»Fatet politike të Themës së Durrësit», «rrethanat e Shqipërisë para turke» dhe «Biologjia e fiseve të popullit shqiptar». Që të trija këto studime lindën nga puna për AA.[26]

Pikërisht atëherë kur Dr. Milan Šufflay, pas vitit 1918, mendoi se u çlirua nga ato padrejtësi dhe shtrëngesa që i solli lufta Botërore, intrigat dhe përcjelljet që i lindësn si profesor në Univesritetin e Zagrebit, nëpërmjet të së drejtës së pensionimit që e fitoi, për një punë gjithnjë e më të lirë në fushën e shkencës hasi tani edhe në përjetime dukshëm më të forta dhe shumë më të rrepta në krahasim me ato që i kishte përjetuar më parë. Ndonëse nuk thyhen plotësisht, këto vuajtje ja ndalën vrullin e punës, për të cilën bëri sakrifica të mëdha, duke vendosur që të mos martohet dhe mos të krijojë familje. Mirëpo, ishte plotësisht i vetëdijshëm se fati i tij do ta sillte dhe orientonte valëve të një jete plot brenga shumë e shumë të rënda, të cilqave vendosi t’u përballojë sipas rastit dhe në mënyrë asketike. Qëllimi i parë i Dr. Milan Šufflay-t ishte dhe mbeti, deri në fund, shkencahistorike, objektiviteti dhe humanizmi i lartë i sajë, forca filozofike të cilën e kishte të njohur në detare më të thella, duke e parë vazhdimisht fitoren e sajë që e krahasoi me shumë viktima të parakohës së vet. Të gjitha këto e bënë më të fortë dhe të pathyeshëm dhe nuk kërkoi mëshirë, nga armiqtë e shumtë e të fortë.

Më 1919 u burgos me një grup shokësh, në krye të të cilëve ishte vetë, kështu që, pas hetimeve të mundimshme u dënua dhe e mbajti burgun dyvjeçar në Mitrovicën e Sremit[27].

Kuptohet se puna e tij u ndal dhe pushoi edhe për një kohë më të gjatë se sa denimin e Dr. Milan Šufflay-t e kundërshtuan shumë shkenctarë dhe institucione shkencore progresive të Jugosllavisë së vjetër dhe të vendeve e shteteve të tjera, por nuk patën sukses.

Fill pas mbajtjes së burgut Dr. Milan Šufflay sërish iu përvesh punës edhe më fort, duke shkruar shumë studime të pavaruara, artikuj dhe recenzione të ndryshme, shumicën e të cilave i botoi në “Obzor”, por edhe nëpër revista e gazeta tjera në Kroaci dhe jasht sajë. Bashkëpunim më të frytshëm me Seminarin për Filologji shqipatre dhe revistën e tij “Arhiv za Arba” vepra të njohura: “Historia e shqiptarëve të Veriut” edhe “Serbët dhe Shqipëtarët e simbioza e tyre”.[28]

Pasi nuk pati të drejtë të udhëtojë jasht Jugosllavisë së vjetër, tërë aktivitetin dhe lidhjen me botënn e jashtme shkencore, kuptohet të përcjellur këmba këmbës, e zhvilloi nëpërmjet të koroospodencës. Kështu edhe konkuroi në Universitetin e Budapestit si profesor i Historisë së popujve Evropës Juglindore, ku u pranua me respekt, por qaqt shkencore të diktatuurës së Mbretit nuk i dhanë leje.[29] Asokohe u lidh edhe me Akademinë Shkencore të Vijenës për vazhdimin e botimit të AA. nga e cila u nxit edhe qeveria borgjeze e Tiranës, me të cilën filloi korrospondenca që bënte fjalë për hartimin e një historie të Shqipërisë. Pas shumë përpjekjesh të dy anshme Dr. Milan Šufflay më në fund e mori pasaportën dhe udhëtoi për në Tiranë në janar të vitit 1931.[30]

Në Shqipëri qëndroi vetëm një javë ditë, i vendosur si musafir i Qeverisë së Tirnës në Hotelin «internacional» për të cilin shkroi fjalë të mira.[31] Këtu pat rastin t'i njohë për së afërmi vendet për të cilat i kishte kalu një kohë shumë të gjatë, pranë tryezës së punës, ditën dhe natën, kohë kjo e cila, nga 31 vjet të punës, këtyre viseve ua kishte kushtuar më shumë se dy dekada të plota.

Kuptohet se n ë Shqipëri Dr. Milan Šufflay-i përjetoi gëzime të thella shpirtërore dhe ringjallje të emocioneve të thella në thesarin e pafuind të hulumtimit shkencor. Ndoshta ai nuk e pa një Shqipëri siq e dëshiroi, me plot muze dhe bibloteka, por situaza dhe qëllimi, megjithatë nuk e dëshpëruan. Më shumë u dëshpërua pasi ishte kthyer në Zagreb, sepse shpesh i vinin në bansë «musafir me uniformë» dhe e pytnin vazhdimisht: »Gospodin Profesore šta ste nam donijeli iz Albanie?»[32] dhe kur mendonte se ishte kthyer duar thatë kuptohet se kthent përgjigje përkatëse . [33]

Atëherë kur erdhi një letër kërcënuese nga organizata ekstremiste «Për mbretin dhe atëdheun» e hetoi rrezikun.[34], jo vetëm M. Šufflay por edhe motra e tij, e cila e përcillte vazhdimisht dhe i ndihmonte. Mirëpo, përkundër të gjitha këtyre vërejtjeve, puna e Šufflay-t nuk kishe të ndalur. Kështu erdhi edhe dita kritike e 18 shkurtit të vitit 1931 në orën 20, 30 minuta, kur kishte dalë nga banesa për të ngrënë bukë dhe për t'u kthyer praopë në punë, e priti i sterhuar në oborrin e një ndërtese, agjenti policor me emrin Nikolla Jukić dhe, pasi i shkoi pas si vetima pa zë, e qëlloi në kokë me thupër hekuri special të përgatitur, gjë që u konstatua më vonë se ia kishte thyer ashtin dhe ia kishte lënduar trurin, për të ikur ashtu pa zë.[35] Mirëpo, u hetua prej disa kalimtarëve, u vërejt kah iku. Ata e ngritën trupin e Dr. Milan Šufflay-t dhe, pasi e strehuan, e ftuan ndihmën e shpejtë mjekësore, e cila kishte reaguar bukur shpejt dhe brenda ca minutash e sollën në spital. Këta pastaj dhanë deklarata në gazetën «Obzor» dhe rasti u ndriçua, por nga e gjithë kjo nuk pati dobi, sepse organet policore të Diktaturës Monarko-Fashiste të Aleksandër Kragjorgjeviqit nuk lejuan të zbulohet dhe urdhëruan me forcë që të mos shkruajnë më gazetat, kështu që ato ndërprenë edhe informatat, përkundër lajmit të mëparshëm se për këtë ngjarje do t'i informojmë lexuesit.

Organet policore e trajtuan këtë rast sikur edhe rastet tjera të oborrit monarko-fashist edhe përpejkjeve që i shkonin për dore Belimarkoviqit me shokë, penguan ceremoninë e varrimit në Mirovoj. Bashkëkohësit, studentë e historiaanë, mbanin mend se kur një grua tentoi të flasë, e penguan duke i thënë: «Ata që vranë Radiqët, të vranë edhe Ty.»[36] dhe pastaj u shkëput fjala me ndërhyrje të policisë, numri i të cilëve ishte i madh.

Trupi i vdekur i Dr. Milan Šufflay-t u varros ndërmjet vëllezërve Radiq dhe viktimave të tjera. Sipas qëndrimit të PKJ-së edhe zhdukja fizike e shkencëtarit dhe humanistit të madh, Dr. Milan Šufflay-jit u konsiderua si njëra ndër viktimat e numërta të terrorit monarko-fashist.

Mirëpo, parashikimet policore dhe trupa e tyre ato duar të fshehura të Qeverisë monarko-fashiste nuk ishin realizuar, sepse emri i njohur i shkencëtarit dhe hummanistit të madh Dr. Milan Šufflay-it bëri jehonë shumë të mamdhe në Evropë e më gjerë. Protestat që filluan të vinin nga të gjitha anët nga opinioni shumë i gjerë progresiv botëror, habiti të gjitha caqet proqeveruitare, madje edhe ca prej atyre institucioneve arsimore dhe shkencore të Jugosllavisë së vjetër borgjeze.



vijon

II



Kuptohet se kjo Bibliografi anotare e Dr. Milan Šufflay-yt, të cilën po e paraqesim këtu, i përket një bibliografie speciale, si nga përmbajtja e saj mediaveliste e historiografisë shqiptare dhe të asaj kroate, serbe e malaziase, edhe për arsye se është me një përmbajtje të shkurtë ose regestare. Gjithashtu, një bibliografi si kjo, është njëkohësisht edhe retrospektive, sepse i përket një kohe të kaluar së cilës i kthehemi me qëllim që të ndriçohet vepra shkencore historike e autorit në fjalë. Gjersa bibliografia anotare është speciale për nga përmbajtja e saj, bibliografia retrospektive është speciale për nga koha periudha bëhen përpjekje për t'u parashtruar, pas kalimit të një kohe të gjaatë. Mirëpo, as bibliografia retrospektive, as ajo anotare, siç dihet mirëfilli, nuk i përkasin asaj kulminante, sikurse do t'ishte bie fjala bilbliografia kritike, për hartimin e së cilës do të kërkohej jo vetëm kohë shumë të gjatë, por edhe njohuri degresive dhe kuptohe më e thukët se ajo e autiorit, të cilit i hartohet autobiografia, në rastin konkret kjo e Dr. Mlan Šufflay-t. Për hartimin e bibliografisë kritike të M. Š., krahas kohës që më këtë rast do të ishte relevante, nuk kemi as aftësi meritore në rastin konkret, sespe ky autor, siç kemi theksuar në fillimtë këtij punimi, duke vënë si moto mendimin e Dr. Bartol Zmajić,[37] është i pakapërcyeshëm edhe në kohën e studimeve të sotme të mediavelistikës shqiptare dhe më gjerë.. kuptohet se për hartimin e një biblografie kritike për veprën e këtij autori duhet t'i përvishet një ekip i gjërë historianësh të kohës së mesme, të cilët brenda një kohe të gjatë do ta krynin një detyrë të tillë, detyrë kjo të cilën do ta kryejnë brezat e ardhshm.

Megjithatë i hymë një pune të tillë, do të thoshim me guxim për ta hartuar një Biblografi personale të veprës të Dr. Mlan Šufflay, duke u mbështetur kryekput në njësi biblografike, numri i të cilave do të jetë treshifrorë i mjaftueshëm në raste të tilla për shkencën biblografike. Të dhënat kryesore për të gjitha këto njësi biblografike i përmblodhëm brenda një kohe të gjatë disa vjeçare kryesisht në Zagreb, ku jetoi dhe veproi[38] dhe pjesën më të madhe të tyre e volëm nga disa biblografi të botuara siq është Biblografia e artikujve dhe recensioneve nga historia, arkeologjia, shkencat ndihmëse të histprisë, etnografia,[39] skedarët e biblotekav, nekrologjet, enciklopeditë dhe disa studime të tjera kryesisht historike. Kuptohet se një pjesë të tyre e nxorëm nga aparatura shkencore e veprave të vetë Dr. Mlan Šufflay-t, ndonëse citimet e tij fusnotare ishin tejet koncize, prandaj edhe mbesin si jo të plota. Në këtë Bbiblografi nuk i k emi evidentuar dorëshkrimet që gjenden në fondin e tij, sepse nuk janë të plota dhe si të cunguara nuk paraqesin vepra ose artikuj të plotë.[40] Njëherazi nuk i kemi shënuar edhe disa vepra dhe artikuj të dyshimtë për fjala vendi ose viti i botimit etj. Në raste të tilla i kemi mbetur besnik edhe kritikave ose recensioneve që janë shkruar lidhur me ato v epra ose artikuj, sepse ato ishin dëshmi e fortë për t'u verifikuar një publikim i tillë.

Si njësi të veqantë biblografike i kemi shënuar edhe botimin në gjuhë të ndryshme, sepse kishim parasyshë opinionin informues gjuhësorë dhe rolin e sajë. Ndërkaq, artikujt që i ka botuar autori në dy revista apo gazeta i kemi konsideruar vetëm si njësi biblografike, duke cekur edhe gazetën apo revistën tjetër ku është ribotuar. Mirëpo, një përmbledhje të artikujve që është botuar si e veqantë me 10 ose të njohura, krahas si botim të veqantë i kemi evidentuar edhe si njeësi të tjera biblografike dhe kuptohet se është fjala për njësi më shumë se sa është numri i përgjithshëm i tyre.



III



Opusin biblografik të Dr. Mlan Šufflay-t, e kemi klasifikuar në këto pjesë kryesore:

1. Njësitë biblografike të veprave të veqnata, ku janë përfshirë edhe ato punime

Šufflay është si bashkëautor sepse ai në ato punime vërtetë e kreu punën kryesore, ndërsa autorët më të njohur i vuri përpara tij nga respekti që kishte për ata në njërën anë dhe nga modesita si punëtor shkencor në anën tjetër.

2. Artikujt e gjatë shkencorë që i botoi nëpër revista të njohura, që mund të merren edhe si vlera të veqanta, si për nga vlera ashtu edhe për nga problemi që ato mernin në shqyrtim, për historijografinë shqipëtare të mesjetës.

3. Artikujt e kritikave ose recensioneve që u botuan me rastin e daljes në dritë të veprave të ndryshme historike, në gjuhë dhe vende të ndryshme të Evropës dhe botës.

4. Artikujt polimizues me shkenctarë të ndryshëm lidhur me recensione e diskutime të ndryshme dhe,

5. Artikujt dhe recensionet për vepra ose punime të Dr. Mlan Šufflay-t që i shkruajtën shkenctarë të n dryshëm e që vlersojnë punë profesionale të tijë. Mendojmë se edhe këto punime duhet të përfshihen edhe pse nuk i shkroi ai, për arsye se dëshmojnë vlerën e punimeve të tij dhe kështu janë të shkruar pikërisht për këto njësi biblografike.

Në fund e ndij për detyrë parësore të përmend posaqërisht se kjo biblografi e Dr. Mlan Šufflay-t nuk është, as që mund të jetë e plotë për arsye të ndryshme, sidomos për ato n jësi biblografike që i botoi edhe në gjuhët e huaja nëpër revista e gazeta të vendeve të ndryshme, të cilat nuk kemi pasur mundësi t'i gjurmojmë. Gjithashtu është e vërtetë objektive se mund të kemi lëshime edhe në njësi të botuara, që duhet të përfshihen më vonë dhe studime tjera, sepse i meriton ky shkenctar dhe humanist i madh.



1



Biblografia e veprave të Dr. Mlan Šufflay-t



1. Hrvatska izadnja pregnuća istočne imperie pod žezlom trio Komnena (1075-1180) Zagreb, 1901, 63 (Kroacia dhe shtrëngesa e fundit e Perandorisë Lindore në kohën e tre Komnenëve).

Studim që u hartua si tezë dokrorati e cila u vlerësua si risi e mbështetur në burime e literaturë greke, frënge, gjermane dhe angleze, me të cilin u ndriqua historia njëqindvjejqare e Kroacisë deri atëherë patën njohur.

2. Die dalmatinische Privaturkunde, Vjenë, 1904, 165 (Mbi njësitë private në Dalmaci) Mbi diplomat pronësorenë Dalmaci. Këtë vepër e shkroi mbrenda viteve 1901-1903 kur qëndroi në Vjenë pranë Institutit Historik të Akademisë që ia botoi si tezë doktoratinë të cilën ndriçoi historinë pronsore ekonomike të Dalmacisë, karakteristike për këto dukuri që nuk ishte vërejtur më parë.

3. Acta et Diplomata res Albanie mediae aetatis illustranta. Libri I (344-1344) Vjenë 1913, 38 + 292. (Akte dhe diploma që ilustorjnë historinë mesjetare të Shqipërisë). Kryevepër burimore e historiografisë shqipëtare që përkatiti për shtyp me parathënie, regesa e regjistra të dokumenteve në gjuhën latine vetë Dr. Mlan Šufflay. Ideja për këtë vepër u dha prej L. Talloezy-it dhe K. Yireçekut, ndërsa botues ishte Adolf Holzhauseni.

Dokumentet për botim që i përgatiti Mlan Šufflay i dhanë L.Talloezy përshkrimet nga arkivat e Venedikut, Vatikanit, Napolit dhe të Regestave të K. Hupfit, kurse K. Jireçeku nga Arkivi i Dubrovnikut. Në bl. I. Përfshihen dokumentet kryesore të një milenium me mbashtrim dhe regesta që i bëri nga viti 1907 M. Šufflay.

4. Acta et Diplomata res Albanie mediale aetatis illustrant a Libri II, Vjenë 1918, 23 + 300. (Akte dhe diploma që ilustojnë h istorinë mesjetare të Shqipërisë). Përkatitur sikurse libri i parë, andaj ndonëse kap vetëm 64 vite parashtron më shumë akte e diploma dhe kështu dëshmon pasurinë dëshmuese historike dhe kuptohet arsyeshmërinë e plotë të vazhdimit. Vlera më e madhe e AA (Bl. I e II) përfshihet në vërejtje dhe komentet e shkëlqyeshme shkencore që përcjellin çdo dokument, shtojca këto që japin rezultate të reja dhe të rënsishme.

5. Städte un Burgen Albanien hauptsächlich während des mittelaltes, (Qyteti dhe Kështjellat e Shqipërisë, veçanërisht n ë kohën e mesme) Vjenë, 1924, 202.

Njëra ndër kryeveprat e M. Š. që u dorëzua për shtyp më 1918, e mbështetur në burime dhe literaturë të fortë dëshmuese, e cila me 6 kaptinat e mbarshtruara përpunon karakteristikat, pozitën e qyteteve në hapsirën e Mesdheut, krijimin dhe zhvillimin e tyre , jetën dhe përbërjen etnike, kushtetutat dhe financat, notariatet dhe dokumentet.

6. Die Kirchenzustände im vortürkischen Albanien ( rrethanat kishtare të Shqipërisë paraturke), Budapesht, 1916, 96.

Vepër që përfshinë rrethanat historike të besimit të krishterizmit dhe fatet e faltoreve të tyre, kuptohet ndërmjet kishës katolike të Perëndimit dhe të asaj ortodokse të Lindjes, duke ndërthurur Shqipërinë si vend kufitar të ideologjive të tyre. Dallohet për nga numri i citimeve burimore të literaturës.

7. Srbi i Arbanasi (Njihova simbioza u srdnjem vijeku), serbët she Shqipëtarët (Simbioza e tyre në kohën e mesme). Bibloteka Arhiva za Arbanasku starinu, jezik i etnologjiju- Istoriska serija, Libri i parë, Beograd, 1925, IV, 142, me parathënien e Prof. St. Stanojeviqit, shtypur në Lubjanë 1925.

Njëra ndër kryeveprat e Dr. Mlan Šufflay-t të cilën e punoi dy dekada me pak ndërprerje dhe e ndau në tetë kaptina dhe 33 nënkaptina sipas ngjarjeve historike. Historia e popullit shqipëtarë e ndërthurur në një territor ku është kryqëzuar vazhdimisht elemnti i sembiozës me një pjesë të popullit serb, andaj simbioza e tyre mbetet përgjithmonë studim i hulumtimit i lakmuar, të cilin e punoi Šufflay-i me sistemin e vet të njohur të sh prehjeve të forta e të qëlluara biologjike, kuptohet të afërta për këtë qëllim.

8. Serbët dhe shqiptarët, Biblioteka e «Hyllit të Dritës», Shkodër, 1938,238.

Në përkthim të Zef Fekeçit dhe Karl Gurakuqir, u botua sivepër e parë në gjuhën shqipe, kuptohet me një shqipërim të dobët, por me rëndësi, sepse u mundësoi lexuesve që ta njohin sado pak M. Šufflay-n.

9. Povijes sjevernih Arbanasa (Sociološka studija) Historia e shqiptarëve të veriut (Studim Sociologjik) Beograd, 1925, 52. Lib. II. F. 193-242.

Studim i hartuar në katërmbëdhjetë kaptina që paraqesin një tërësi, por njëherit mund të qëndrojnë secila më vete si një punim i veçantë, mbarshtrim ky me të dhëna të konceptit bashkëkohor të shqyrtimit historik.

10. Hrvatska u svijetlosti-svjetske istorije i politike – Dvanaest eseja (Kroacia në dritën e historisë dhe politikës – Dymbldhjetë eseje), Zagreb, 1928-60+1.

Në këtë vepër përfshihen dhe ribotohen dymbëdhjetë artikuj të ndryshëm që më parë ishin publikuar nëpër gazeta të ndryshme të Zagrebit. Nga një numër shumë më i madh artikujshtë shkruar me rastin e botimit të veprave historike u zgjodhën këta si më të rëndësishëm.

11. Konstantin Balšić (1392-1401) – Historiski roman u tri dijela – (Kontatin Balshaj – Roman historik në tri pjesë), Zagreb, 1920, 199+1 me pseudonim Alba Limi.

Derisa si historian Šufflay është cilësuar lart, si romansier nuk arriti të fitojë edhepse paraqet jetën e Zotni Kostës, siç e quanin shqiptarët, brenda viteve 1392 – 1402.

12. Na Pacifiku (Am Pacific) – Roman, Zagreb, 1924, i botuar në »Obzor» në vazhdime.

Romani «Në Pacifik» gjithashtu është me një pëmbajtje politike, ku parashtron ideologjinë evet filozofike për paqe, duke u ngritur kundër luftës. Ky roman në dorëshkrim është i shkruar në gjuhën gjermane.

13. Historia e Shqiptarëve të veriut – Serbët dhe Shqiptarët, Prishtinë, 1968, 238.[41]

Këtu u botuan dy vepra kryesore të M. Šufflay-t të përkthyera prej Z. Canës, «Historia e shqiptarëve të veriut», ndërsa prej Zef Fekeçit dhe Karl Gurakuqit, «Serbët dhe Shqiptarët.» Kjo vepër ndër ne ndikoi që të lexohet dhe kuptohet më shumë historiaa mesjetare shqiptare dhe lidhjet e saj me serbët, malaziasit etj.

14. Isprava za odnošaje Dubrovnika prema Veneciji (Dokumenta për marrëdhëniet e Dubrovnikut me Vendikun) të V. V. Makusherit të cilat për shtyp i përgatiti Dr. Mlan Šufflay, «STARINE», XXX/1902 335-352 e «STARINE» XXX/1905, 1-257.

Botohen dokumenta burimore të marrëdhënieve ndërmjet Dubrovnikut dhe Venedikut që grumbulloi Makušev, ndërsa për shtyp i përgatiti Šufflay. Këtu botohen edhe ca dokumenta që flasin për shqiptarë sikurse ai i «14 marsit 1591 me të cilin raguzanët ankohen për disa presione që i bëri Pal Dukagjini.



vijon

Bibliografiaa e artikujve shkencorë të botuara nëpër revista të ndryshme me karakter shkencor[42]

1. Politicksche Schicksale des Themas Dyrrachion (Fatet politike të Themës së Durrësit0 Vjesnik Kr. hrvatsko – slavonsko-dalmatinskoga arhiva Zagreb, 1917, XVII, 273-300.

Studim që trajton fatet politike të Themës së Durrësit nga themelimi i saj e në vitin 1255, i hartuar si kapitull i shtatë i «Historissë së Shqipërië.»

2. Biologie des albanesischen Volksstammes (Biologjia e fiseve të popullit shqiptar) Ungarische Rundschau, Minhen, 1916, 1-26.

Për studime të fiseve shqiptare Dr. Mlan Šufflay është i njohur edhe në studime të tjera, por ky punim me rendesi shtjellon gjenezën e fiseve.

3. Die Kirchenzäustande im vorturkishen Albanien ( rrethana kishtare të Shqipërisë paraosmane) Vjesnik zemaljskog hrvatskog Arkiva, Zagreb, 1915, 17, 1-70.

Edhe për historinë e besimit të krishtrë si të atij katolik ashtu edhe ortodoks, Šufflay-i është i njohur si domos në Shqipëri si vend kufitar ndërmjet këtyre dy kishave që analizon periudhën paraosmane.

4. Hrvati u sredovječnom svjetskom vriu (Krotët në vorbullën botërore të mesjetës) «Sveslavenski zborni» Zagreb, 1930, 214,241.

Studim shumë i thukët për kroatët në rrethanat mesjetare por me përmasa botërore, duke lrahasuar e polimizuar me shumë studime të ndryshme që u botuan më parë. Në këtë punim ka edhe shumë ngjarje të historisë shqipëtare, sikur për Shën Gjinin etj.

5. Pseudobrocardius- Rehabilitacija važnog izvora za povjest Balkana u prvoj polovini XIV vijeka. (Pseudobrokardiusi-Rehabilitimi i burimit të rëndësishëm për historinë e Ballkanit në gjysmën e parë të shek. XIV), «Vjesnik kr.hrv. slavonsko-dalim, zemanlog arhiva Zgb. 13/1911, 142-150.

Përpara burimit bënë një analizë sqaruese për të dhënat e Brocardiusit, botimin e tyre të trajtuar në literaturën historike. Pastaj paraqet të gjitha shënimet e tij për Serbinë dhe Shqipërinë.

6. Iz arhiva ug. Narodnog muzeja (nga arkivi i Muzeut popullorë hungarez) «vijesnik kr. Hrvasko – slavonsko – dalmatinskoga arhiva», Zagreb, 8/1906, 155/177, 213-234.

Pasi shpjegon formimin e arkivit me emrat e personave, publikon ca dokumente të familjeve me sqarime përcjellëse, duke ndarë në 6 pjesë (I-VI).

7. Iz arkiva ug. Narodnog muzeja VI Iz arkiva obitelji Rakjy. (Nga Arkivi popullorë hungarez Arkivi i familjes Rajky). Vjeshnik Kr. Hrv – Slav – dal. Arhiva Zgb. 9/1907, 18-23.

Publikon disa dokumente të Familjes Rajky që kanë rëndësi për historinë kroate dhe lidhjet me Banin Mikca.

8. Hrvatska krv i zemlja (Gjaku kroat dhe toka- Lidhur me veprën e F. Šišić: Povjest Hrvata u vrijeme nartodnih vladara)

“Novosti” Zagreb, 1. 04. 1926; “Starohrvatska Prosvjeta” 1/1927; (Dodatak) dhe “Hrvatska u svijetlu svijetske historije i politike” Zagreb, 1927, 30-36.

Polemizon me Šišićin lidhur me veprën e tij: ”Povijest Hrvata u vrijeme narodnih vlladara”, ku i bën kritikë po edhe ia njeh meritat për vepër më të madhe të historisë kroate.

9. Albanija u prošlosti- povodom Knjige prof. Baldaccia. ( Shqipëria në të kaluarën – lidhur me librin e prof. Baldaçit) “Hrvatska Revija” Zagreb, %41930, 277-281.

Duke bërë fjalë për veprën e prof. Univer. të Bolonjës, Antonio Balacci-t:”Albani”, Romë, XXI, 463 pa vit të botimit, fillon me një korelacion historik të keltëve, baskëve, etj., shqipëtarët i dallon si të fortë , ekspanzivë që pas ilirëve të vazhdojë me të kaluarën e tyre që e paraqet djerësisht autori, sepse kishte kaluar shumë kohënë Shqipëri për hulumtime.

10. San i java naroda. Nekoliko smjernice za biografiju Šansora Hrvata, ( Ëndrra dhe Zhgëndrra e popullit – Disa udhëzime për biografinë e Shador Horvatit) « Pantheon» 5/1929, 153-154; «Hrvat» 10 (11) 1929, 5.

Këto udhëzime lidhen me rrethanat biologjike dhe të origjinës së Sh. Horvatit nga Zagorja, ku kishte ngulë familja e tij dhe ishte ngërthy në ambient të ri që i mundsoi të bëhet edhe më shumë sepries i një partie: N «Hrvat» me titull: Dr. Aleksandër Horvat.

11. Zaratuštra e Crvenoj Hrvatskoj. Predovar budučoj Peiskerovoj knjizi. Sumarium. “Croatia sacra” Zagreb I (1931, I, 109-114).

Mbi gjumrët e para të besimit dualist ndër Sllavët të Jugut, duke e lidhur këtë me filozofinë e Zaratushtrës.

12. Arbanasi i Hrvati. Povodom knjige prof. Baladacci-a.

“Hrvatsko pravo” Zagreb. 21/1929 – 30, 1-2 “Hrvatska revija”Zgb. 3/1930, 5, 276-281.

Lidhur me veprën e prof. Baldacci, “L Albania”, Romë 1929, përcakton momentet kryesore historike duke dalluar lidhjet e tyre me kroatët.

13. Acta Albaniae. Kako da se nastavi njihovo izdanje. “Arhiv za arbanašku starinu, jezik i etnologiju”, Beograd, 3/1925, ½, 209/212.

Shqyrton rrethanat në të cilat mund të vazhdohej botimi i “AA”, duke cekur mungesën e bashkautorëve të bleut I e Iidhe të botuesit Adolf Holzhausenit, për të cilin shton se nuk mund të ketë interes.

14. Crvena Hrvatska. – Dubrovnik i Boka Kotorska. “Pantheon” Zagreb, I/1929, 2-4; “Hrvatska Revija” 3/1930 I, 67-69 Zagreb.

Jep ca të dhëna për “Kronikën” e priftit anonim të Duklës lidhur me Kroacinë e kuqe dhe të bardhë, por edhe për fisin Kuq, Pilotin, emrin Gjon (Ivan). Kastriotin (1407-1443) etj. Artikulli në “Hrvatska revija me titull “Crvna Hrvatska i Dubrovnik”.

15. O važnosti skadaskog katastra iz god. 1416. (Mbi rëndësinë e Kastratit të Shkodrës të vitit 1416) “Glasnik Geograsfskog društva”, Beograd, 1926, 12, 123-126.

Flitet për rëndësinë e “Kodeksit të Shkodrës”, të cilin e hartoi Pjetër de oborico de Parma dhe ruhet në Bibliotekën e Shën Markut në Venedik. Në këtë regjistër janë shënuar të gjitha vendbanimet e rrethit të Shkodrës me amra të banorëve dhe obligimet e tyre për Pgesën e tatimit.

16. Starohrvatska baština iz pradomovine – povodom knjige prof. Strzygowoskoga o starosslovenskoj umjetnosti (Trashëgimia e vjeër kroate nga Atdheu i lashtë – Lidhur me librin e prof. Strzygowoskog mbi artin e vjetër sllav.)

“Hrvatska revija” Zegreb, 3/1930, I, 52-55.; “Hrvatsko pravo”, 20 (21), 1929-1930, 5231, I.

Punim me një aparaturë shkencore, ku flitet për emrin kroat, për institucionin e “ mretit të ri”, për gjykatën fisnore dhe besimin dualist ndër sllavët e Jugut. Gjithashtu shkruan edhe për veprën e Josef Strzygowoskoga: Die altslavitche Kunst. Ein Ferchuh ihres nachweisses», Augsburg 192.

17. Novi Pogledi na staru hirvatsku povjest. Starohrvatska iz pradomovine. (këndvështrim i ri mbi historinë e vjetër kroate, trashegemia e vjetër kroate nga atdheu i lashtë). «Božičnica” Zagreb, 1931, 89-91.

Duke shqyrtuar vepra historike përgatiti M. Šufflay zakonisht parashtron këndvështrime të reja të studimeve historike për historinë kroater, si me rastin e veprës J. Strzygowoskog.

18. Strednjovječni pioniri zapada ( Nadbiskup barski Ivan de Piano Carapini).( Pionerët mesjetar të Perendimit) (Krywepeshkopi i i Tivarit Ivan de Piano Capini). “pantheon”, Zagreb 4/1929, 119-20

kur kisha serbe u shpall e pavarur më 1219, Tivari fitoi rëndësinë por iu kundërvu edhe Raguza për Duklën dhe Shqipërinë Veriore, madje edhe për Serbi.

19. San i java naroda. Povodom smirti političkog orijaša. (ëndrra dhe zgjëndrra e popullit. Lidhur me vdekjen e Nikola Pashiqit, politikan orijash) “Novi život“, Zagreb, 6 (7)/1926, 60, 260.

Flet për vdekjën e Nikolla Pashiqit, kryesisht pët dështimet politike të këtij borgjezomadhi serb.

20. Pravoslavlje na Jadranu. Zahumska epsikopija i Republika Dubrovačka. (Ortodoksimi në Adriatik. Peshkopati i Zahumles dhe republika e Raguzës) “Starohrvatska prosvjeta” NS, Zagreb, 2/1928, 166-170. “Obzor”, Zagreb, 69/1928, 181, 2-3.

Šufflay është interesuar shumë edhe për historinë e konflikteve fetare katoliko-ortodokse në vijën bregdetare Adriatike për të cilën flet ky punim, duke përshkruar qëndrimet e Raguzës kundër deportimit ortodoks në Adriatik.

21. Etnicki cikloni na Balkanu. Nacionalni mozaik u Mačedoniji i njegov postanak. (Ciklonet etnike në Ballkan. Mozaiku Kombëtar në Maqedoni dhe krijimi i tij) “Obzor”, Zagreb, 15/1924,16, 1-3.

Në rrethana historike më të gjera shqyrton lëvizjet etnike në Ballkan, ndërsa në Maqedoni vënë në pah llojllojshmërinë e tij sipas krijimit.

22. Nacijonalne maglice. Sredovječna plemena Albanije i Crne Gore. (Mjegullirat kombëtare. Fiset mesjetare në Shqipëri dhe Mal të Zi). “Obzor” Zagreb, 1924, 49-4; 50-4; 53-3; 54-3; 65.

Si njohës shumë i mirë i fiseve shqipëtare dhe malazijase parashtron tezën e mjegullirës kombëtare, kuptohet si pak të njphura.

23. Državne jezgrice. Sredovječni dinaste Albanije o Crne Gore. (Bërthamat shtetërore. Dinastët mesjetarë të Shqipërisë dhe Malit të Zi) “Obzor”, Zagreb, 1924, 105-4: 106-4: 107-2: 108-3.

Duke analizuar bërthamat shtetërore përmend edhe dinastët kryesorë si në Shqipëri ashtu edhe Mal të Zi.

24. Sveti Jovan Vladimir. Prečisna Krajinska i monastir Šin Gjon (Povodom odgadenja slave u Ohridu) (Shën Gjon Vladimiri Kraja e pastër dhe Manastiri i Shën Gjonit) «Obzor» Zagreb, 1925, 66, 132-5.

Flitet për Manastirin e Shën Gjonit dhe Krajën afër Shkodrës sipas disa të dhënave dokumentare të reja.

25. Zagonetka popa Duklanina, Crvena e Bijela Hrvatska. (Enigma e prtiftit të Duklës. Kroacia e Kuqe dhe e Bardhë) «Obzor», Zagreb, 1925, 66, 138-6.

Flitet për të dhënat e priftit duklan, enigmën e tij dhe Kroacin e Kuqe e të Bardhë qe i përmend ai.

26. Južna Italija i istočni Jadran u davnini. Nov tragsvijetla na sundbinu kralja Zvonimiora. Povdom jedne rasprave prof. Holzmanna u Byzantinische Zeitschrift. (Italia Jugore dhe Adriatiku lindor në të kaluarën. Gjurmë e re drite për fatin e mbretit Zvonimir. Lidhur me një shqyrtim të Prof. Holzmann-it në “Byzantinische Zeitschrift” “Hrvatsko pravo” Zagreb, 1929-30, 20/21, 2/3.

Duke shqyrtuar gjerësisht situatën autori përcakton faktet e reja lidhur me fatin e zvonimirit në Kroaci, kuptohet sipas shkrimeve të Prof. Holzmann-it.

27. Katolička crkva i Hrvati. Povdom jedne knjige prof. Murka. (Kisha katolike dhe Kroatët. Lishur me librin e Prof. Murkës) “Hrvatsko pravo” Zagreb, 1929(30), 20(21). “Krščanska škola“ Zagreb, 1930, 33 (34), ¾, 42-43. me titull:Vjera i narod ( Besimi dhe populli) “Božičnica”, Zagreb, 1931, 91-92, titulli: Novi Pogladi na staru hrvatsku povjest- Katolička crkva i Hrvati.

Para se të flitet për veprën e Matija Murkos. “Die Beutung der Reformation für das geistige Leben der Südslaven”, të botuar në Prag, 1927, bënë një analizë të h istorisë kroate dhe kishës katolike.

28. Val ratne krivanje (Vala e fajeve të luftës) “Hrvatska vija” Zagreb, 2/1929, I, 45-53.

Nga aspekti filozofik, historik dhe politik, analizohet Lufta e Parë Botërore nga këndi i fajit duke shoshitur këtë rast sipas 40 veprave të botuara brenda viteve 1923-1928.

29. Odgovornost za rat. Dela džona Evarta, Loes Dikensona i Elmer Barnesa. (Përgjegjësia për luftë. Vepra e Gjon Evartit, Loes Diknsonit dhe Elmer Barnesit) “Novi život” Zagreb, 1926,6 (7), 49, 90-91.

Duke analizuar veprat e këtyre autorëve shpreh mendimin e vet për përgjegjësinë e luftës dhe fatine saj.

30. Nešto o Dalmatinskoj listini. (Diç për diplomat Dalmatine) “Narodni list”, Zagreb, 43/1904, 53-54.

Si paleograf i njohur bën një analizë të thukët mbi të gjitha diplomat e shkruara në Dalmaci në shek. XV

31. Veliki kalež iz Antiohije. Skupocjena knjiga Dr. Gustava Eisena – povjest i opis velikog kaleža. – Kako sa zapravo izgledali Isukrst i njegovi apostoli. – Legenda o sveton Gralu. (Kalezhi i lartënga Antioka. Libri i çmuar i Dr. Gustav Eisenit: Historia dhe përshkrimi i kalezhit të madh. Si dukeshin realisht Jezukrishti dhe shenjëtëritë e tij. Legjenda mbi Gralin e Shenjtë). “Hrvatska misao”, Zagreb, 4/1924, 145, 2.

Parashtesa e veprës së Gustav Eisen; “ The Great Chalice of Antioch”, New York, 1924, vepër e zbuluar greke në Antioki më1910.

32. Mbi vulën e gjykatësit (hungarisht) “Százodok”, Budimpesht, 40/1906, 294-312. “Mitteilungen des Instituts für österreise che Geschicht forchungen”, Budipesht, 27/1906, 515-518.

Merret vesh, se si njohës i mirë i rrethanave të jetë ekonomike, shoqërore, administrative etj, parashtron edhe shumë raste të vulave të gjykatësve.

33. Mbi Shën Vladimirin “Ozbor”, Zagreb, 132/1925, 5, 16 muaj. “Balkan”, beograd, 141/1925, 1, 25 maj.

Shën Vladimiri është objekt i vështrimit më të shpeshtë të M. Sufflay-t për arsye se has në dokumente të shkruara, por botoi edhe fotografi nga ky objekt.

34. Për Qermenikën “Obzor”, Zagreb, 138/1925, 6, 23 maj. Edhe për Qermenikën shkroi posaçërisht “Obzor”, gazetë kjo me të cilën bashkëpunoi shumë.

35. Britanski Labor. Anglosaka rasa iseljaštvo (Punëtori i Britanisë. Rasa anglosase dhe fshatarësia) “Hrvatska” Zgb, 1928, 229-234.

Analizon politikën dhe literatuën angleze, Makdonaldin dhe L. Georgin me disa vepra për gjendjen e punëtorëve dhe fshatarësisë angleze.

36. Suton zapadne civilizacije (Muzgu i civilizimit perëndimor) “Hrvastka misao”, Zbg. 1952, 77-80.

Analizon veprat e Spengelerit, Bergsonit dhe Simonit, për ekonomi, kulturë dhe civilizim.

37. poastanak američe nacije (Formimi i kombit amerikan) “Jutarnji list2 Zgb. 4. nëntor, 1923 “Hrvatska u svetlu svijetske historije i politike”, Zgb. 4. nëntor, 1923 “hrvatska u svjetlu sfjetlske historie i politike”, Zgb 1928, 24-26.

Analizon ligjeratat e Nicolës Murray Bktlerit, dijetar amerikan që i mbajti në Angli e që u botuan më vonë duke krahasuar me studime të tjera.

38. Penši hrvatskog jezika. Rječnik narodnih zooloških naziva. (Penski i gjuhës kroate. Fjalori i emrave popullor zoologjik) «Obzor» Zgb. 19. korrik 1928. Hrvatska u svijetlu svijetske historije i politike, Zgb. 1928. 42-47.

Analizon me krahasim shumë emra të shprehive zoologjike kitajet pastaj Totemit e Polisit e shumë të tjera nga Dr.Hirtzni si njohës të kësaj diturie për çdo universitet të Evropës.

39. Radič, Bethleu i Mussolini- Dubine narodine svijesti. (Radiqi, Bethleu dhe Muzsolini. Thellësia e ndërgjegjëspopullore) “Hrvatskoj misli” Zgb. 1928, 26-29.

Për Stjepan Radiqin, partinë fshatare dhe aftësitë e tij flet duke krahasuar edhe me prijës tjerë progresivë e diktatorë siq ishte Bethleu dhe Musolini.

40. Stranke i vodeći muževi Irsake. Jedino u u separaciji leži unifikacij. (Partitë dhe burrat prijës të Irlandës. Vetëm në Separatizëm qëndron Unioni). «Jutarnjilist» Zgb.2.shtator 1923.

Analizon si tuatën politike në Irlandë duke bërë fjalë për veprën «The Drama of Sinn Fein» e botiar në New York, 1923.

41. Statutet dhe urdhëresat e kapitullit të Kishës katedrale të Drishtit. V. Noku e M. Šufflay. «Gjurmime albanologjike», seria e sh kencave historike, Prishtinë, 1971, 1963-191.

Sipas burimeve historike jepen Statuti dhe urdhëresat e kapitalit të kishës së Drishtit që vazhdojnë për një rreth më të gjerë të rrethinës së qytetit.



vijon

III



Biblografia e kritikave dhe recensioneve të botuara në gazeta apo revista të ndrshme lidhur me botimin e veprave historike në vend dhe në botë.

1.Biblografia Crne Gore i Albanije. Povodom madžarskih radova baruna Nopsca i profesora Bajze. (Biblografia e Malit të Zi dhe Shqipërisë. Lidhur me punët e Nopçës dhe Profezor bajzit) «Obzor» Zagreb, 68/1927, 41, 2/3.

Mbi literaturën historike të Shqipërisë dhe të Malit të Zi edhe ërpjekjeve të deri sotme mbi hartimin e një biblografie për të dy vendet, ku do të përfshiheshin publikimet nga gjysma e shek. XIX, duke analizuar veprën e Ferencz Nopçës; « Az Albániárol szòlò legujabb irodalom» Budapesht, 1918 edhe të Jozef Bajzit; Beiträge zur unarishen Bibliographie über Montenegro, Budapesht, 1927.

2. Dubrovnik i Okolina Važnastudija draSindika o podrijetlu tamošnijeg stanovništva. (Dubrovniku dhe rrethina. Studim i rëndësishëm i dr. Sindikes mbi origjinën e popullsisë së këtyre viseve) “Obzor”, Zagreb, 68/1927, 4, 2-3.

Vështrimi i veprës së Dr. Ilije Sindikës, të botuar në Beograd, 1926.

3. O pečatu i prsentu. Engleski “kluč do vlasti” (Mbi vulën dhe unazën. “Çelësi për pushtet” anglez). “Obzor” Zegreb 68/1927, 3 2-3.

Mbi pozitën dhe funksionet e lordëve në historinë e ruajtjes së vulave dhe mbi rëndësinë e vulës së madhe “Çelësi afër pushtetit” që kishte në punët publike. Pastaj edhe për historinë e vulave lidhur me veprën e Hanry Churchill Maxwell – Lyte; The History of the Seal of England”, Londër 1926.

4.Novi nemački izabrani dokumenti. Car Viliam i prvi balkanski rat g. 1912. Pred “konačnim obračunom izmedu Germania o Slavena”. (Dokumentet e reja të zgjedhura gjermane. Perandori Vilhelm dhe Lufta e parë Ballkanike më 1912. Përpara “konfliktit vendimtar” ndërmjet gjermanëve dhe sllavëve”.)

“Obzor” Zagreb, 67/1926, 329,2.

Parashtirmi mbi koleksionin e dpli,emteve politike gjermane të periudhës1912-1914 në botim të Deutche Verlagsgesellschaft für Politik ung Geschichte, me një vështrim të posaçëm mbi ato që paraqesin qëndrimin e Vilhelmit të II mbi Luftën Ballkanike 1912-13 dhe mbi qëndrimin anglez ndaj një lufte eventuale ndërmjet gjermanëve dhe sllavëve.

5. Odgovornost za rat. Dokumenti Fereing Offic-a od 28 lipnja do 4 kolovoza 1914. neodlučnost Sir Edward Greya i intuisija njegova pomačnika Sir Eyra Crowea. Dražesna epizoda sa aktima u Beogradu. (Pëgjegjësia për luftë. Dokumentet e Fereign Officc-it prej 28 qershorit deri më 4 gusht 1914. Luhatja e Ser. Adward Greya dhe inuicioni i ndimësit të tij Ser Eyra Crowea... Episodi i bukur me aktet në Beograd) “Obzor” Zagreb, 67/1926, 328, 2.

Vështrimi për koleksionin e dokumenteve që i botoi James Nycliffe Headlam –Morley, “British Documents on the Origins of the War. Vol. XI, The Outbreak of War. Foreign Office Document, June 28the” – August 4, 1914. Colloted and Arranged with Institucion und Notes, Londër, 1926, në të cilin që në fillim është dhënë literatura mbi Luftën e Parë Botërore.

6. Apologija grčke dinastije. Uspomene princa Nikole o krunjenim glavama evrope i dinastije Obrenoviaa (Apologjia e dinastisë greke. Kujtimet e princ Nikollës mbi kokat e kurorizuara të Evpropës dhe dinastia e Obrenoviqëve,) “Obzor” Zagreb, 67/1926, 413, 5.

Vështrimi për librin e kujtimeve të Nichola of Greece: “My Fifty Years”, Londër, 1926, ku papraqitet edhe dinastia e Obrenoviqëve në emigrim.

7. Reforma koledara. Bit Julijanskog i Gregorijanskog koledara. Izvšraj specijalnog Komiteta Lige naroda. (Reforma e kalendarit. Qenësia e kalendarit Julian dhe Gregorian. Raport i Komitetit special të Lidhjes së Kombeve). “Obzor” Zagreb, 67/1926,295, 2.

Bën një analizë lidhur me propozimet për ndryshimin e kalendarit, duke u mbështetur në njohuritë e pasura të kronologjisë.

8. Carigradski hipodrom. Poslejdnje nalazište antike. (Hipodromani i Stambollit. Gjurmimet e fundit të antikës). “Obzor”. Zagreb, 67/1926, 325, 3.

Analizon çështjen rreth lejes për gjurmime që Turqia ia dha Akademisë Britanike të Shkencave.

9. Spomen knigao Mohaču. (Libri përkujtimor mbi Mohaqen) “Obzer”, Zagreb, 67/1926, 283, 3.

Analizë rreth librit prkujtimor: “Mohácsi Emlekköny v” Budapesht, 1926, të cilën e botoi Shoqata e historianëve të Hungarisë, ndërsa e redaktuan Imre Lukinich , dhe Kuno Klebelsber.

10. Nova svijetska povjest Historičara. Monumentalno englesko djelo. (Hisotria e re botërore e hisotorianëve. Vepra monumentale angleze). “Ozbor”, Zagreb, 67/1926, 274, 2.

Vështrimi i veprës: “The New Historians Hisotry of the World”, që është hartuar sipas fletushkës: “Speciemen Book of the New Historians. History of the World”, Londër e New York, 1926 dhe të cilën e botoi Enciklopedi Britanike në redasi të Henry Smith Wiliamsit.

11. Kemalove reforme i Islam na Balkanu. Iscrpliva američka knjiga o modernoj Turskoj. (Reformat e Kemalit dhe Islamizmi në Ballkan. Libri i hollësishëm amerikan mbi Turqinë moderne). “Novosti”, Zagreb, 20/1926, 12.

Pasi bën fjalë olr ndikimin reformave të Kemjal Ataturkut ndër muslimanët në Ballkan, analizon edhe veprën: “Eliot Grinnell Mears – Modern Turkey, a Politico-economic Interpetation, 1908-1923, Inclusive, with Selected Chapters by Representative Autorities. Foreword by Admiral Mark L. Bristol.” New York, 1925.

12. “Zupanija Varaždinska” Stari Krovovi i stara krv Zagorja. (“Zhupania e Varazhdinit”. Kulmet e vjetra dhe gjaku i vjetër i Zagorjes). “Obzor” Zagreb, 68/1927, 16, 2-3. “Hrvatska u svijetlu svjetske historije i politike” Zgb. 1928, 1719.

Vështron librin e Stjepan Baloševic-it: “Zupanija varaždinska. I slobodni i kraljevski grad Varaždin ” , që u botua në Zagreb në vitin1926.

13. The Sarajevo Crime. (Kirmi në Sarajevë). “Novosti” Zagreb, 20/1926, 164, 2.

Vështron një literaturë, e cila bën fjalë për Atentatin e Sarajevës dhe përgjegjëinë për Luftën e Parë Botërore si p.sh. Bertrand Russel, “The Prospect of Industrial Civilization”, Londër, 1923; Garet Garret-i, Ouroboros of the Mechanical Extension of Mankind”, New York, 1926; John S, Ewart; “The Roots and Causes of the War”, Londër – New Zork, 1925; Konstantinopolj i prolivy. Bot. narkomindel, Moskva, 1925; Friderick Stieve Izvosky and the Wr, New York, 1926. etj.

14. A History of Russia. Eurazikslo dvaoživac u anglosaskom zrcalu. (Historia e Rusisë. Dynervëshi Evroazias në pasqyrën Anglosaksone). Novosti ”; Zagreb, 20/1926, 195, 3.

“Hrvatska u svijetlu svjetske historije i politike” Zgb. 1928, 11-14.

Vështrohet me plot[sim konciz të të dhënave individuale vepra e Bernard Paresit; “A History of Russia”, Londër – New York, 1926.

15. Civilizacija Zapada i Istoka. Britnsko Carstvo. Djelo Sir Valnetino Chirol-a o Indiji. (Civilizimi i Perëndimit dhe Lindjes. Perandoria Britanike. Vepra e Sir Valentine Chirolit mbi Hindinë).

“Obzor, Zagreb, 67/1926, 119, 2.

Pasqyrohet libri i Ignatitus Valentino Chirolit; “India” Londër – New York, 1926.

16. Konac hrvatsko-madžarske unije. Rasprava madžerskog profesora Bajze. (Fundo i unionit kroato-hungarez. Mendimi i profesorit hungarez Bajze.) “Obzor” 67/1926, 50, 5.

Vështrmi i veprës së Jozev Bjza: “A Magyear – horvat misao... felbomasa”, Budapesht, 1925.

17. The Roots of the War. Kriegsschuldfrage. Radovi Bertrand Russella, G. Garretta dhe J. Evarta. (Në rrënjët e luftës. Veprat B. Russella, G. Garretta dhe J. Evarta). “Obzor”, Zagreb, 67/1926, 119, 2.

Vështrim i veprave të B. Russellit; “The Procpect of Industrial Civilization”, londër, 1923. “Icarus or the Future of Science”, Londër – New Xork, 1924; G. Garreta, “Ouroboros of the Mechanical Extension of Mankind”, New York, 1926; J. S. Ewart, “The Roots and Causes of the War”, Londër – Now York, 1925.

18. Monummentalna povijes Japana. James Murdoch mbi misionarët e bardhë. Dënimi me vdekje kundër agjitatorëve të padëshirueshëm). “Obzor”, 67/1926, 253, 2.

“Obzor”, Zegreb, 67/1926, 253, 2

Analizë e shkurtër e veprës së Ignatius murdoch dhe Isoh Ymanagata, “History of Japan”, New York, 1926.

19. Krv konkvistadora. Venezuelac Rafael de Nogales, leventa i kondotiere. Njegova knjiga “Uslužbi polumjeseca”, važan prilog svjetskog rata. (Gjaku i konkvistdorëve. Venecuelasi Rafael d Nogalesi, leventa e kondotiere. Libri i tij “Në shërbim të gjzsmëhënës”, kontribut i rëndësishëm i historisë së Luftës Botërore). “Obzor”, Zagreb, 67/1926, 257, 2.

Analizë me vështrim për luftën dhe kushtet e saj të veprës së Rafal de Nogales; “Cuatro annos bajo la Media Luna”, Madrid, 1925.

20. tajne ruske revolucije. Britanski general Waters o britanskom poslaniku Buchananu. (Sekretet e revolucionit rus. Gjenerali i Britanisë Watersi për diplomatin anglez Buchananit). “Obzor”, Zagreb, 67/1926, 272, 2.

Vështrim i veprës së John Murray-t “The Experiences of a Military Attache”, Londër 1926 dhe Wallscourt Hely-Hutchinson Waters, Secret and Confidential.

21. Kulturne struje na sredovječnom Jadranu. (Rrymat kulturore në Adriatikun mesjetar). “Obzor”, Zagreb, 64/1623, 349, 9.

Vështrim shkencor i veprës së Viktor Novakut: “Scriptura Beneventana”, me analizë të posaçme për ipin e “Beneventanës Dalmatine” si studim paleografik të botuar në Zagreb, 1920.

22. Narodno pamčenje. Dr. Rudolf Horvat; Povjest Hrvatske. (Kujtesa popullore. Dr. Rudolf Horvat; Historia e Kroacisë). “Hrvatska misao”, 4/1924, 175, 1-2.

Vështrim për blenin e parë të veprës “Historia e Kroacisë”, që u botua në Zagreb më 1924, e cila përfshinë periudhën prej kohës më të lashtë e deri në vitin 1957.

23. O prodoru slavenskih plemenskig ustanova. Dvije izvorne isprave hrvatskih kraljeva. (Depërtimi institucioneve fisnore sllave. Dy dokumente burimore të mbretërve kroatë). “Obzor”, Zagreb, 65/1924, 30, 4; 31, 4.

Analizohet studimi i Viktor Novakut: “Dy falsifikat të Splitit në shek. XII”, “Buličev zbornik”, Zagreb, 1923, 547-569; autentiteti i dokuemnteve të Dhimitër Zvonimirit, viti 1076-78 dhe Stjepanit të II, viti 1089, të lëshuara nga manastiri i Shën Benediktit në Split, me hyrje ku flitet për rregullimin fisnor të sllavëve, të ardhur në viset jugosllave dhe ndiimin e tyre në diplomaci.

24. Luwig v. Talloczy (1854-1916) “Archiv fur slavuche Philologie”, Vjenë, 1020, XXXVII/3-4, 547-552.

Nekrolog për bashkëpunëtorin dhe ndihmësin e vet, ku përmend edhe meritat e tij për Historinë e popullit shqiptar dhe punën shkencore në përgjithësi.

25. Mutacija Turske. Kemal paša kao poljodeljac. Nova knjiga prof. Arnold Toynbee-a. (Mutacioni i Turqisë, Kemajë pasha ndarës i fushës. Libri i ri i prof. Arnolf Toynbee-s). “Obzor”. Zagreb, 68/1927, 50, 5.

Sipas koncizitetit të njohut të M. Šufflay-it, përflitet vepra e Arnold Jospeh Toynbee-s dhe Keneth P. Krikwood. “Turkey”, Londër – New York, 1927.

26. od pekinga do Lase. Dnevnik engleskog generala Pereire o centralnom Kitaju. (Prej Pekinit deri në Lase. Ditari i gjeneralit anglezPreire mbi Kitajin qëndror). “Obzor”, Zagreb, 68/1927, 50, 5.

Recensioni për librin e George Edward Pereira; “Peiping to Lhasa”, Londër 1926.

27. Djelo Winston Churchill-a “Veliki rat i svjetska kriza”. Priznanje njemaćke ratne slave. (Vepra e Winston Churchill-it; The World Crisis, 4 pjesë, Londër – New York, 1923-1929). ''Obzor'', Zagreb, 68/1927, 63, 2. ''Slobodniglas'', Zagreb, I/1929, 77, I. Me titull ''Druga žetva'' (të vjelurit e dytë).

Vështrohet vepra e W. Ch., ''Civilizimi i II dhe zhvillimi i Gjermanisë''. Për këto vepra shkroi edhe në gazetën New York Times, me titull: Mbi lojën me zjarr ''o igri svatrom''.

28. Časopis ''Starohrvatska prosvjeta''. (Revista ''Starohrvatska prosvjeta''). ''Obzor'', Zagreb, 68/1927, 62, 2.

Recenzohet viti i I i serisë së re të kësaj reviste 1927, në mënyrë kritike si bashkëpunëtor.

29. Vladanje Rasputinovo. (Sundimi i Rasputinovit). ''Obzor'', Zagreb, 68/1927, 74, 4.

Vështirmi i vepërs së Mihail Vladimirovič Rodznjankos: “The Fall of Czarism”, Londër, 1927.

vijon

Vështirmi i vepërs së Mihail Vladimirovič Rodznjankos: “The Fall of Czarism”, Londër, 1927.

30. “Ustanak u pistinji”, “Lawrnce of Arabia” i peripetije njegova monumentalnog djela. (Kryengritja në shkretirë”, Lawrence of Arabia dhe peripetitë e veprës monumentale të tij). “Obzor”, Zagreb, 68/1927, 78, 4.

Vështrimi i librit të Thomas Edward Lawrenc-es; “The Seven pillars of Wisdom, Londër, 1926.”

31. Bismarck i Andrassy. Knjiga grofa Andrassya o “premisama svjetskog rata”. (Bisamrku dhe Andrashi. Libri i grof. Andrashit, “Mbi premisat e Luftës Botërore”). “Obzor”, Zagreb, 68/1927, 91, 3.

Recensioni për revistën gjatë vitit 1026.

33. Val “raine krivnje”, Njemački ''Im Dienste Wahreheit'' io američki ''Current Hisotry''. (Vala e “fajsimeve luftarake”). “Obzor”, Zagreb, 68/1927, 93, 2.

Analizon veprën e posabotuar: “Die grosse Politik der euro-paischen Kabinette 1871-1914”, Berlin, 1927, koleksion dokumentesh që e botoi Qeveria gjermane në bashkëpunim me burra shtetëror, u shkrua edhe broshura: Im Dienste der Wahrheit”, Berlin, 1927, lidhur me fajsimet luftarake, ku flitet gjithashtu edhe në Current History.

34. Bolševiki mužik. Knjiga danskog profsora Karlgrena o Rusiji. (Bolsheviku e muzhiku. Libri i prof. Danez Karlgrena mbi Rusinë). “Obzor”, Zagreb, 68/1927, 100, 2.

Flitet për veprën e Anton Karlgrneit; “Bolshevist Russia”, Londër, 1927.

35. Iz podzemlja Austo-Ugarske. MemoariJosipa Kristoffy-a. Otkriča glavnog madžarskog pouzdanika Franje Ferdinanda. (Nga nëntoka Austro-Hungareze. Memoaret e Josip Kristoff-it. Zbulimi i të besuarit kryesor hungarez Franje Ferdinandit).

Vështrimi i veprës së Jozef Kristóffy, ''Magyarorság Kálváriája Az összeomlás útja''. Budapesht, 1927.

36. Povjest Švicarske”. Eseji o naciji i federaciji. (Historia e Zvicrës. Eseje mbi kombin dhe federatën). “Obzor”, Zagreb. 68/1927, 122, 5.

Parashtrimi për vepërën: “Historie de la Suisse. Essai sur la formation d une Conféderation d’Etats”, Paris, 1927.

37. Američka knjiga o svjetskoj krizi godine 1914. (Libri amerikan mbi krizën botërore të 1914). “Obzor”, Zagreb, 68/1927, 129, 3.

Recension për librin: “Jonathan French Scott, Five Weeks. The Surge of Public Opinion on the Eve of the Great War”, New York, 1927.

38. Sudbonosni “Londonski incident”. Ruski mutanti i britanske baštinske jedinice. Knjiga američkog autoritta o “revoltu Azije”. (“Incidenti i Londrës” vendimtar. Mutantët rus dhe aradhat kopshtare të Britanisë. Libri i autoriteteve amerikae “Revolta e Azisë”.) “Obzor”. Zagreb , 68/1927, 132, 2.

Recension për librin: “Upon Close (Josef Washington Hall) – The Revolt of Asia. The End of Asia. The End of the White Man’s Dominance”, New York, 1927.

39. Jedna nova engleska knjiga o blitci kod Jutlanda. Tko je kriv što se je nemačka flota mogla spasiti u svoje luke. (Një libër i ri anglez për betejën në Jutalnd. Kush është fajtor për atë se flota gjermane mundi të shpëtorjë në limane të veta). “Obzor”, Zagreb, 68/1927, 150, 5.

Vështrim për librin: “The Truth about Jutland”, Londër, 1927 që e shkruajti John Ernest Troyte.

40. Novi nemački dokumenti o ratu. (Dokumentet e reja gjermane mbi luftën) ''Obzor'', Zagreb, 68/1927, 150, 5.

Recension për pesë vëllime të koleksionit të dokumenteve që i publikoi qeveria gjermane me titull: ''Die grosse Politik der europaischen Kabinette 1871-1914''.

41. Historičar John Bury. (John Bry, historian) ''Obzor'', Zagreb, 68, 1927, 154, 4. ''Nekrolog për veprat dhe biografinë''.

42. «Duh boljševizma». (Shpirti i bolshevizmit) «Obzor”, Zagreb, 68/1927, 164, 3.

Shqyrtimi i librit të Rene Fülöp- “Miller; Geist und G3esicht des Bolschewismus”, Vjenö, 1927.

43. Cavouro korespodencija (Korrospodenca e Kavurës) “Obzor”, Zagreb, 68/1927, 217, 4.

Recensioni për korrospodencën e Camilla Bensa Cavoura me sekretarin Contatinom Nigrin, e publikuar në redaksinë të komisionit mbretërorë 1858-1861, Bulonjë, 1927.

44. Istraživanja o ratnoj krivenji. Djelo engleza Goocha (Gjurmime mbi fajin luftarak. Vepra e Gooch-it) «Obzor», Zagreb, 68/1927, 229, 5.

Recensioni për veprën e George Peabody Goocha-it: «Recent Revelations of Europen Diplomacy, Londër, 1927.

45.Islamske zemilje i Turska Avganistan gleda na Angoru ( Vendet islame dhe Turqia. Avganistani shikon në Angorë).

Recensioni për veprën e Arnold Joseph Toynbce-s: «The Islamic World since the Pease Settlement», Londër, 1927.

46. Srpsko djelo o Franji Josipu. (Veprat serbe për Franje Jospin. «Obzor», Zagreb, 68-1927, 261, 2.

Shqyrtimi i veprës së Petar S. Taletov-it: «Franc Jozef. Pjesa e parë , «Sundimi i absolutizmit personal», Beograd, 1927.

47. «Marvst» i «Nandur». Stari perzijeski izvor o Hrvatima i Beogradu. (Marvat-i dhe Nandur-i,. Burime persiane të vjetra për kroatët dhe Beogradin) «Obzor», Zagreb, 1927/68, 262, 2.

Shqyrtimi i punimit të Mihaly Kmoskó Gardizi «törökökröl», e publikuar si studim i revistës «Szäzadok“ 61-62/ 1927-28, 149-171.

48. Iz Anglosaske publicistike. Uspomene iz Bugarske. Položaj protestenata u Rumunskoj, čudni pojmovi o slavenima u Sjedinjenim državama. (Nga publicistika anglosase, kujtime nga Bullgaria, pozita e protestantëve në Rumani, botëkuptimet e çuditshme mbi sllavët në SHBA). “Obzor”, Zagreb, 68/1927, 297, 2.

Recensionet për këto vepra: Ignatus Valentine Chirol, “Fifty Years in a Chaning World”, Londër, 1927; Adolf Kee e Georg Stewart, Protestant Europe: its Crisis and Outlook. Hodder and Stoughton; Printed in USA”, New York, George H. DoranCompany, 1927; “Lothrop Standart, Re-forging Amerika”, New York, 1927.

49. Oba Trencka. Engleska studije o njima. (Dy Trenckat. Studimet angleze mbi ta). “Obzor”, Zagreb, 68/1927, 301, 2.

Recensioni për veprat: Oscar Teichman, An Account of the Life of Baron Franciscus von der Trenck”, Londër, 1927; Phylip Murray, The Strange Adventures of Frederick Baron Trenck”, Londër, 1927.

50. Greville-ov dnevnik. Pomladženi i stari škandali visokog engleskog društva. (Ditari i Greville-ut. Skandalet e vjetra dhe të përtrira të shkencës së lartë angleze). “Obzor”, Zagreb, 68/1927, 304 2.

Recensioni për veprën (“Charles Cavenddish Fulke Greville) The Greville Diary”, botoi Philip Wilson, Londër, 1927.

51. Uspomene ruskog diplomate. Bugarska god. 1915. (Kujtme të diplomatit rus. Bullagri më 1915). “Obzor”, Zagreb, 68/1927, 305, 3.

Recensioni i librit: “Recollections of a Russian Diplomat”, Londër, 1927 prej Aleksandr Aleksaandrović Savininski.

52. Knjiga o tajnim društvima. (Libri mbi shoqëritë e fshehura), «Obzor», Zagreb, 68/1927, 326, 4.

Recensioni për librin e Herbet Vivian: «Secret Societies Old and Neww», Londër, 1927.

53. Cincarska krv. Srpska knjiga o beogradskoj čaršiji. (Gjaku i cincarëve. Libri serb për çarshinë e Beogradit.), «Obzor», 68/1927, 331, 2. Zgb. 1928, 48-51.

Recension për veeprën e Dushan Popoviqit mbi Cincarët, shtojcë për çështjen e formimit të çarshisë.

54. Značajke hrvatsske nacije. Esej o Vjekosllavu Kaliću. (Rčndčsia e kombit kroat. Eseja për Vjekoslav Klaić-in). «Pester Loyd» Abendblatt, 8 gusht, 1928 «Hrvat2, Zagreb, 9 (10) 1928, 2570, 5 «Hrvatsko pravo», Zagreb, 20/1928, 5172, 3. Hrvatska u sjetlu svjetske historije i politike Zgb. 1928, 37-41.

«Për punën shkencore dhe veprimtarinë e V. Klaić-it».

55. Američki oravorijek. Pitanje ratne krivnje i Srbija. Seton Watson, putni s dvije noge. Knjiga prof. Faya o postanku rata. (Drejtësia amerikane. Çështjaa e fatit të luftës dhe Serbija. Seton Watsoni, udhëtar me dy këmbë të majta. Libri i prof. Faya-s mbi krijimin e luftës).Pravice i slobode “Narodni val čovječnosti”, Zagreb, 2-1928, 321, 3.

Qčndrimi i Robert Williamsit Seton Qatsonit ndaj çështjes së fajit të Serbisë për Atentatin e Sarajevës në veprën: “Sarajevo”, Londër, 1926 dhe kritika ndaj këtij qëndrimi në veprën: “Sidney Brandshaw, The origins of the World War”, New York, 1928, sikurse edhe në artikullin e Harry Barnesa në revistën: “Current History vol. 25. gusht 1927.

56. Madžari i ratnja krivnja. Pregled literature o tom predmetu. “Obzor”, Zagreb, 69/1928. 72, 2.

Parashtron problemin e fajësimit hungarez për luftë sipas literaturës së publikuar lidhur me këtë.

57. Starohrvatska prosvjeta. Peiskerova studija o praslavenskoj baštinskoj masi. (“Starohrvatska prosvjeta”. Studimi i Peiskerit për traditën parasllave të masës). “Obzor”, Zagreb, 69/1928,76, 2-3.

Cilëson revistën në fjalë të sërissë së re për vitin 1927 me shqyrtim të veçantë për T. Jan Peiskerin, “Raširenje Slavena” (Zgjerimi sllav) që e përktheu Vladoje Dukat.

58. U prodornoj zoni pravoslavlja na Jadranu. Novo i kiritičko izdanje popa Dukljanina. Crvena Hrvatska i legenda o Vladimiru i Kosari. (Në zonën depërtonjëse të Ortodoksizmit në Adriatik. Botimi i ri dhe kritik i Priftit të Dukës. Kroacia e kuqe dhe legjenda për Vladimirin dhe Kosarën). “Obzor”, Zagreb, 69/1928, 97, 7. “Hrvaska u svjetlu svjetske historije i politike”, Zgb, 69/1928, 52-60.

Shqyrton: “Kronika e priftit të Duklës”, të cilën e hartoi Ferod Šišić dhe e botoi Akademia Serbe e Shkencave, Beograd, mč 1928.

59. Vjesnik hrvatskog arheološkog društva. O starim hrvatskim župama Bosne i o davnim katoličkim knezovima Zete. VHAD, revistë shkencore, për zhupet e vjetra kroate në Bosnje dhe për princa e vjetr katlikë të Zetës). “Obzor”, Zgb. 69/1928. 108, 2.

Shqyerton vlerën shkencore të revistës “VHAD”, Seria e re në mënyrë të posaçme studimin e Vj. Klaićit: “Zhupania Pset (Psenta dhe fisin Kolunić”, Lënda për topografi dhe histori të Zhupanisë së Hlivanjit dhe qytetit Hlivna si edhe për studimin e Lube Karamanit Kisha e Shën Mihalit në Ston.

60. Vjesnik Kr. Društvenog arhiva u Zagrebu. O KraljuZvonimiru i njegovim listinama.(VKDA. Për mbretin Zvonimir dhe diplomat e tij). «Obzor», 69/1928, 112, 2-3.

Vlerëson studimet njëvjeçare të revistës VKDA» për vitin 1928, sidomos studimin e Petar Karliç-it «Mbretin kroaat Dimitrije Zvonimiri».

61. Dvije listine o hrvatskim kraljevima. Preokret u pitanju njihove autentišnosti. (Dy diploma të mbretërve kroatë. Kthesa të reja lidhur me autenticitetin e tyre). “Obzor”, Zagreb 69/1928, 138, 2-3. “Starohrvatska prosvijeta”, Zagreb, 2/1928, NS, 1-2, 163-166.

Vlerësim i studimit të Lovro Katić-it; “Još o darovnicima Zvonimira i Stjepana II kolundricama Sv. Benedikta», Split, 1928.

62. Otkriće velike tajne slavenskog bogatstva. Znamenita studija profesora Jana Peiskera. (Zbulime të fshehtësisë së madhe të paganizmit sllav. Studim i çmuar i prof. Janë Peicerit). “Obzor”, Zegreb, 69/1928. ½, 55-86.

Shqyrton studimin e Jan Peiserit: “Koje su vjere bili stari slaveni prije krštenja”, përktheu Ivo Pilari e u botua në rev. “Stara hrvatska prosvjeta”.

63. Američka senzacionalna knjiga o sarajevskom zločinu (Libri senzacional amerikan mbi krimin e Sarajevës). “Pantgeon”, Zagreb, I/1929, I, 31-32.

Vlerësim i librit për atentatin e Sarajevës të Sidney Branshaw Fay; “The Origines of the World War”, New York 1928, me një kritikë të shkurtë të Robert Wiliam, Sarajevo, Londër 1926, të cilën e shkroi Harry Elmer Barnes në rev. “Current History”, 1927.

64. Nove smjernice savremene povijesti. (Orientim i ri i historisë bashkëkohore). “Božičnica», Zagreb, 1931, 97'112.

Analizon synimet bashkëkohore të shkencës historike dhe studimet e saja në historinë e Kroacisë.

65. Zemlja bola (Toka e dhembjeve). Radovan Košutić bard Srpske “Zore velikog dana” ili Srpski Jongfelov. “Hrvatska revija”, Zgb. 1928, 105-108.

Merr në shqyrtim disa artikuj të gazetave të Beogradit si psh. Atë për gjurmimet në Prizren për të gjetur varrin e perandorit Dushan në Zhiqë, atë të Shën Savës dhe disa vjersha të Radovan Koshutiqit.

66. Tragedija mira. Gugliemo Ferraroa (Tragjedia e paqes) “Jutarnji list” Zgb. 1923, 22 nëntor.

Analizon veprën e Ferraros “La tragedia dela Pace” që u botua në Milano më 1923 dhe e krahason me vepra të tjera.


vijon

IV



Bibliografia e artikujve polemizues me historinë[43]



1.Šišić Ferdo, Hrvatska povjest od najstarih dana od potkraj 1918. Svezak I (knj. I-III). Povjest Hrvata u doba narodnih vladara. Sa 280 slika i 3 karte u bojama, Zagreb, 1925. II Hrvatska krv i zemlja. (Š. F. Historia kroate prej ditëve më të vjetra e deri në fund të vitit 1918. Libri I në tri pjesë; Historia Kroate në kohën e sundimtarëve popullorë më 280 fotografi dhe 3 harta në ngjyra).

Vlerësim i veprës, ku pati edhe cilësime të mira, por këta dy historianë qenë edhe rivalë, andaj F. Šišić-i i ktheu përgjigjen aty për aty, që botohet në fund me titull «Shtojcë» (Dodatak). Polemika arsyetohet me veprën «Doracaku i burimeve të historisë kroate», Zagreb, 1925.

Këto botohen në «Novosti» Zgb. 20/1926, 100, 12. me titull: «Hrvatska krv i zemlja» si dhe në «Starohrvatska prosvjeta», NS. Zgb. I/1927, I, 118-125.

2.Seton Waston, Barnes, Fay «Pantheon», Zagreb, I/1929, 3. 88.

Përgjigje në artikullin e Ivo F. Lupis – «Vukić, Seton watson – Barres – Fay’’, të cilin Šufflay e kishte botuar si recension. Kjo polemikë botohet në «Pantheon» Zagreb, 1/1929, nr.2, f. 71-72. Konflikti kryesor rreth së cilit nuk arrihet pëlqimi është i lidhur me fajësinë e Serbisë për Luftën Botërore dhe këtë e mbron kinse nuk është e tillë Saten Watson, për të cilën bëri hulumtime disa herë në Jugosllavi.

3. Šufflay – Šišić- Amikus Historiae, «Novi list», Zagreb, 9/1906, 66.

Lidhur me kandidaturën e Dr. Milan Šufflay-t dhe Dr. Ferdo Šišić-it pëe zgjewdhjen si profesor të historisë pranëpranë Katedrës në Zagreb. Kuptohet se që të dy kandidatët ishin të fortë, por megjitahtë Šufflay ishte më i fortë por pa përkrahje.

4.Šufflay – Šišić «Obzor» Zagreb, 126/1909, 7 maj. «Pokret» Zagreb, 2maj 1908.

Pasi më 1908 mbaron procedura e zgjedhjes së prof. Pranë Katedrës së Historisë në Universitetin e Zagrebit, gazeta në fjalë e përkrah zgjedhjen e Šufflay-tpër profesor të Skencave ndihmëse të Historisë.

5.Sudbina Šufflayevih kolegija (Fati i ligjëratave të Šufflay-t) “Pokret”, Zagreb, 1909, 4-5, 2 korrik.

Për bojkotimin e studentëve kundër ligjeratave të Šufflay-t dhe akuzat kinse ai ishte hungarofil.



V



Biblografia e artikujve ose resensioneve për vepra ose punime tjera të Dr. Milan Šufflay-t [44]

1.Novak, Viktor; Dvije recenzije (Dy recensione) “Riječ”, Zagreb, 5-6/ 1924, 32, 3.

Përgjegjet për dy artikuj të Dr. Milan Šufflay-t:

1)”Rrymat kulturale në Adriatikun mesjetar” (Kulturne struje na Srednjovječnom Jadranu) “Obzor” 64/1923, 349, 9.

2) Për studimin e Viktor Novakut: “Scriptura Beneventana” – Studim paleografik, Zagreb 1920. për përhapjen e isnstitucionit fisror paraqet dy dokumenta burimore.

2. Novak, Viktor; Dr. Milan Šufflay: Serbi i Arbanasi i njihova simbioza u srednjem vijeku, sa predgovorom St. Stanojevića «Arhiv za Arbanašku starniiu, jezik i etnologiju”, Beograd, 3/1925 231-239.

Për studimin e Šufflay-t, V. Novaku shkruan një kritikë të fortë e të dokumentuar mirë, duke vërejtur cilësi të lartë sh kencore historike jo vetëm për veprën në fjalë por në përgjithësi.

3. Jelenić, Julijan; Malo osvrta kritici gosp. Milanu Šufflay. “Obzor”, Zagreb, 68/1927, 95, 2.

Analizon disa shkrime të Dr. M. Šufflay-t që i botoi në “Obzor” dhe ky nuk i përgjigjet sepse, i vlerëson pozitivisht konstatimet e tij lidhur me shkrimet për “Glasnik zemaljskog muzeja” të B. e H. për 1926.

4. Popović Dušan; Nacionalne maglice, Srednovječna plemena Albanije i Crne Gore (”Obzor” 65/1924, 49, 50, 53, 54. Državne jezgrice. Srednjovečnosti dinasti Albanije i Crne Gore, “Obzor» 105'108-1924). Etnički cikloni na Balkonu. Nacionalni mozaik u Maćedonijji i njegov postanak. “Obzor” 16-1924. “Arhiv za Arbanašku starinu”, I, II-1924, 418’420.

Analizon të gjitha punimet që Šufflay-i i publikoi në “Obzor” dhe kuptohet se nuk i kursen fjalët e mira.

5. Hanzeković Mato; Dvanaes eseja. «Hrvatski narodni borac», Zagreb, 1-928.

Shqyrton veprën e Šufflay-t që iu botua duke i zgjedhur 12 artikuj të fortë dhe të titulluar me emeritë: “Hrvatska u svjetlu svjetsske historije i politike”.

6. Šišić Fedro; Šufflay: Serbi i Arbanasi, sa propagandom Stanojevića, Biblioteka Arhiva za Arbanošku starinu, i Städte und Burgen Albanains lauptsächlich während des Mittelaters, Wien, 1924. “Starohrvatska prosvjeta” NS, Zagreb, I-1927 I, 144. F. Š.

Shqyrton pjekurinë shkencore të autorit në këto dy vepra për të cilat punoi gjatë dhe arriti që me një stil dhe shprehje të fortë të hedhë në dritë shumë ngjarje shkencore historike.

7. Stanojević, Stanoje; Acta et Diplomata Res Albaniae mediae aetatis illustratia. I-II, “Arhiva za Arbanašku starinu jezik enologiju”, Beograd, 1923, Lib. I, 235’236.

Shqyrton këtë kryevepër të Historisë shqiptare dhe për Šufflay-n mendon se i ka kryer të gjitha punët me një ndihmë të K.Jirečekut, por jo edhe të L. Tallocz-it, për të cilin thotë se nuk kishte lidhje me shkencë.

8. Stanojević, Stanoje; Städte und Burgen Städte und Burgen Albaniens (Akademie der Wissenchaften in Wien – Philosophisch-historische Klasse. Denschriften, 63, Band I. “Arhiv za Armanašku starinu, jezik i etnologiju”, Beograd II/1924. 402-403.

Shqyrton shumë lart veprën shkencore e dokumentare të veprës të mbarështrimit shkencor.

9.Kostrenčić, Marko; Dr. Milan Šufflay: Städte und Burgen Albanies. . “Arhiv za Arbanašku starinu jezik i etnologiju”, Libri III, Beograd, 1926, 266-277.

Duke bërë fjalë për këtë vepër thekson aftësinë e autorit të saj dhe për vepra të tjera, por këtë e konsideron si njërën ndër kryeveprat e tij.

10. Lumo Skendo; Profesori Milan Šufflay-i dhe Histori e Shqipënis. “Vullneti i popullit”, Tiranë, 25 janar, 1931 f. 3.

Shkruan për qëndrimin 5 ditësh të Milan Šufflay-t në Tiranë dhe për botimin e “AA” në 6 vëllime, duke bërë fjalë edhe për dy vepra kryesore të tij si për “Qytetet e katundet në mesjetë” pra siç shifet në përkthim të gabuar dhe për “Serbët” dhe “Shqiptarët”.

11. Hanžeković, Mato; Znanstveni rad Dr. Pl. Šufflay-a, (Bibliografska studija). “Književnik” 4/1937, 4, 158-163.

Shënon punën dhe veprat shkencore të dr. Milan Šufflay-t dhe për herë të parë parashtron një bibliografi të shkurtë dhe jo të plotë .

12. Henopol, Aleksandru Dimitru: Ein standard Werk Über Albanien, Acta et Diplomata res Albaniae. «Sudslavische Revue 2/1913, Nr. 17, 455-458.

Analizon blenin e parë të «Acta Albaniae», duke e konsideruar si vepër me rëndësi.

13. Madžaski kompedium o Jugoslaviju (Kompendiumi Hungarez për Jugosllavinë).

Vlerëson veprën e prof. Bajzës të botuar në revistën.»Magyar Szmle Kinesostare» (Thesari i revisë hungareze) me titull: Yugosllavia irta (monografia mbi Jugosllavinë) 80 faqesh, duke e cekur çdo kaptinë dhe literaturën.

14.Horvat, Josip, Hrvatski ponoptikim (Ponoptikimi kroat), Zagreb, bot. I 1965, 229, botim i «Stvarnist»-it bot. II 1982, 261, botim i «Globussit».

Krahas H. Mihailoviqit, V. Sunačakut dhe M. Dezhmanit, jep shumë të dhëna për biografinë dhkencore dhe politike të Dr. Milan Šufflay-it.

15. Bayza, Dr. Josef, Nekrolog Dr. Milan Šufflay “Szhazadok” (Shekujt0, Budapest, 1931.

Duke shkruar për vrasjen mizore përmend punën, veprat dhe vlerën e tyre shkencore.

16. Vazhdimi i AA “Dituria” Tiranë 12. tetor 1928.

Shkruan për Vazhdimin e AA që duhet të kryehen sipas planit të Dr. M. Šufflay në 6 vëllime.

17.Stanojević, Dr. Stanoje, Predgovor (Parathënie) e veprës Swerbët dhe Shqiptarët, bot. Serbisht, 1925 dhe shqip 1938 e 1968 kur flet për vlerën e veprës dhe aftësitë e autorit.

18. Cana, Zekeria, Milan Šufflay lavrrues i historisë shqiptare.

Veprimtaria e Dr. Milan Šufflay – paarathënie e veprës. Historia e shqipëtarëve të veriut e botuar në “Rilindje” 18-21. IV 1968 edhe në përmbledhjen “Shpalime historike” që e boton “Rilindja” edicion e botimeve.



Mr. Tefik Geci

Rezime



Dr. Milan Šufflay u lind më 9 nëntor 1879, në Lepoglavë, vend me traditë kulturale, në një familje intelektualësh. Studioi historinë në Zagreb, Vjenë dhe Budapest. Diplomoi dhe doktoroi në Zagreb, më 1901. Pranë Institutit të historisë në Vjenë punoi 2 vjet (1902-3) në Budimpestë pesë vjet (1903-, ndërsa në Zagreb, dhjetë vjetë (1908-18) si profesor i Skencave ndihmëse të historisë ku pensionohet.

Veprimtaria shkencore e Dr. Milan Šufflay-t përfshin 30 vjet të plota (1901-1931) brenda të cilave kishte një pauzë, kur e vuajti dënimin me burg në Mitrovicë të Sremit dhe kohës kur ishte ushtar. Brenda kësaj kohe arriti t’i botojë 12 vepra sh kencore dhe dy romane historike, prej të cilave vetëm njërin e përmblodhidhe e redaktoi me autorin V. V. Makushevin, ndërsa dy të tjera u botuan së bashku me parathënie në gjuhën latine.

Krahas këtyre veprave Dr. Milan Šufflay shkroi edhe 40 artikuj të gjatë e të shkurtë, që i botoi nëpër revista të ndryshme shkencore, prej të cilave disa mund të qëndrojnë edhe si vepra në vete sepse u hartuan si pjesë të Historisë shqiptare, kurse disa prej tyre si kritika paraqesin vlerësime, ku shprehet aftësia kulmore shkencore e kohës.

Krijimtaria sh kencore e Dr. Milan Šufflay-t është e pasur edhe për 66artikuj të kritikëse recensioneve të veprave historike të popujve të ndryshëm, mw ç’rast bëhen krahasime shumë të rëndësishme dhe sugjerime të nduarnduarshme të profileve multidisipinore të diturisë. Këto shprehin gjerësinë e madhe të njohurive historike e filozofiketë autorit, si në pikëpamje horizontale, ashtu edhe atë vertikale. Si të veçantë i kemi ndarë edhe 5 njësi biblografike të polemikave shkencore edhe 15 artikuj që vlerësojnë punën shkencore të Dr. Milan Šufflay-t.



Mr. Tefik Geci





vijon

Dr. Ante Pavelić

Ante Pavelić rođen je 14. srpnja 1889. godine u hercegovačkom selu Bradini na Ivan planini, gdje su se njegovi roditelji, otac Mile (pružni radnik) i majka Marija, doselili iz Krivog Puta u Lici. Osnovnu školu pohađao je u raznim bosansko-hercegovačkim mjestima, a gimnaziju u Travniku, Senju, Karlovcu i Zagrebu, gdje je 1910. godine maturirao. U svoje gimnazijsko doba pristupa Hrvatskoj stranci prava. Nakon što je maturirao upisuje se na Pravni fakultet u Zagrebu. Pravo je diplomirao 1914. godine, a već 1915. godine stekao je doktorat prava. U razdoblju od 1915. do 1918. godine radio je kao odvjetnički perovođa u odvjetničkoj pisarnici A. Horvata, predsjednika Hrvatske stranke prava. Nakon završene stručne prakse (1918.) radi kao samostalni odvjetnik. U tom periodu ženi se s Marom Lovrenčević i s njom kasnije ima troje djece: sina Velimira i kćerke Mirjanu i Višnju. Iste godine (1918.) ulazi u vodstvo Hrvatske stranke prava. Prvo je bio član Poslovnog odbora, potom tajnik i nakon toga potpredsjednik stranke. Tri godine nakon učlanjenja (1921.) izabran je za zastupnika u gradskoj skupštini grada Zagreba. Pored toga imao je još jednu zadaću - u ime Hrvatske stranke prava bio je kontakt-osoba s Nikolom Pašićem, a u cilju slabljenja stranke Stjepana Radića.

Godine 1927. izabran je za zagrebačkog pokrajinskog zastupnika, a u lipnju iste godine predstavljao je zagrebačku gradsku općinu na europskom kongresu gradova u Parizu. Na povratku u Rimu je izaslaniku talijanske vlade Davanzatiju u ime Hrvatske stranke prava predao promemoriju u kojoj se Italiji nudi suradnja u rušenju Jugoslavije. U skladu s tim očekuje talijansku pomoć u uspostavi i zaštiti nezavisne hrvatske države, te iznosi spremnost na teritorijalno, političko, ekonomsko i vojno prilagođavanje talijanskim interesima. Na parlamentarnim izborima 1927. godine izabran je, zajedno s Trumbićem, za zastupnika na listi Hrvatskog bloka. U svojim govorima u beogradskoj skupštini istupio je protiv velikosrpske politike i izjašnjavao se za hrvatsku samostalnost i neovisnost. Unutar stranke posebno se posvetio radu s omladinom te pokrenuo listove Starčević i Kvaternik. Poslije atentata na prvake Hrvatske seljačke stranke 1928. godine pristupa Seljačko-demokratskoj koaliciji. Tada pokreće list Hrvatski domobran s programom ostvarenja samostalne hrvatske države, a 1. listopada 1929. godine osniva istoimenu organizaciju za borbene akcije.

Nakon proglašenja šestosiječanjske diktature 1929. godine odlazi u emigraciju. Prvo odlazi u Beč, zatim s G. Perčecom u Budimpeštu, te u Sofiju. U Sofiji 20. travnja 1929. godine s vođama makedonske emigracije potpisuje deklaraciju o uzajamnoj pomoći Makedonaca i Hrvata u rušenju Jugoslavije i stvaranju nezavisnih država Hrvatske i Makedonije. Istovremeno u Beogradu ga je Sud za zaštitu države 17. srpnja 1929. godine osudio na smrt u odsutnosti. U Italiji, potkraj 1930. osniva tajnu revolucionarnu nacionalisticku organizaciju Ustaša - hrvatska revolucionarna organizacija (UHRO) s ciljem razbijanja Jugoslavije i uspostave neovisne hrvatske države uz pomoć Italije. Tada uzima naslov poglavnika, a ustaški pokret organizira na vojnim i urotničkim načelima. U drugoj polovici 1931. godine u Italiji osniva prvi logor za vojnu obuku u mjestu Bovegno u pokrajini Brescia, te inicira osnivanje drugih takvih logora u Italiji i Mađarskoj. U Glavnom ustaškom stanu 1. lipnja 1933. godine obznanjuje - Načela ustaškog pokreta, u 17 točaka i kao cilj pokreta ističe uspostavu samostalne i nezavisne hrvatske države na čitavom njezinu povijesnom i etničkom području, što se ima pravo provesti svim sredstvima, pa i silom oružja. Sukladno deklariranim načelima inicira i organizira propagandne akcije, atentate i diverzije. Godine 1932. organizira Velebitski ustanak, a 1934. godine atentat u Marseillesu. Stoga je ponovno osuđen na smrt u odsutnosti. Nakon marsejskog atentata, pod pritiskom Francuske, talijanske ga vlasti 17. listopada 1934. godine uhićuju i zatvaraju u Torinu gdje ostaje u zatvoru sve do 1936. godine.

Do kraja listopada 1936. godine dovršava opsežni elaborat za njemačko Ministarstvo vanjskih poslova pod naslovom: Hrvatsko pitanje. Nakon približavanja Jugoslavije i Italije te sporazuma Ciano - Stojadinović, 1. travnja 1937. godine izdaje odredbu kojom razrješava ustaše djelatne službe i raspušta sve logore na području Italij. Sukladno tome ustaše su raseljene i izolirane po cijeloj Italiji, a on je interniran u Sieni do 1939. godine. Nakon pada Milana Stojadinovića, te talijanske okupacije Albanije i priprema za napad na Jugoslaviju, poziva ga talijanski ministar vanjskih poslova Ciano (23. siječnja 1940.) i dogovara s njim plan akcije koji uključuje podizanje ustanka u Hrvatskoj, talijansku vojnu intervenciju, uspostavu nezavisne Hrvatske pod talijanskom zaštitom i njezin ulazak u monetarnu i carinsku, zatim i u personalnu uniju s Italijom. Nakon beogradskih događanja 27. ožujka 1941. godine prvi ga put prima Mussolini (29. ožujka), a kada je Slavko Kvaternik u njegovo ime proglasio Nezavisnu Državu Hrvatsku (NDH) 10. travnja 1940., ponovo ga prima Mussolini dan kasnije, tj. 11. travnja i odobrava mu ulazak u Hrvatsku. Na čelu skupine ustaša vratio se u Hrvatsku i preuzeo vlast. Dana 15. travnja 1941. godine Pavelić stiže u Zagreb i kao poglavnik NDH imenuje prvu hrvatsku državnu vladu. U vladi je uzeo položaj predsjednika vlade i ministra vanjskih poslova. Potom osniva domobranstvo i organizira upravnu i diplomatsku službu; preoblikuje ustaški pokret u jedinog nositelja političke volje i mijenja mu ime u Ustaša - hrvatski oslobodilački pokret (UHOP). Ujedno uspostavlja Glavni ustaški stan (GUS) kao organizacijsko-političku, a Ustašku vojnicu i Ustašku nadzornu službu (UNS) kao vojno-policijske poluge režima. Nakon pregovora s Cianom 25. travnja u Ljubljani i s Mussolinijem 7. svibnja u Tržiču 18. svibnja 1941. godine potpisuje Rimske ugovore. Tim ugovorima velik je dio hrvatske obale i otoka prepušten Italiji, a ujedno prihvaćen talijanski politički, ekonomski i vojni nadzor na djelu Nezavisne Države Hrvatske, te je hrvatska kruna ponuđena talijanskom vojvodi od Spoleta Aimoneu. Početkom lipnja 1941. prvi put posjećuje Hitlera, a 15. lipnja 1941. godine u Veneciji potpisuje pristupanje NDH Trojnom paktu.

Odnose unutar NDH Pavelić riješava terorom. Tako već 17. travnja donosi Zakonsku odredbu za obranu naroda i države, koja vrijedi retroaktivno i predviđa samo jednu kaznu, smrtnu, za djela povrede časti i životnih interesa hrvatskoga naroda. U Hrvatskoj je uspostavio totalitarni sustav po uzoru na nacistički režim u Njemačkoj, donio rasne zakone, uspostavio koncentacijske logore i podržavao nasilje nad dijelom stanovništva, unatoč prosvjedima Katoličke crkve na čelu s nadbiskupom Alojzijem Stepincem. Zabranio je sve stranke i udruge, te uspostavio osobnu diktaturu. Na poticaj umjerenih ustaških prvaka, početkom 1942. godine ublažava teror pa tako u siječnju 1942. godine saziva Hrvatski Državni Sabor, premješta Vlatka Mačeka iz Jasenovca u Kupinec i pušta zatvorene zastupnike i pristaše Hrvatske Seljačke Stranke (HSS), Srbima priznaje status pravoslavnih državljana i donosi odredbu osnivanja Hrvatske pravoslavne crkve, a u listopadu 1942. godine uklanja s dužnosti Eugena Kvaternika, jednog od glavnih provoditelja politike terora.

Nakon puča maršala Badoglia i pada Mussolinija, napušta mjesto predsjednika vlade i 2. rujna 1943. na to mjesto imenuje N. Mandića, a nakon kapitulacije Italije, 10. rujna 1943. godine objavljuje Državnopravnu izjavu o razrješenju Rimskih ugovora. U listopadu iste godine prekida pregovore o stvaranju koalicijske vlade, koje su s njegovom suglasnošću N. Mandić i M. Lorković vodili s čelnicima HSS-a. Sudbinu NDH vezao je uz sudbinu nacističke Njemačke, te je potkraj listopada 1944. zasutavio akciju M. Lorkovića i A. Vokića za odvajanjem NDH od Njemačke. U travnju 1945. sudjelovao je u kombinacijama Draže Mihailovića i Lava Rupnika o stvaranju srpsko-hrvatsko-slovenskog antikomunističkog bloka. Zagreb je napustio 6. svibnja 1945. godine te preko Austrije i Italije otišao u Argentinu. Godine 1956. osnovao je Hrvatski Oslobodilački Pokret (HOP). Nakon atentata na njega 10. travnja 1957. godine u mjestu Lomas del Palomar kraj Buenos Airesa, gdje je živio pod lažnim imenom, prisiljen je napustiti Argentinu, te odlazi u Španjolsku u kojoj tada vlada Franco. U Španjolskoj, točnije Madridu i umire 28. prosinca 1959. godine.

Za života je objavio više političkih i literarnih radova te dvije knjige: politički roman Lijepa plavojka (1935.) i političku raspravu Strahote zabluda (1938.). Njegova kćerka Višnja objavila je 1968. godine knjigu njegovih sjećanja Doživljaji.

Kralj Aleksandar I Karadjordjevic


ALEKSANDAR KARADJORDJEVIC naslednik prestola (od 1909) regent Srbije (od 1914) regent Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (od 1. decembra 1918) kralj Kraljevine Jugoslavije (1921-1934)

Aleksandar Karadjordjevic je drugi sin kralja Petra. Postao je prestolonaslednik 1909. godine, pošto se njegov stariji brat Djordje, usled bolesti, odrekao prestola.

Aleksandar se školovao u Ženevi, Petrogradu i Beogradu. Ucestvovao je u Balkanskim ratovima, kao nominalni komandant Prve armije. Godine 1914. je postao regent Srbije, a u Prvom svetskom ratu je bio vrhovni komandant srpske vojske

Kako je iz Prvog svetskog rata Srbija izašla kao jedna od pobednickih zemalja, regent je iskoristio povoljnu politicku situaciju na Balkanu i u Evropi, i 1. decembra 1918. godine je proglasio ujedinjenje Srba, Hrvata i Slovenaca u zajednicku Kraljevinu SHS.

U zemlji su tada postojale dve jake politicke struje: jednu je predvodio Nikola Pašic sa radikalima, a drugu regent Aleksandar. Obe struje su se slagale oko centralistickog uredjenja zemlje, ali su bile suprotstavljenih mišljenja o tome ko ce vladati zemljom. Pašiceva struja se zalagala za ustavnu i parlamentarnu monarhiju, a Aleksandar je težio da ucvrsti svoju licnu vlast.

Godine 1921, 28. juna, donet je Vidovdanski ustav, kojim je Aleksandar dobio široka ovlašcenja u upravi i zakonodavstvu. Iste godine, u avgustu, umro je kralj Petar i Aleksandar je stupio na presto. Naredni potezi koje je povukao predstavljali su otvoreno kršenje osnovnih demokratskih nacela: donošenje Obznane 1920. godine, Zakona o zaštiti države 1921. godine, ukidanje Vidovdanskog ustava 6. januara 1929. godine i zavodjenje diktature, poznate kao šestojanuarska diktatura.



Aleksandar je ubijen prilikom njegove zvanicne posete Marseju, 9. oktobra 1934. godine. Atentatori su bili pripadnici Vosloboditelne makedonske revolucionarne organizacije (VMRO), ciji je cilj bio stvaranje Velike Makedonije koja bi, uz sadašnju Makedoniju, obuhvatala i delove Grcke, Albanije i Bugarske. Posle atentata, Aleksandra je nasledio njegov najstariji sin Petar.

------------------------------

KRALJ ALEKSANDAR I UJEDINITELJ
(1888-1934)



Kralj Jugoslavije, bio je mlađi sin Petra I, Kralja Srbije i Jugoslavije. Još 1909. je proglašen za Prestolonaslednika, a 1914. godine vršio je kraljevsku vlast kao regent, umesto starog i obolelog oca. Već tada je pokazivao težnju ka apsolutizmu. Kralj Jugoslavije bio je od 1921. do 1934. godine. Za vreme svoje vladavine sprovodio je najpre prikrivenu, a od 1929. i otvorenu diktaturu. Zbog otpora diktaturi, doneo je oktobra 1921. oktroisani Ustav. Poginuo je prilikom atentata u Marseju, 9. oktobra 1934. godine.

godine.

Kralj Aleksandar sa rumunskim Kraljem na brodu "Dragor" na Dunavu
prilikom sastanka radi rešavanja važnih državničkih pitanja


Kralj Aleksandar sa bugarskim Kraljem prilikom posete Bugarskoj

Pogledajte članak iz prethodne nedelje...

kralj Aleksandar I Karađorđević

kralj Aleksandar rođen: 16. decembar, 1888. Cetinje, Crna Gora preminuo: 9. oktobar, 1934. Marselj, Francuska

MLADOST

Aleksandar je rođen na Cetinju 16. decembra 1888, njegov deda po majci bio je crnogorski kralj Nikola I Petrović, a baba kraljica Milena. Kum na krštenju bio mu je, preko izaslanika, ruski car Nikolaj II Romanov. Detinjstvo je proveo u Crnoj Gori, a osnovnu školu završio u Ženevi. Dalje školovanje nastavio je u vojnoj školi u Petrogradu, a potom u Beogradu, po dolasku kralja Petra I na srpski presto 1903. godine.

Sudbinski preokret u životu mladog princa Aleksandra nastupio je 1909, kada se njegov stariji brat, princ Đorđe odrekao prava nasledstva prestola. Kao prestolonaslednik, princ Aleksandar je pristupio reorganizaciji vojske, pripremajući je za konačan obračun sa Turskom.

RATOVI

U Prvom balkanskom ratu 1912, prestolonaslednik Aleksandar je kao zapovednik Prve armije vodio pobedonosne bitke na Kumanovu i Bitolju, a potom 1913. u Drugom balkanskom ratu bitku na Bregalnici. U Prvom svetskom ratu bio je vrhovni zapovednik srpske vojske u bitkama na Ceru i Kolubari 1914, kad je srpska vojska potpuno razbila vojsku Austro-Ugarske monarhije. Ponovo napadnuta 1915. od Nemačke i Bugarske, Srbija je podlegla u neravnopravnoj borbi. Sa mnogim gubicima srpska vojska se, zajedno sa starim kraljem Petrom I i prestolonaslednikom Aleksandrom povukla preko Albanije na ostrvo Krf, gde je reorganizovana. Kada se kralj Petar I zbog bolesti povukao od vladarskih poslova (24. juna 1914. po novom kalendaru), prestolonaslednik Aleksandar je postao Regent. Posle oporavka i popune srpska vojska je iste godine odnela veliku pobedu na Solunskom frontu, na Kajmakčalanu. Završne operacije proboja Solunskog fronta u jesen 1918, srpska vojska je izvršila pod vrhovnom komandom Regenta Aleksandra, sa odličnim komandnim kadrom u koji spadaju vojvode Živojin Mišić, Stepa Stepanović i Petar Bojović.

UJEDINJENJE

Posle vojničkih došli su i državnički uspesi. Nakon odluka srpske Narodne skupštine i Narodnog Vijeća u Zagrebu, Regent Aleksandar je proglasio ujedinjenje Srba, Hrvata i Slovenaca u jednu državu, 1. decembra 1918. Ovim činom ostvareni su ideali o ujedinjenju južnih Slovena, za koje su se zalagali njegov otac i deda. Posle smrti kralja Petra I (16. avgusta 1921.), Regent Aleksandar je postao Kralj Srba, Hrvata i Slovenaca. 1922. godine oženio se princezom Marijom od Rumunije. U tom braku rođena su tri sina – Petar, Tomislav i Andrej.

DIKTATURA

Na planu unutrašnje politike, u Kraljevini SHS došlo je do ozbiljne državne krize izazvane zaoštrenim partijskim i međunacionalnim odnosima. Neprestana polemika između vladinih radikala i poslanika opozicije predvođenih HSS-om je dovela do toga da godine 1928. radikalski poslanik Puniša Račić ubije Pavla Radića i Đuru Basaričeka i teško ranio Stjepana Radića, koji je kasnije podlegao povredama. Novi vođa HSS je postao Vlatko Maček.

Kralj Aleksandar je, koristeći nerede izazvane atentatom kao povod, zaveo diktaturu 6. januara 1929. godine (poznata kao šestojanuarska diktatura) i ukinuo ustav. Deo poslanika Hrvatske stranke prava (Ante Pavelić) odlazi u inostranstvo i stvara ustašku organizaciju. U Makedoniji jačaju probugarski elementi. Kralj je 3. oktobra preimenovao državu u Kraljevina Jugoslavija. Umesto nasleđenih istorijskih pokrajina, reorganizuje državnu upravu stvarajući devet banovina i grad Beograd. Pošto je Kralj procenio da su se političke prilike u zemlji smirile, proglasio je 1931. novi Ustav (tzv. “Oktroisani Ustav”). Uveren da će se državna kriza trajno rešiti tek stvaranjem jugoslovenske nacije, Kralj Aleksandar I je pokušao da taj cilj ostvari sprovođenjem politike tzv. “integralnog jugoslovenstva”, koja se pokazala kao neuspešna.

ATENTAT

U spoljnoj politici, intenzivno je radio na sklapanju međudržavnih odbrambenih saveza usmerenih protiv sila koje su težile reviziji Versajskog sistema mirovnih ugovora. Njegovom zaslugom stvorena je 1921. Mala Antanta (Kraljevina SHS, Rumunija i Čehoslovačka). Savez sa Francuskom sklopljen je 1927, a 1934. obrazovan je Balkanski savez između Jugoslavije, Rumunije, Turske i Grčke.

Prilikom posete Francuskoj, u koju je otputovao da bi učvrstio odbrambeni savez protiv nacističke Nemačke, Kralj Aleksandar I ubijen je u Marseju, 9. oktobra 1934 od strane hrvatskih ustaša i makedonske VMRO, a pod zaštitom Italije, Nemačke i Mađarske. Zajedno sa njim tada je ubijen i francuski ministar spoljnih poslova Luj Bartu. Atentator je bio Vlado Černozemski. Njegova smrt duboko je potresla čitavu Jugoslaviju, a njegovo telo ispraćeno je od stotina hiljada ljudi čitavim putem do Oplenca, gde je sahranjen je u Zadužbini Kralja Petra I. Narodna skupština i Senat Kraljevine Jugoslavije dali su mu naziv Viteški Kralj Aleksandar I Ujedinitelj.

Kadri Mani: Kroatët dhe Shqiptarët
E shtune, 06-09-2008, 09:47pm (GMT+1)

Mr. sc. Kadri Mani




KROATËT DHE SHQIPTARËT

Kërkohet kthesë radikale në shoqërinë shqiptare, nëse synojmë
qytetërim evropian[1]




Mora të shkruaj për këtë temë për të cilën nuk di të ketë shkruar dikush? Me dëshirë që të krahasohemi, të miqësohemi dhe të mësojmë prej tyre, pasi që janë shumë para nesh: me arsim, me kulturë, me shtet dhe me stabilitet.

Historia e lashtë shqiptare mbase del më e bujshme se ajo kroate- Dardania. Kroatët u mpleksën me sllavët, por vrik e morën veten dhe u ndanë përfundimisht, duke mos dashur të kenë asgjë të përbashkët, sikur që nuk kishim asgjë të përbashkët as ne shqiptarët, por në rrethana dhune, për fatin tonë të zi, patëm të bëjmë me ta!- u shkëputëm!

Mirëpo në historinë e re, kroatët janë shumë më përpara shqiptarëve dhe më të stabilizuar: ata janë më se 500 vjet më përpara nesh me alfabet e me universitet!!

Te kroatët dihet se cili është i pari, i dyti, i treti:

Ustashët u frymëzuan me shkencën e Babait të Atdheut-

1.Dr. Ante Starçeviqit, por shembull dhe model i tij prej atdhetari dhe shkencëtari qe-

2.Dr. Milan Shufflay. Tezat e Shufflay-t se Kroacisë nuk i takon vendi në Ballkan, etj, se Kroacia i takon rrethit të qytetëruar të Evropës, i pranoi edhe-

3.Dr. Ante Paveliqi.

Kjo renditje e lakmueshme te shqiptarët jo vetëm që nuk ekziston sot, por nuk shihet që mund të ekzistojë as për njëqind vjetët e ardhshme!?!

Është menduar se i pari ynë është Skënderbeu, se i dyti është Lekë Dukagjini... ama por çka mendon deveja e çka mendon devejari!? Dr. Hysamedin ferri (shpirti i vaftë në ferr!), ka magjistruar në temën: “Skicë e mendimi politik shqiptar”, ku tenton ta nxjerrë Skënderbeun tradhtar e Hamzanë atdhetar!!

Dhe këtij turkoshaku as ia prish kush nga masat e gjera shqiptare dhe as studentët e tij!?!

Magjithatë, derisa ekziston simpatia reciproke midis kroatëve dhe shqiptarëve, ka një fije shpresë,se do ta ndjekim shembullin e tyre:

“Veçanërisht më gëzon fakti, që shqiptarët (Arbanasi) të cilët jetojnë në Kroaci, e të cilët janë simpatizues të mëdhenj të Milan pl. Shkufflay-t, qysh në kohën kur e kam kryer këtë dorëshkrim, e shprehën dëshirën që të përkthehet në gjuhën shqipe. Kjo vërtet është edhe pasojë logjike e simpative të hapura të Shufflay-t ndaj këtij populli të vogël e trim, fati i të cilit në shumëçka ka qenë i ndërthurur me fatin e kroatëve”[2]

Pra, si nga literatura diturore, ashtu edhe nga romanet, del se edhe kroatët, sikur edhe ne shqiptarët, mund të jetë pasardhës të Ilirëve.[3]

Kroacia ndodhet midis Serbisë-Bosnjës e Hercegovinës-Malit të Zi-Sllovenisë-Hungarisë-Detit Adriatik; me një sipërfaqe prej 56 538 m-2 me 4426221 banorë.

Historia e Kroacisë fillon në shekullin VII.[4]



Republika e Kroacisë (kroatisht: Hrvatska), është një vend në jug të pjesës qendrore të Evropës, buzë Detit Adriatik. Vendi Ballkanik që në përbërjen e ish Jugosllavisë quhej Republika Socialiste e Kroacisë e ka kryeqytet Zagrebin. Që nga shpallja e pavarësisë nga RSFJ-a, ky shtet i ndodhur në tokat ilire, ka tentuar dhe tani është kandidate për anëtarësimin në Bashkësin Evropiane (BE).

Përndryshe Kroacia kufizohet në veri nga Hungaria dhe me kufirin e saj me Serbin dhe Malin e Zi në veri-lindje dhe në jug-lindje këto dy shtete e rrethojnë Bosnjën dhe Hercegovinën pjesa më e madh e kufirit në jug përshkohet nga bregdeti dalmatë në Adriatik dhe në veri-perëndim të Kroacisë ndodhet Sllovenia. Në Republikën e Kroacisë janë të njohur në veri rajoni kroatë dhe në jugë rajoni dalmatin në të cilën ndodhet edhe qyteti arbëreshë Zara dhe disa venbanime tjera të banuara nga arbëreshët apo nën ndikimin e kulturs së tyre.



Historia



Artikulli kryesor Historia e Kroacisë



Politika



Artikulli kryesor Sistemi shtetror



Njësitë administrative



Artikulli kryesor Njësitë administrative në Kroaci



Kroacia ndahet në 20 njësi administrative të quajtura zhupanje (org.županije) dhe një qytet* me një statut të tillë.



1.Zagrebačka

1. Krapinsko-zagorska

2. Sisačko-moslavačka

3. Karlovačka

4. Varaždinska

5. Koprivničko-križevačka

6. Bjelovarsko-bilogorska

7. Primorsko-goranska

8. Ličko-senjska

9. Virovitičko-podravska

10. Požeško-slavonska

11. Brodsko-posavska

12. Zadarska

13.Osječko-baranjska

14.Šibensko-kninska

15. Vukovarsko-srijemska

16. Splitsko-dalmatinska

17.Istarska

18. Dubrovačko-neretvanska

19. Međimurska

20. Grad Zagreb*



Gjeografia

Artikulli kryesor Gjeografia e Kroacisë



Sipërfaqja e përgjithshme e Kroacisë është 56,542 km2, shtrihet rreth koordinatave gjeografike 45 10 V, 15 30 L dhe 56,414 km 2 të kësaj sipërfaqeje janë tokë ndërsa 128 km 2 ujë.

Vija bregdetare e Kroacisë është 5,835 km e gjatë nga e cila 1,777 km janë bregdet i brendisë së vendit dhe 4,058 km bregdet i ishujve në Adriatik. Vija e kufirit tokësorë është 2,197 km e gjatë.

Klima e Kroacisë është klimë e Mesdheut dhe kontinentale. Klima kontinentale dominon me dimër të ftoftë dhe verë të nxehtë në veri ndërsa në bregdet mbanë verë e thatë.

Pjesa më e madhe e relievit përgjatë kufirit me Hungarinë është e rrafshët, përgjatë bregdetit në Dalmaci është teren i vrazhdë me bjeshkë dhe male. Pika më e ultë e relievit gjendet përgjatë bregut të detit Adriatik ( 0m ) dhe ajo më e larta në lartësi mbidetare prej 1,830 metrave në Dinara, afër kufirit me Bosnjën.



Ekonomia



Artikulli kryesor Ekonomia e Kroacisë



Zhvillimin ekonomik të Kroacisë një kohë të gjatë e ka përcaktuar bujqësia. Mungesa e lëndëve djegëse dhe e lëndëve të para për industri,n në një anë dhe procesi i vonuar industrial, nga ana tjetër, e kanë përcaktuar profilin agrar. Fazën e parë të industrializimit e shënoi në periudhën pas Luftës së Parë Botërore, por kthesën më të madhe në afirmimin e saj e shënoi pas luftës së dytë botërore. Megjithëse një kohë të gjatë numri i të inkuadruarve në bujqësi ka qenë i madh, prapëseprapë industria me të ardhura më të mëdha kombëtare është dega më e rëndësishme e ekonomisë. Vetëm ajo realizon një të katërtën, bujqësia përgjysmë më pak se industria e veprimtaritë terciare dhe kuaternare rreth 63% e të të ardhurave të përgjithshme ekonomike. Prandaj, themi se Kroacia është shtet industialo-agrar.

vijon

Industria



Bujqësia



Kroacia ka bujqësi të zhvilluar, sidomos në Sllavoni, ku gjendet fndi më i madh i tokave të plleshme. Në këtë regjion kultivohen drithërat, bimët industriale ( panxhari dhe lulja e diellit), në Dalmaci pemët mesdhetare , hardhia dhe perimet. Blegtoria është ezhvilluar mirë , në veri mbahen gjedhat dhe derrat, në male delet. Pyjet mbulojnë 37 % të sipërfaqeve dhe kanë rëndësi për zhvillimin e industrisë së drurit. dhe letrës.



Demografia



Lëvizja e popullsisë



Artikulli kryesor Demografia e Kroacisë



Kroacia shtrihet në sipërfaqe 56.538 km2, ka rreth 4,5 milion banorë. Me 80 bnaorë nëkm2 është ndër shtetet me dendësi më të vogël në republikat e ish Jugosllavisë. Kroatët bëjnë elementin kryesor me 78%, serbët me 12%, myslimanët me 1,3 %, hungarezët me 0,5%, sllovenët me 0,5 dhe të tjerët me 8,1 5. Në vitin 1953 Kroacia kishte 3,9 milion banorë. Për qdo vjet numri i popullsisë në Kroaci është rritur 600.000 banorë ose mesatarisht çdo vjet nga 13 000 banorë. Në vitin 1997 shkalla e lindshmërisë ishte 11,5‰ dhe ajo e vdekshmërisë 11,5‰. Sipas kësaj në atë vit nuk ka pasur shtim natyror të popullsisë. Në strukturën e saj pjesëmarrja e popullsisë urbane ishte 64%.

Në Kroaci përveq pakicave tjera si serb, humgarez dhe boshnjak, jetojnë edhe 15.082 shqiptarë ose 0,34% e popullsisë së përgjthshme të Kroacisë.



Kultura



Artikulli kryesor Kultura e Kroacisë



Për kultivimin e kulturës së Kroacisë japin ndihmesë edhe disa lloje të organizimit e manifestimeve shqiptare. Kështu janë të njohur "Union i Bashkësish Shqiptare" me qendër në Zagreb që ka nxjerr edhe gazetën "Informatori"; Shoqëria e Femrave Shqiptare "Drita" që ka organizuar tribunalin "Femra Shqiptare" si dhe "ditët e kulturës shqiptare"; Bashkësia Shqiptarëve të Zagrebit dhe Zhupanës së Zagrebit; Bashkësia Shqiptare e Zhupanës Primorsko-Goranskës në Rijek që ka organizuar disa manifestime si ai "ditëve të kulturës shqiptare" më 24 - 28 nëntor 2006; Bashkësia Shqiptare e Zhupanës së Osjek- Baranje e njohur për manifestimin kushtuar Nënë Terezës më 26 gusht 2006; Bashkësia Shqiptare e Zhupanës Split-Dalmaci e themeluar më 09 shtator 2004; Shoqëria Kulturore Artistike "Shota" me qendër në Rijek; "Shkëndija" me qendër në Zagreb që përkujdeset për shfaqjet folkloristike e të dramës dhe literaturës shqiptare; Bashkësia Shqiptare e Zhupanës së Istrës me qendër

në Pulë; Klubi i Femrave Shqiptare "Mbretëresha Teuta" që publikon revistën "Iliria" 4-5 herë në dy muaj.[1] etj.



*Telekomunikacioni

*Transporti

*Ushtria

Pushime



University of Zagreb 1669 - 2005
The University of Zagreb is the oldest Croatian university and also the oldest university in South East Europe. The university was officially founded 23 September 1669 by Emperor and King Leopold I Habsburg who issued a decree granting the status and privileges of a university to the Jesuit Academy of the Royal Free City of Zagreb. According to that document the study of philosophy in Zagreb acquired a formal and legal status as Neoacademia Zagrabiensis and officially became a public institution of higher education.

The Academy was run by the Jesuits for more than a century when the Jesuit order was dissolved by Pope Clement XIV in 1773. Under a new leadership in 1772 the Academy enrolled a total of 200 students.

In 1776 Empress and Queen Maria Theresa issued a decree founding the Royal Academy of Science (Regia Scientiarum Academia) consisting of three studies or faculties - Philosophy, Theology and Law. The former political-cameral studies became part of the newly established Faculty of Law, and thus were integrated into the Academy. Each of the faculties of the Royal Academy of Sciences had several chairs teaching one or several courses.

The Academy in Zagreb remained until 1874, despite numerous organizational changes, the focal institution of higher education in Croatia, educating most of the members of the Croatian intelligentsia.

Bishop Josip Juraj Strossmayer in 1861 proposed to the Croatian Parliament that a legal basis be established for the founding of the University of Zagreb. During his visit to Zagreb in 1869 the Emperor Franz Joseph signed the Decree on the Establishment of the University of Zagreb. Five years later the Parliament passed the Act of Founding, which was ratified by the Emperor on 5 January 1874. On 19 October 1874 a ceremony was held in the name of the founding of the modern University of Zagreb.

[1] Kumtesa ime është eliminuar nga Programi si dhe nga libri: Takimi i tretë vjetor i Institutit Alb-Shkenca “IASH 2008” (mbajtur në Tiranë më 1-3 shtator 2008); pra, fjalia e dytë e Parathënies: Në emër të Komitetit Organizues nga Evan Rroço e Nikolla P. Qafoku: “Në librin që keni marrë në dorë janë përfshirë të gjitha përmbledhjet e punimeve shkencore që do të paraqiten në këtë Takim shkencor”, bie ndesh me realitetin e të vërtetën shkencore, dhe në pyetjen time me gojë e me shkrim në Konferencën Plenare, “nuk diti” të më përgjigjet askush!?!



[2] DARKO SAGRAK: Dr. MILAN pl. SHUFFLAY HRVATSKI ARISTOKRAT DUHA, Zagreb, 1998 f. 9

[3] FLORA DOZAN: “Ilirja”, “Rilindja”, Prishtinë, 1988.



[4] Mala Enciklopedija-3, Beograd, 1978, f. 607...







Literatura:

Literatura e Dr. Milan Shuflajt që gjendet në bibliotekën personale e familjare të Kadri Manit, Kodra e Diellit, Rr.”Mehmet Gradica” 64-Prishtinë, e që mund ta përdor a ta kopjojë kush të dojë:



-Shpallja-Nekrologjia me rastin e vdekjes të Dr. Milan Shiflajt;

-ARKIVI SHTETËROR I KROACISË – ZAGREB, 3 faqe, hulumtime arkivore;

-Albert Einstein & Heinrich Man: APEL MUĐUNARODNOJ LIGI ZA LJUDSKA PRAVA, faqe 21, të nxjerra nga GOOGLE;-

-Nga Revista EKSKLUZIVE, fotokopje, nga Mr. Etleva Lala: Trashëgimi, faqe 4, EKSKLUZIVE NR: 29, SHTATOR 2002;

-Dr Musa Ahmeti:Një studim kolosal për historinë shqiptare, faqe 4, EKSKLUZIVE NR: 29, SHTATOR 2002;

-Dr. Musa Ahmeti & mr. Eleva lala: Një burim me vlera të mëdha për historinë shqiptare, EKSKLUZIVE NR. 28, GUSHT 2002;

-Shaban Sinani: Në hapsirën shqiptare ka ekzistuar një shkollë shkruesish qysh prej paleokrishtërimit, faq 2, EKSKLUZIVE NR. 32-33 DHJETOR 2002 – JANAR 2003;Dr. Musa Ahmeti: E drejta urbane në Statutet Shqiptare, f. 2, EKSKLUZIVE NR. 32-33 DHJETOR 2002-JANAR 2003;

-Dr. Musa Ahmeti: Dorëshkrimi shqip i Teodor Shkodranit nga viti 1210, faqe 4, EKSKLUZIVE NR. 30 TETOR 2002;

-Dr. Musa Ahmeti. Shënime biografike, faqe 1, EKSKLUZIVE NR. 23 MARS 2002;

-Dr. Milan Shuflaj: Shqipëria mesjetare, faqe 2, EKSKLUZIVE NR. 23 MARS 2002;

-Dr. Shaban Sinani: Dr Milan pl. Shuflaj [SUFFLAY], Acta Albaniae III dhe Balshajt, faqe 4, EKSKLUZIVE NR. 31 NËNTOR 2002;

-Skënder Blakaj: Editorial UDHA E KOMBIT, faqe 1, EKSKLUZIVE NR. 32-33 DHJETOR 2002 – JANAR 2003;

-Mr Etleva Lala: Arkivi Sekret i Vatikanit dhe rëndësia e tij historike e shqiptarëve, faqe 4, EKSKLUZIVE NR. 31 NËNTOR 2002;

-Zekeria Cana & Ymer Jaka: LETËRKËMBIMI I MILAN SHUFLAJT RRETH STUDIMEVE SHQIPTARE, “Përparimi” Nr. 1/1988, f. 65-90;

-Dr. Milan SHFFLAY: HISTORIA E SHQIPTARËVE TË VERIT-SERBËT E SHQIPTARËT, Prishtinë, 1968, f. 238;

-MILAN SHUFLAJ: SERBËT DHE SHQIPTARËT, Përktheu nga kroatishtja, Prof. Dr. Hasan Çipuri, Tiranë, 2004, f. 180;

-MILAN SHUFLAJ: SERBËT DHE SHQIPTARËT, Përkthyer në shqip nga: Zef Feekeçi, Karl, Gurakuqi, Zekeria Cana, Tiranë, 2001, f. 245;

-Darko Sagrak: Dr. MILAN ŠUFFLAY-HRVATSKI ARISTOKRAT DUHA, Zagreb, 1998, f. 242;

-ACA ET DIPLOMATA RES ALBANIAE MEDIAE AETATIS ILLUSTRANTIA, VOLUMEN I-II, Tiranë, Prishtinë – 2002;

-Darko Sagrak & Musa Ahmeti: Izabrani eseji, prikazi e članci I, Zagreb, 1999, f. 261.

- Darko Sagrak & Musa Ahmeti: Izabrani eseji, prikazi e članci II, Zagreb, 2000, f. 308.

-Lolja Saimir: dërgim materialesh me e-mail.

-Skënder Blakaj: dërgim materialesh me e-mail.

-S. M. – Š t e d i m l i j a: Š U F F L A Y, Zagreb, 1942.

-Tefik Geci: BIBLIOGRAFIA ANOTARE E VEPRAVE, ARTIKUJVE DHE RECENSIONEVE HISTORIKE E Dr. MILAN ŠUFFLA’t, VJETAR XXIII, f. 395-426.



NJOFTIM PËR LEXUESIT:



-Në Bibliotekën Kombëtare dhe Universitare të Prishtinës ka shumçka, por jo edhe Kompleti i veprave të Dr. Milan Shuflajt nga Zagrebi në kroatishte;

-Në Biliotekën Kombëtare të Tiranës ka shumëçka, por jo edhe Kompleti i veprave të Dr. Milan Shuflajt nga Zagrebi në kroatishte;

-Në Arkivin e Kosovës ka pak diçka, por jo edhe Kompleti i veprave të Dr. Milan Shuflajt nga Zagrebi në kroatishte;

-Në Bibliotekën e Institutit Albanologjik (për përdorim të brendshëm), ka pak diçka, por i kanë nxjerrë jashtë, dhe hulumtuesi nuk i gjen dot!?!

-Në Bibliotekën e Insitutit të Historsë në Prishtinë, s’ka asgjë!

-Në Bibliotekën e Fakultetit Filologjik në Prishtinë, s’ka asgjë!

------------------------



vijon

Një Shqipëri e panjohur në arkivat kroate
E diel, 25-05-2008, 12:01pm (GMT+1)

MESJETA SHQIPTARE SIPAS DORËSHKRIMEVE, DOKUMENTEVE DHE BURIMEVE TË TJERA QË RUHEN NË BIBLIOTEKAT DHE ARKIVAT KROATE

Shqipëria dhe shqiptarët kanë qenë dhe mbeten një temë interesante si për intelektualët e dikurshëm, ashtu edhe për studiuesit e sotëm. Studiues të shumtë nga shumë vende të ndryshme, të specializuar dhe profilizuar në fusha nga më të ndryshmet janë marrë dhe merren me studimet për origjinën, kulturën, traditën, gjuhën, fenë dhe gjithçka tjetër që ka të bëjë me shqiptarët dhe trojet e tyre etnike. Debatet e shumta të mirëfillta me bazë shkencore, botimet e korpuseve të dokumenteve, analizat studimore dhe librat e shumtë, të botuar që nga zbulimi i shtypshkronjës së Gutenbergut e deri sot, janë një nga dëshmitë më të forta për interesin e veçantë që kishin të huajt për popullin shqiptar, fatin dhe rolin e tij gjatë furtunës shekullore mesjetare, por edhe gjatë zhvillimeve të vrullshme të rilindjes dhe iluminizmit evropian dhe atij shqiptar.

Krahas botimeve të shumta dhe voluminoze, janë për t‘u pasur në konsideratë edhe dorëshkrimet e vjetra të pabotuara akoma, që herë me autorë ose edhe pa autorë, kanë për temë bosht popullin shqiptar dhe trojet etnike të tij. Zbulimet e këtyre dorëshkrimeve janë një thesar i vërtetë, sepse jo vetëm pasurojnë shumë herë zbrazësitë në informacione që janë krijuar në epoka të caktuara kohore, duke na ndihmuar që të plotësojmë e saktësojmë njohuritë që kemi deri tani për ngjarje, personalitete dhe data të rëndësishme historike, por edhe na tregojnë për imazhin që kishin shqiptarët në sytë e bashkëkohësve, apo jehonën që kishin veprat e tyre te brezat e mëvonshëm. Studimet sistematike nëpër arkiva e biblioteka të ndryshme, anekënd Evropës, pasurojnë fondet e albanologjisë dhe historisë kombëtare shqiptare në përgjithësi. Çdo dokument, dorëshkrim apo libër i rrallë, i zbuluar rishtas, i panjohur deri tani për studiuesin dhe lexuesin e gjerë, ka një rëndësi të veçantë. Thesare të tilla kanë vlerë të dyfishtë: e para sepse me anë të tyre plotësohet ose argumentohet e kaluara jonë kulturore dhe së dyti njihemi me krijime të reja, të zhanreve e gjinive të ndryshme, gjë që na mundëson të kuptojmë rezonancën që kanë gjetur periudha të caktuara historike apo personalitete të caktuara historike në fushat e ndryshme të krijimtarisë.

Është theksuar tashmë disa herë, se qytetet bregdetare dalmatinase ruajnë në arkivat dhe bibliotekat e tyre të shumta, qofshin ato publike, shtetërore, kishtare apo private një lëndë jashtëzakonisht të pasur dhe të vlefshme për shqiptarët dhe Shqipërinë. Është më se e vërtetë se një pjesë e kësaj lënde është vjelë fillimisht nga studiues të huaj e më vonë edhe nga disa studiues shqiptarë. Studiuesit shqiptarë, edhe pse është dashur që t‘i hulumtonin më me përkushtim, vëmendje dhe këmbëngulësi, se sa të huajt këto burime, nuk kanë arritur t‘i tejkalojnë botimet e njëanshme, tashmë të vjetruara dhe herë-herë të papërdorshme të shekullit XIX dhe XX! Është e domosdoshme që në mënyrë sistematike, me një përgatitje serioze të bëhen hulumtime dhe kërkime në gjithë qytetet bregdetare të Adriatikut, sepse ekzistojnë të dhëna të shumta dhe të sakta për burime shumë të vlefshme, të cilat presin studiuesit dhe hulumtuesit seriozë e të përgatitur profesionalisht, si në aspektin gjuhësor, paleografik, diplomatik dhe epigrafik, kur bëhet fjalë për dorëshkrime, dokumente dhe burime të tjera.

Dorëshkrimi nga Shibeniku

Në Shibenik, në famullinë e Shën Lovrit, ruhet një dorëshkrim i at Mate Zoriçiqit, me titull: "Ogledalo prisvitloga i ponosnoga vojevagna vlastelina Jure Castriochianina, recenoga Scanderbeg", në signaturën: R.K - 17/I. II. Dorëshkrimi ka 92 faqe, format të madh, me dimensione 26.3 x 49.5 cm dhe ndahet në dy pjesë. Pjesa e parë përbëhet nga nëntë kapituj; ndërsa pjesa e dytë ka 13 kapituj, gjithsej 22 kapituj. Çdo kapitulli i paraprin një nëntitull i shkurtër, i cili në mënyrë përmbledhëse tregon se për çfarë bëhet fjalë në tekstin në vazhdim. I tërë teksti është i mbushur me data dhe vite të sakta, gjë që e rrit vlerën dhe rëndësinë e tekstit, pastaj me një korrektësi të jashtëzakonshme janë shënuar emrat e bashkëluftëtarëve të Skënderbeut dhe të kundërshtarëve të tij. Në disa raste vërehet një njëanshmëri e lehtë në favor të Venedikut, që autori me mjeshtëri të veçantë e arsyeton duke treguar madhështinë, forcën dhe diplomacinë e përkryer që kishte Republika e Shën Markut në atë kohë. Dorëshkrimi është shumë i dëmtuar, sidomos në faqet e para dhe ato të fundit. Edhe në brendi, në disa vende, vështirë lexohet. Lagështira, e në disa vende edhe ngjyra, e kanë gërryer letrën, e cila është e cilësisë së dobët. Teksti lexohet lehtë; është i shkruar në gjuhën kroate, në dialektin e Ikavicës. Është i përfunduar më 29 shkurt të vitit 1752. Këtë të dhënë na e ofron vetë autori në faqen e fundit, /f. 92/. Kjo datë na bën të pohojmë se ky është një ndër krijimet më të vjetra, deri sot të njohura, të një autori kroat, në gjuhën kroate, për Gjergj Kastriotin Skënderbeun. Ky dorëshkrim është edhe më i vjetër se libri i Andrija Kaçiq-Mioshiqit për Skënderbeun.

Dorëshkrimet nga Arkivi i Akademisë së Shkencave dhe Arteve Kroate në Zagreb

Në Arkivin e Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kroacisë, /HAZU-t/ në Zagreb ruhen disa dorëshkrime të shpërndara nëpër fonde të ndryshme personale të krijuesve të shquar kroatë. Këto dorëshkrime, për nga volumi, janë më të shumtat. Është i njohur vetëm dorëshkrimi I. K. Sakcinskit, ndërsa të tjerat deri më sot kanë qenë të panjohura fare. Në fondin e dorëshkrimeve të Ivan Kukuljeviq-Sakcinskit, njërit prej historianëve, arkivistëve dhe bibliografëve më të njohur kroatë, dhe njërit prej ideologëve të Rilindjes kroate, ruhet një dorëshkrim i një drame, që i kushtohet heroit kombëtar shqiptar të shekullit XV, Gjergj Kastriotit-Skënderbeut. Dorëshkrimi ndodhet në signaturën: XV. 23/ C. II. - 7. Daton nga viti 1840. Këtë të dhënë e gjejmë në faqen e fundit, të shkruar nga vetë dora e Ivan Kukuljeviq-Sakcinskit. I. Kukuljeviq-Sakcinski është një nga studiuesit e shumtë kroatë, i cili u mor me hulumtimin e historisë, kulturës dhe traditës shqiptare. Përveç dorëshkrimit të dramës për Skënderbeun, ai herë pas here është marrë edhe me çështjen shqiptare deri në gjysmën e dytë të shekullit XIX, përmes shkrimeve me karakter letrar, historiko-informativ, studimor dhe botimeve të shumta në shtypin periodik të kohës, si dhe mbledhjes së dorëshkrimeve dhe librave të ndryshëm botuar gjatë shekujve. Dorëshkrimi i dramës në gjendjen e tanishme është i shkruar në 58 fletë të formatit të madh, me dimensione: 27,5 x 51.8 cm. Tetë faqet e para kanë një format më të vogël, 22,5 x 35 cm, në të cilat jepen shënimet paraprake për jetën dhe veprën e Skënderbeut sipas burimeve dhe autorëve të cilët ka konsultuar Sakcinski. Në vazhdim kemi 48 fletë të shkruara dhe 2 fletë të zbrazëta. Të gjitha këto fletë janë të palosura në dyshe dhe autori ka shkruar vetëm në njërën anë, në faqen "recto". Dorëshkrimi, përgjithësisht, është i ruajtur mirë. Disa fletë, ato të aktit të tretë dhe dy të fundit, janë të përlyera me baltë. Si duket kjo është pasojë e transportit të dorëshkrimeve dhe teksti në to lexohet me vështirësi. Sipas të gjitha gjasave, autorit i është kthyer disa herë ky dorëshkrim, ndoshta për përpunim dhe plotësim, sepse anash, me ngjyrë dalluese, ka shënime dhe përmirësime të mëvonshme, qofshin ato të natyrës ortografike-drejtshkrimore, qofshin plotësime teksti me fraza të reja, apo edhe ndryshime komplete paragrafësh. Një ndër problemet më të ndjeshme dhe të rëndësishme është çështja e burimeve historike, në të cilat është mbështetur Sakcinski, burime këto që duhet të sqarohen. Në shënimet paraprake autori shënon tre autorë: Georg Marnaviqin, Andrija Kaçiq-Mioçiqin dhe J. B. Hamerin, por, është evidente se Sakcinski ka shfrytëzuar edhe burime e autorë të tjerë, të cilët nuk i përmend, por nga leximi i vëmendshëm mund të vërejmë se cilat janë ato vepra e burime. Këtu në radhë të parë mendohet Marin Barleti dhe konkretisht vepra e tij, "Historia de Vita et Gestis Scanderbegi, Epirotarum Principis", (Zagreb, 1743); pastaj për "Hungarische [Sibenbürgische] Moldau-Wallach/ Türch-Tartar-Persian und Venetianische", (1663, Francfurt am Maynn); pastaj për "Türchische - Tartarische - Persianische - Griechische Venetianische" (1665, Francffurt am Maynn). Është interesant fakti se Ivan Kukuljeviq-Sakcinski nuk i shënon titujt e veprave të tyre në dorëshkrimin e tij të dramës për Skënderbeun, por vetëm numrin e faqeve që ka konsultuar. Dorëshkrimi përmban disa momente të rëndësishme. Shkruhet nga penda e njohur e një historiani të shquar, i cili zbërthen anën faktografike në një tregim tërheqës dhe mjaft të lehtë për lexim. Gjuha e përdorur është e thjeshtë, e qartë dhe shumë melodike. Por më e rëndësishmja është se autori ka ruajtur paanshmërinë, duke qenë i kujdesshëm që personazhet kryesore të na i paraqesë në dritë pozitive, por asnjëherë më shumë se sa e meritojnë.

Dorëshkrime të tjera me vlera të larta artistike dhe shkencore nga arkivi i HAZU-t

Përveç dorëshkrimit të dramës së I. K. Sakcinskit, në arkivin e HAZU-t ruhet edhe një dorëshkrim i historianit me famë ndërkombëtare, Ferdo Shishiqit. Mendojmë se deri tani ky është dorëshkrimi më i kompletuar për heroin kombëtar shqiptar, Gjergj Kastriotin Skënderbeun, i shkruar nga një autori kroat. Dorëshkrimi përbëhet nga dy pjesë, përkatësisht katër tërësi. Pjesa e parë ruhet në signaturën: XIII/ B 47; ndërsa pjesa e dytë ruhet në signaturën: XIII/ B/ 775. Historiani i njohur kroat, për monografinë e tij në dorëshkrim, ka shfrytëzuar burime të shumta të botuara, por edhe të pabotuara, si dhe ka konsultuar një literaturë jashtëzakonisht të gjerë. Nuk është shumë e qartë se si ka mbetur pa botuar një dorëshkrim i tillë, me vlera të jashtëzakonshme shkencore. Pjesa e parë ka gjithsej 63 faqe. Dimensionet janë: 21 x 34 cm. Faqet nuk janë të paginuara. Autori në këtë pjesë analizon situatën politike, ekonomike, shoqërore dhe kulturore të Ballkanit në përgjithësi, e të Shqipërisë në veçanti, sidomos periudhën paraturke. Pjesa e dytë ka 24 faqe, dimensionet janë të njëjta me pjesën e parë. F. Shishiqi në këtë pjesë të monografisë së tij shqyrton në mënyrë kritike rininë e Skënderbeut, qëndrimin e tij pranë Oborrit mbretëror në Stamboll, lidhjet e tija të ngushta me vendlindjen dhe betejën e Nishit. Ndoshta është ndër biografët e parë të Skënderbeut, që hedh idenë se Gj. K. Skënderbeu nuk qëndroi kohë të gjatë pranë Sulltanit dhe se kishte lidhje shumë të ngushta me Shqipërinë, përkatësisht, ishte Sanxhakbe i Dibrës! Pjesa e tretë e dorëshkrimit përbëhet nga 137 faqe, ka dimensione: 16.5 x 20.5 cm. Është e shkruar me shkrim të ngjeshur. Anash në margina të faqeve janë shënuar referencat, por në mënyrë të shkurtuar. Në këtë pjesë, autori shqyrton gjithë jetën e Skënderbeut, deri në vdekje. Në 8 faqet e fundit i bën një përshkrim të veçantë Shqipërisë pas-Skënderbegiane, veçanërisht luftërave të përgjakshme të Krujës dhe Shkodrës. Pjesa e katërt përbëhet nga 21 faqe. Këtu F. Shishiq ka shënuar me pedanteri dhe saktësi gjithë literaturën e shfrytëzuar, dokumentet dhe burimet. Si shtojcë /aneks/ sjellë edhe 17 dokumente të panjohura deri tani nga periudha skënderbegiane. Dokumentet janë të përkthyera në gjuhën kroate, por çdonjëri, poshtë, në të majtë, e ka të shënuar vendndodhjen e saktë të origjinalit. Në arkivin e HAZU-t ruhen edhe disa dorëshkrime të tjera, përkatësisht një dorëshkrim për Skënderbeun nga Franjo Raçki, prej 27 faqesh, një tjetër nga T. Smiçiklasi prej 52 faqesh etj. Botimi i këtyre dorëshkrimeve, qoftë si monografi të veçanta ose si tërësi, do të begatonte me burime të dorës së parë, mjaft serioze, periudhën e Skënderbeut.

vijon

Arkivi Shtetëror Kroat me fonde dhe dorëshkrime të shumta për historinë e Skënderbeut dhe të Shqipërisë

Thesare të çmuara për kulturën dhe historinë shqiptare ruhen edhe në fondin e dorëshkrimeve, në Arkivin Historik Shtetëror Kroat, në Zagreb. Dorëshkrimet janë të fushave të ndryshme. Për disa nga këto dorëshkrime me saktësi përcaktohet viti i shkrimit të tyre dhe autori, por, për fat të keq, për pjesën dërrmuese nuk mund ta themi një gjë të tillë. E veçanta e këtyre dorëshkrimeve është se të gjitha janë në gjendje të shkëlqyer, duke i shpëtuar "dhëmbit" të kohës. Deri sot, askush nga studiuesit, qoftë kroatë, shqiptarë apo të huaj, nuk ka bërë një studim apo botim të veçantë për këto dorëshkrime. Këtu ruhen tekste të një volumi jashtëzakonisht të gjerë, p.sh., histori të gjata, por edhe nga ato më të shkurtrat që janë përmbledhëse; ka përmbledhje këngësh popullore, aty nga fundi i shekullit XVIII, pastaj përkthime të pjesshme të kronikave dhe dorëshkrimeve që tashmë janë të zhdukura; fragmente librash të rrallë etj. I tillë është dorëshkrimi që mban titullin "Pisma od Szlavnog Naroda Szlavinzkoga na diku Ungarzke i Arvanezke Gospode iz Kronika od Mudrih vam zibrane kak szlide". Ky dorëshkrim nuk e ka të shënuar vitin dhe autorin. Por nga titulli dhe përmbajtja kuptojmë se është fjala për një përshkrim të një dorëshkrimi shumë më të vjetër, që i kushtohej Gjergj Kastriotit - Skënderbeut. Gjurmët e kronikës për të cilën bëhet fjalë, nuk gjenden askund! Ky dorëshkrim konsiderohet kopje e bërë nga shekulli XVII. Dorëshkrimi nuk është i paginuar. Edhe pas shumë konsultimesh me kolegët kroatë, specialistë të paleografisë dhe diplomatikës, nuk kemi arritur të përcaktojmë vitin dhe autorin e këtij dorëshkrimi. Në të njëjtin fond ruhet edhe dorëshkrimi me titull "Notizie e stemata degli famiglie Albanesi. Miscellanea". Edhe ky dorëshkrim është kopje nga një dorëshkrimi më i vjetër. Kopja mund të datohet në fillim të shekullit XVII. Gjithsej ka 298 fletë. Paginimi është vetëm recto. Për Skënderbeun dhe stemën e tij bëhet fjalë në faqet 23-97. Fillimisht përshkruhet origjina e Kastriotëve, që është shumë e ngjashme me atë të Historisë së M. Barletit, pastaj jepet një trung gjenealogjik, si dhe në fund stema tashmë e njohur e Skënderbeut nga dorëshkrimi i P.R.Vitezoviqit. Përveç këtyre dorëshkrimeve, në fondin e dorëshkrimeve të Milan Shufflay-t, në një kuti të veçantë, ruhen përshkrime të dokumenteve origjinale për Skënderbeun nga disa arkiva e biblioteka të Evropës. Gjithsej janë 289 dokumente, respektivisht 453 faqe. Asnjë nga këto dokumente deri më sot nuk është i botuar. Dokumentet janë në gjuhën latine dhe spanjolle. Kësaj kutie i mungojnë dokumentet që M. Shufflay ia kishte huazuar Jovan Radoniqit, e ky i fundit i kishte botuar në monografinë e tij kushtuar Skënderbeut me titull: "ĐuraÄ‘ Kastriot Skenderbeg i Arbania u XV veku".

Shumë dorëshkrime të pabotuara ruhen edhe në Bibliotekën Kombëtare Universitare të Zagrebit

Është fondi i librit të rrallë i Bibliotekës Kombëtare Universitare në Zagreb, që ruan më shumë se dhjetë dorëshkrime mbi jetën dhe veprën e Skënderbeut. Përveç shkrimeve të tjera, në këtë fond ruhen edhe disa krijime letrare si drama, tragjedi, poema, poezi etj. Të gjitha këto dorëshkrime janë të inventarizuara dhe pa vështirësi mund të shfrytëzohen nga studiuesit. Kryesisht janë të shkruara në gjuhën latine dhe kroate, por ka edhe në gjuhën hungareze, gjermane dhe italiane. Dorëshkrim me vlerë të veçantë është ai i Gjuro Feriqit, me titull: "Georgi Scanderbegi duella cum Alia Scythico ac Persis...", i cili ruhet në signaturën: R. 3424 [Signatura e mëparshme: SM. 32. A. 17]. Dorëshkrimi është nga fundi i shek. XVIII. Ka gjithsej 38 fletë. Është i shkruar në gjuhën latine, por nga vetë autori, pra në autograf, është i përkthyer edhe në gjuhën kroate. Ky dorëshkrim është një poemë e gjatë prej 1740 vargjesh. Autori ka shfrytëzuar si burim Historinë e Barletit dhe atë A. K. Mioshiqit. Signatura R. 3617 ruan një variant të panjohur deri tani të "Razgovora ugodnoga naroda slovinskoga", me autor Andria Kaçiq - Mioshiqin. Dorëshkrimi është në autograf. Autori i është rikthyer disa herë, ngase në margina të fletëve ka shënime të shumta burimesh, citimesh dhe emra autorësh e tituj librash që autori i ka shfrytëzuar për të shkruar veprën e tij. Dorëshkrimi për Skënderbeun me titull, "Szedam piszam /od Jure Castioticha/", është shënuar në f. 16r-41r. Si duket, ky dorëshkrim ka qenë themel për të shkruar veprën e tij të njohur Kaçiq-Mioshiqi, e cila është përkthyer edhe në gjuhën shqipe, por në një variant që rrënjësisht ndryshon nga ky dorëshkrim, i cili ka një vlerë të madhe, sepse në vetvete ruan ide, debate dhe një formulim të posaçëm për figurën psikologjike të Skënderbeut, që në tekstin e botuar nuk e gjejmë. Në vazhdim, në signaturën: R. 4046 ruhet dorëshkrimi në autograf i dramaturgut të njohur kroat me origjinë gjermane, Matija Juro Shporerit, me titull "Juro Kastriotić. Xaloigra u 5 uskazah". Shporeri tekstin e ka përfunduar në vitin 1839. Teksti ka 13 faqe, format i madh i shkruar me shkrim të imët dhe shumë të ngjeshur. Është e njohur se Shporeri ka shkruar më vonë një tragjedi për Skënderbeun dhe një tjetër për mbretëreshën Teutë. Ky dorëshkrim, mesa duket, është pararendës për të dyja tragjeditë e mëvonshme. Është i shkruar në gjuhën kroate dhe lexohet lehtë. Dorëshkrime, por edhe dokumente të ndryshme për Skënderbeun, ruhen edhe në Arkivin e Zarës, Senjit, Sinjit, Splitit, Pazinit, Krizhevcit, Trogirit, Karlovicit etj. Një lëndë e çmuar ruhet edhe në disa arkiva kishtare, sidomos në ato françeskane, domenikane, jezuite etj. Studimet sistematike që bëhen në këtë drejtim shpresojmë se do të japin rezultate të pritura, të cilat do të hedhin dritë të re për figurën madhore të Skënderbeut, marrëdhëniet e tij me kroatët, e veçanërisht me Raguzën /Dubrovnikun/.

Dorëshkrime nga Biblioteka Shkencore e Dubrovnikut

Biblioteka Shkencore e Dubrovnikut, krahas Arkivit Shtetëror Historik Kroat të Dubrovnikut, Bibliotekës dhe Arkivit të Vëllezërve të Vegjël [Male Braće], Bibliotekës dhe Arkivit të Domenikanëve, Jezuitëve... etj., ruan shumë dorëshkrime me vlera të veçanta për Shqipërinë dhe shqiptarët, të cilat deri më sot nuk janë botuar. Në fonde të ndryshme, nga autorë të njohur, por edhe anonimë, janë ruajtur një numër i konsideruar dorëshkrimesh nga shekuj të ndryshëm, vlera e të cilave është tepër e çmuar. I një rëndësie të veçantë për fushën e albanologjisë është dorëshkrimi i Françesko Maria Apendinit, nga gjysma e parë e shekullit XIX, që mban titullin "Shënime mbi shqiptarët, gjuhën e tyre si dhe një gramatikë për gjuhën shqipe me një fjalorth të vogël, krahasuar me gjuhën italiane". Ky dorëshkrim ka 4 fletë dhe ruhet në signaturën: Rkp. 608/1-11; int. 8; pjesërisht është në gjuhën italiane dhe shqipe. Ky dorëshkrim është një sprovë për një gramatikë dhe një fjalor në gjuhën shqipe. Është tepër interesant momenti që e shtyn studiuesin dhe historianin F. M. Apendini për të vepruar në këtë drejtim. Dorëshkrimi është autograf, në gjendje të mirë dhe lexohet pa vështirësi. Ka format in folio. Një dorëshkrim tjetër është ai i një autori anonim, po nga gjysma e parë e shekullit XIX, që mban titullin "Studim nga burime të ndryshme për qytetin Sebast në Shqipëri, që llogaritet si vendlindje e Shën Vllahut, Shenjtit mbrojtës të Dubrovnikut". Dorëshkrimi ka 14 fletë dhe ruhet në signaturën: Rkp. 613/1-13, int. 11; i tëri është në gjuhën italiane. Një ide e tillë është tepër interesante, ngase për herë të parë kemi një të dhënë të tillë, ku shenjti mbrojtës i Dubrovnikut na paraqitet me origjinë shqiptare. Të dhënat biografike dhe studimet e shumta për Shën Vllahun lejojnë një hipotezë të tillë, e cila mbetet për t‘u verifikuar dhe dokumentuar nga burime të ndryshme, qofshin ato kronika, anale, dokumente apo dorëshkrime të tjera të cilat ruhen në arkiva dhe biblioteka të shumta të Dubrovnikut. Dorëshkrimi ka format in folio. Dorëshkrimi në vazhdim është ai i konsullit gjeneral francez në Shkodër, Marco Bruere. Është autograf dhe daton para vitit 1814. Dorëshkrimi ka gjithsej 16 fletë dhe ruhet në signaturën: Rkp. 821, i tëri është në gjuhën italiane. Ky dorëshkrim tregon interesin dhe vazhdimësinë e konsujve francezë në tokat shqiptare. Me një stil të hollë, me një simbolizëm të fortë dhe gjuhë të matur, autori paraqet popullin shqiptar si shumë të virtytshëm, me tradita dhe kulturë të lashtë, por shumë luftarak për të drejtat dhe liritë e tij. Mesa duket, autori është tepër i ndikuar nga ngjarjet e vrullshme dhe të bujshme në qytetin dhe rrethinën e Shkodrës, kështu që lehtësisht mund të kapet një simpati e veçantë për popullin shqiptar dhe qytetin e Shkodrës.

G. Shqip










--------------------------------------------------------------------------------

[1] ASHKZ, 15. 10. 1970, kur fillova të shfletoj Fasciklën e parë zhvillova një bisedë me Dr. Bartol Zmajić, koleg dhe shok i afrët me autorin, sepse i takonin një gjenerate. Nga kjo bisedë shkëputa në fillim mendimin e Dr. Bartol Zmajić dhe e vura në krye, ngase i përgjigjet madhshtisë së intelektit të M. Šufflay-t.

[2] (A. Bu)= Aleks Buda te FJALORI ENCIKLOPEDIK SHQIPTAR; AKADEMIA E SHKENCAVE E RPSSH, Titanë, 1985, f. 1070.

[3] MILAN SHUFLAJ: “SERBËT DHE SHQIPTARËT”, Tiranë, 2004, përktheu nga kroatishtja: Prof. Dr. Hasan Çipuri.

[4]Anisa Papleka e Dr. Musa Ahmeti; Milan Shuflaj, Serbët dhe Shqiptarët, Sh. B. Bargjini, Tiranë 2002.

Ky ështe një nga librat mjaft të vyer të Milan Shuflajt (1879-1931, Kroaci) që kanë lidhje me Shqiptarët, ose si i quante ai Arbanasit. Studimet e tij për Europën Juglindore janë të papërsëritshme dhe e ruajnë rëndësinë e tyre themelore e ndërkombëtare edhe sot. Ndihmesa e tij mjaft e madhe në fushën e shkencës shqiptare (Albanologjisë) fillon me botimin sëbashku me Thalloczy-in dhe Jeriçek-un të veprës themelore "Acta et diplomata res Albaniae mediae aetatis illustrantia" (vëllimi i parë 1913, vëllimi i dytë 1918; përfshin vitet 334-1406 për Shqipërinë). Pasohet me botimet "Rrethanat kishtare të Shqipërisë paraturke" (1915), "Fatet politike të themës së Durrësit" (1913), "Biologjia e fiseve të popullit shqiptar" (1917).
Në vitin 1918 arrestohet. Pas lirimit punon si profesor në Universitetin e Beogradit. Mepastaj boton nën pseudonimin Alba Limi romanin historik "Konstandin Balshaj". Burgoset për të dytën herë duke u akuzuar si anëtar i Komitetit Kroat të Gracit. Pas daljes nga burgu boton veprën "Mjegullat kombëtare të fiseve mesjetare të Shqipërisë e të Malit të Zi", "Dinastët mesjetarë të Shqipërisë dhe të Malit të Zi" dhe "Qyetet dhe fshatrat e Shqipërisë të Veriut". Në vitin 1925 boton studimin shoqëror "Historia e Shqiptarëve të Veriut" dhe veprën "Serbët dhe Shqiptarët", e cila ishte përfundimi i një pune 20-vjeçare. Vepra të tjera renditen: "Kufinjtë e Shqipërisë në Mesjetë", "Shqipëria Mesjetare", "Lidhja mesjetare Shqipëri-Hungari", etj.
Në vitin 1928, qeveria jugosllave e pengon të marrë drejtimin e Katedrës së Historisë të Europës Juglindore në Universitetin e Budapestit, si kundërveprim ndaj librit të tij "Kroacia në dritën e historisë dhe politikës botërore". Në vitin 1928, Akademia e Shkencave Austriake dhe Qeveria Shqiptare i luten të vazhdojë punën në fushën e shkencës shqiptare me botimin e përmbledhjes "Codex albanicus". Në Janar 1931, Milan Shuflaj vizitoi Shqipërinë dhe u prit me nderime të mëdha.
Pikërisht 77 vjet ë parë, më 18 Shkurt 1931, Milan Shuflaj vritet në Zagreb pabesisht nga policia jugosllave. Ndaj atij veprimi kundërnjerëzor u ngrit mbarë bota e qytetëruar, përfshirë edhe Albert Ajnshtajnin (Albert Einstein) dhe Hajnrih Manin (Heinrich Mann); shihni kopjen e gazetës New York Times vol LXXX Nr 26 765_6May1931.



Dr. Milan Šufflay



Šufflay, 1879 in Lepoglava geboren, war ein international anerkannter Historiker. Sein Hauptgebiet war die Albanologie (= Wissenschaft der albanischen Kultur). 1913 und 1918 veröffentlichte er in Wien zwei Bücher mit dem Titel Acta et diplomata res Albaniae mediae aetatis illustrantia. Zu einer Zeit, in der es wegen der politischen Gegensätze zwischen panserbisch zentralistisch-königstreuen Kräften (Serben) und föderalistischen Kräften (Kroaten und Slowenen) eine antikroatische Stimmung im Land gab, war der Zagreber Professor ein Abgeordneter der Kroatischen Fraktion im jugoslawischen Parlament.





vijon

Zekeria Cana & Ymer Jaka: LETËRKËMBIMI I MILAN SHUFFLAY-t RRETH STUDIMEVE SHQIPTARE, te revista shkencore “Përparimi” nr.1/1988, f 65-90



[6] Arhiv Hrvatske; Rukopisna zaoštavština Milana Šufflaya )1879=’1931= ‘ vodić.

[7] Krh. Arhiv za arbanasku starinu, jezik i etnografiku 3/1926, 209-213.







[8] Të gjitha letrat në letër memorandumi, ku është stampuar teksti. Dituria e përkohshme shqiptare, del njëherë në muaj, themeluar më 1909: Kalendari Kombiar, themeluar më 1879: zyra e drejtorit.

[9] Nuk i kemi rënë në fije se cili është ky person.

[10] Pabesi, qëndrim jo lojal.

[11] Fjalia është këputur- prishur.

[12] Letra është në latinishte.

[13] Kësaj letre i printe krata polstale (17 mars 1930) me këtë tekst: “Mehdiu Frashëri është kushërir im. Kur do të mund të vini më në fund? Do të isha aq i lumtur po të mësoja se do të niseni”.

[14] Përmbajtja e letrës dërguar Lumo Skendos është plotësisht identike, prandaj kjo nuk botohet.

[15] E ka fjalën për përfaqësuesin diplomatik të Jugosllavisë në Tiranë, Anastasijeviq.

[16] DARKO SAGRAK: Dr. MILAN pl. SHUFFLAY HRVATSKI ARISTOKRAT DUHA, Zagreb, 1998 f.

[17] Arkivi Shtetëror Kroat në Zagreb (ASHKZ) Fondi “Rukopisna ostavšna Dr. Milana Šufflay-a”. Akvizicija 15-1954 Sig. RO 5, 15 Fasc. – Fas. II, certifikata e lindjes.

[18] ASHKZ, Fas. II. Diploma e gjimnazit me sukses “veoma dobar”.

[19] ASHKZ, Fas. II, Indesi i Fak. Fil. Universiteti i Zagrebit.

[20] ASHKZ, Fas. II, indeksi i Univ. Vjenës dhe indeksi i Budapestit.

[21] Šufflay, Dr. Milan; Hrvatska i zadnja pregnuća... čshtč shčnuar fill pas autorit Philoph.

[22] Cana, Z.; Krijimtaria e Albanologur Milan Šufflay – parathënie në v. Serbët dhe Shqiptarët, Prishtinë, 1968 7-19, 9. e botuar edhe si felton “Rilindja”, 18-21. IV. 1968 me titull: Milan Šufflay – lavrues i historisë shqiptare.

[23] Prof. Dr. Milan Šufflay; “Obzor» 20. 02. 1931, f. 2. pa autor shkruan: «prva mu je naučna rasprava doktorska sedertacija od natpisom «Hrvatska i znanja pregnuća istočne imperije pod žezlom triju Komnena (1075-1180).

[24] Daiel, Gyorgy: Të dhëna pr jetën dhe veprën e Mlan Shuflajt “Gjurmime Albanologjike” seria e shkencave historike, Prishtinë, XI/1981- 287-291, 288.

[25] Sudbina Šuffjayevih kolegija, “Pokret» Zagreb, korrik 1909, 4-5 për bojkotimin e studentëve ndaj ligjëratave dhe akuzat kinse ai ishte hungarofil.

[26] Daniel, Gyorgy: Të dhëna për jetën dhe veprën e Milan Shufflajt, “Gjurmime Albanologjike” seria e shkencave historike XI, 1981, 287-291, khs. Të dhënat e akadmik Jozef Bajzit për punën që bëri M. Šufflay në AA.

[27] ASHKZ. Fondi i Dr. M. Šufflay-t, Fas. II, Libri i Aktakuzës M 146 faqe. Fas, VII. Dokumentaciopni nga burgu me nr. 487-a, lista e evidencës së hargjimeve për kohën e kaluar në burg.

[28] Seminarin dhe Redaksinë e Revistës e organizoi H. Bariq

[29] Daniel, Gyorgy / pc-290.

[30] Rruga e M. Š. Për Shqipërinë me anije greke nga Dubrovniku ishte shumë e vështirë merret vesh me një letër të cilën me postë e kishte dërguar nga Tirana – ASHKZ. Fas. IX me 12. 01. 1931

[31] Po aty.

[32] Cana, z. / vc 14

[33] Për vrasjen e Šufflay shkruan ditët e para disa gazeta, si: «Obzon, 20 shkurt 1931. e premte f. Nr. 3; «Hrvatsko Pravo», «Hrvatska misao», «Magyar Szemle», «Szekfu Julio» etj.

[34] Daniel, G.; fc. 59.

[35] Rruga e M. Š. Për Shqipëri me anije greke nga Dubrovniku isshte shumë e vësshtirë merret vesh në një letër të cilën me postë e kishte dërguar nga Tirana – ASHKZ. Fas. IX. Më 12.01.1931.

[36] Daniel, G.; pc. 59.

[37] ASHKZ, 15. 10. 1970, kur fillova të shfletoj Fasciklën e parë zhvillova një bisedë me Dr. Bartol Zmajić, koleg dhe shok i afrët me autorin, sepse itakonin një gjenerate. Nga kjo bisedë shkëputa në fillim mendimin e Dr. Bartol Zmajić dhe e vura në krye, ngase i përgjigjet madhshtisë së intelektit të M. Šufflay-t.

[38] Në Arkivin Kroat e hasëm Fondin e Dr. Mlan Šufflay në dhjetor të vitit 1969, ndërsa shfletuam dhe e ndamë për fotokopjim për arkiv të Kosovës në janar të vitit 1970, u hasëm në disa artikuj të ndarë prej vetë autorit dhe të paivedintuar në biblografi.

[39] Biblografia članaka i rasprava Hisotria opčenito Pomočne historiske znanosti, Arheologia, etnologia, Zagreb, 1965-73 (IV libra. 1. 9. 1970, 307-310; L. 11, 418-419.

[40] Fondi i dorëshkrimeve të MŠ., të cilin e kemi cituar jo vetëm që nuk është i plotë por edhe i vjelur mirë prej një dore sekrete e cil ai ka shfrytëzuar me mjeshtëri ato qe i kanë shërbyer për studime.

[41] Në këtë bibliografi të veprave janë përsfshirë vetëm 14 njësi për të për të cilat kemi gjetur edhe shënime. Për disa njësi që nuk kemi pasur të dhëna, i kemi lënë si psh. Dokumentet Araganit për historinë shqiptare, Codeks Albanikus, Historia e Shqipërisë e të tjera.



[42] Këtu janë përfshirë kryesisht punimet e gjata të cilat mund të qëndrojnë edhe si libra të veçantë.Kur janë hartuar këto punime, vërtet autori i ka menduar si pjesë të një historie më të plotë për popullin shqiptar, andaj i ka përcaktuar, bie fjala, si pjesën e VI ose VII e tjera të Historisë shqiptare.

[43] Për këtë pjesë të bibliografisë së M. Šufflay-t i ndamë vetëm këto njësi karakteristike për arsye se ka më shumë diskutime, por jo edhe polemike të vërteta. Për zgjedhjen dhe fatin e ligjeratave ka edhe ca artikuj tjerë që nuk i përmendëm këtu.

[44] Këto njësi biblografike, të cilat nuk kemi arritur ti grumbullojmë plotësisht, flasin edhe janë të lidhura për veprën e Milan Šufflay-t, andaj i vumë në fund për t’u uptuar pranimi i mendimeve të tija shkencore.