Juda ''tjetër''/Kush e shiti me të vërtetë Krishtin?

nga **Agim Gashi** Sun Oct 24, 2010 12:00 pm

Juda ''tjetër''/Kush e shiti me të vërtetë Krishtin?

Historia tregon shumë ngjarje tradhtimesh shumë të rënda. Megjithatë, për pothuajse 20 shekuj me radhë, tradhtari më i urryer dhe më i ndyrë, njeriu ,emri i të cilit është bërë sinonim i vetë tradhtisë, ka qenë një njeri i vetëm: Juda.
Juda, apostulli që shiti Mësuesin Jezùs për 30 dinarë, në një ndodhi të tmerrshme në të cilën lakmia, egoizmi dhe hipokrizia përzihen në mënyrë të pandashme. Por, në realitet, çfarë dimë për këtë personazh, të cilin Dante Aligeri arrin deri sa t'i japë rrethin më të poshtëm të Ferrit, në kontakt të ngushtë me vetë Luçiferin?
Sipas interpretimit klasik, Juda ishte i vetmi nga të Dymbëdhjetët që nuk ishte nga Galilea: emri "Iskariot", i atribuuar edhe babait Simon, në fakt do ta lidhte me një zonë të Judeas jugore, e identifikueshme sipas çdo gjase me Keriothin.
Në vetvete, kjo nuk do të thotë shumë, përveçse për faktin, aq më pak të veçantë, se i "pabesi" i vetëm midis Apostujve, nga sa referohet prej Ungjijve të redaktuar, sipas interpretimit më të zakonshëm, është nga Galilea apo nga Dishepuj të afërt me të, i vetmi që vinte nga një rajon tjetër, banorët e të cilit, siç është e njohur, nuk ushqenin (dhe gjëja ishte gjerësisht reciproke) kurrfarë dashurie për hebrenjtë e veriut.
Ekziston edhe një interpretim i dytë, megjithëse minoritar, që do ta donte fjalën "Iskariot" një derivim nga "el sicariot", domethënë "il sicario" (vrasësi me pagesë). Në shumë aspekte vrasësit me pagesë qenë terroristët ultranacionalistë të kohës, të zgjedhur midis zelot-ëve më radikalë për të kryer vrasje politike "ad personam" nëpërmjet "sica"-s, domethënë shpatës së shkurtër që, së bashku me një tjetër më të gjatë, formonin pajisjet luftarake të hebrenjve.
Siç do ta shikojmë, ky interpretim i hap rrugën një vizioni krejtësisht të ndryshëm të ngjarjeve lidhur me Judën, por, për momentin, le t'i përmbahemi perspektivës ungjillore.
Siç nënvizohet nga Collin Kerr, ndoshta studiuesi më i madh i figurës së Judës, Ungjijtë na e paraqesin apostullin si një "personazh të bezdisur" qysh nga fillimi i thirrjes së tij për të qenë një prej të Dymbëdhjetëve: i caktohet roli i financierit të grupit, në një kontekst në të cilën Mësuesi shumë herë e denigron paranë, ia kundërvë Mbretërinë e Zotit Mbretërisë së Fitimit dhe arrin deri të shpërthejë dhunshëm kundër tregtarëve të tempullit, fajtorë sipas vizionit të tij për krimin që më vonë do të quhet "simoni" nga tentativa e shitblerjes së elementëve të shenjta nga ana e Simon Magjistarit; kjo përfundon për të hedhur një dritë djallëzore mbi këdo që ka të bëjë me paranë.
Por në realitet nuk na thotë se ky rol ka realisht një konotacion negativ: thjesht Juda mund të ketë një nuhatje më të madhe për biznes se apostujt e tjerë ose, ka më shumë mundësi, në një rreth të formuar kryesisht nga peshkatarë (si të tillë, ka mundësi analfabetë), duhej të kishte një shkallë arsimimi më të lartë. Kjo do ta bashkonte me tagrambledhësin Mateo që, me logjikë, do të mund të kishte një familjaritet më të madh se ai me paratë dhe faktin që gjithsesi çanta i besohej Judës mund të thotë ndoshta dy gjëra:
- Që Jezùsi i besonte më shumë Judës sesa Mateos (gjë e pamundur duke parë famën e tagrambledhësve);
- Që Juda kishte një nivel arsimimi më të madh se ai i Mateos, gjë që e bashkuar me mundësinë e aksesit të lirë ndaj priftërinjve të nderuar të demonstruar në momentin e "tradhtisë" qetësisht mund të na bënte të mendonim për një shkrues.
Nuk bëhet fjalë për konsiderata bizantine: duke hipotekuar një Judë shkrues, synimi i sigurimit para nga Sinedri në shkëmbim të tradhtisë do të humbte kuptim në mënyrë të ndjeshme.
Le të marrim në konsideratë të "30 paratë": mund të mendohet për një shumë të konsiderueshme, por pothuajse me siguri nuk ishte kështu. Në rast se do të flisnim për "dinarë" romake, duke i qëndruar faktit që një 1 "denarius" nga viti 118 B.C. në vitin 64 A.D. kishte peshën prej 3.9 gramësh, mund të mendojmë për rreth 1 hektogram e gjysmë flori, që efektivisht mund të mos jetë shumë pak.
Fakti është se "tradhtia", gjithmonë sipas rrëfimit ungjillor, ndodhi në brendësi të Sinedrit, domethënë në një vend të shenjtë në të cilin asnjë monedhë romake nuk do të kishte akses të lirë, duke paraqitur qenie njerëzore (Romoli dhe Remi) dhe një hyjni (koka e Romës e personifikuar): të fusje qoftë edhe një monedhë romake të vetme në Sinedër do të thoshte të njolloseshe me krimin shumë të rëndë të idolatrisë, gjë që ishte e paimagjinueshme për një Prift të Nderuar apo edhe për një hebre të devotshëm. Kështu, 30 dinarët duhej të jenë monedha "jo të pastra", domethënë "shekelë" (ka mundësi shekelë të Tiros) dhe as prej floriri, nga momenti që specifikohej se bëhej fjalë për monedha prej argjendi.
Një shekel peshonte rreth gjysmë grami dhe, për pasojë, jemi duke folur vetëm për 15 gram argjend, për një vlerë aktuale prej më pak 220 eurosh. Mund të objektohet se, në ato kohëra, nuk ishte një shifër kaq qesharake, por, duke pasur parasysh se një shekel argjendi ishte rroga ditore e një punëtori krahu, nëqoftëse e konsiderojmë të vlefshme teorinë e një Jude shkrues, domethënë të një Jude që ishte pjesë e një elite shumë të ngushtë intelektualësh të stërpaguar, rroga mujore e një punëtori krahu për të tradhtuar Mësuesin e vet bëhet një shifër qesharake.
Dhe bëhet akoma më shumë nëqoftëse lexojmë atë që duhet të jetë një riprovë e mëtejshme e ligësisë së "Apsotullit të Dymbëdhjetë". Në fakt, në kapitullin e 12-të, Gjoni na paraqet një Judë vjedhës kur ky ankohet për vajin e parfumuar të derdhur nga Maria mbi këmbët e Jezùsit gjatë vizitës së Pashkës në Betania: "tradhtari" dyshon pasi ky vaj mund të shitej për 300 dinarë të destinuara të varfërve, por në realitet zemërohet "pse ishte hajdut" dhe vidhte nga arka e përbashkët. Që kostoja e vajit të nardit ishte e lartë është sigurisht e vërtetë: 33 decilitra vaj nardi kushtonin praktikisht rreth 300 dinarë në vitin 33 A.D., shifër me të cilën mund të bliheshin 10 skllevër dhe që i korrespondonte më shumë se 1 viti rrogë. Por pse të mos i jepet Judës benefiti i dyshimit?
Në fund të fundit, Ungjilli i Gjonit është shkruar rreth 100 vjet pas ngjarjeve të treguara, kur historia e tradhtisë ishte gjerësisht e njohur nga të gjitha komunitetet kristiane dhe çfarëdo rrëfimi lidhur me Judën nuk ka sesi të mos ishte veshur qartë nga paragjykime të mëdha.
Le të pranojmë për një moment se Juda ishte praktikisht hajdut. Megjithatë, dishepujt qenë shumë, disa prej të cilëve sigurisht të pasur (le të mendojmë vetën për Jozefin e Arimateas, anëtar i Sinedrit dhe aq i pasur sa mund të dhuronte pa ju dridhur qerpiku një varr shumë të kushtueshëm në rrethinat e Jeruzalemit për varrosjen e Jezùsit, apo për Marien, aq e pasur sa mund të blinte një parfum që kushtonte 1 vit punë). Cili ishte "conditio sine qua non" për t'u bërë dishepull? Na e thotë vetë Jezùsi: "Shko e shit gjithçka që posedon...". Sa para duhet të kishte në çantën nga e cila Juda, nga sa thotë Ungjilli, mund të merrte (apo "vidhte") lirisht? Sigurisht shumë më tepër se "30 dinarët" e qelbur!
Le të vijmë në momentin në të cilin Juda ngrihet në rolin e protagonistit negativ të ndodhisë tokësore të Krishtit, momentin në të cilin, si sipas Lukës, ashtu dhe sipas Gjonit, Satanai e posedon atë dhe e shtyn që ta tradhtojë Mësuesin me një puthje (gjë që, veç të tjerash, nuk qëndron, gjithsesi, aspak për të treguar, siç kanë dashur të tregojnë disa, një element hipokrizie, duke qenë e puthura në faqe ose më rëndomtë midis nxënësit dhe mësuesit në shpatull, një akt normal përshëndetjeje dhe, si të thuash, automatike në brendësi të sistemit social hebraik).
E kotë të përsërisësh këtu historinë, por është interesante të nënvizohet sesi në Ungjijtë del qartë se Jezùsi jo vetëm e parashikoi, por edhe e lejoi tradhtinë, duke e çuar atë në plotësimin e skemës hyjnore. Gjëja është e rëndësishme sepse implikon pasoja teologjike të konsiderueshme: nëqoftëse Juda duhej ta kryente tradhtinë e tij në respektim të planit të Zotit, ai ishte domosdoshmërisht dhe pashmangshmërisht i përmbajtur në veprimet e tij dhe, për pasojë, duket të thuash pak paradoksale që të dënohet për to, duke mos u bërë fjalë për akte me vullnet të lirë.
Gjatë shekujve, shumë studiues e kanë ngritur këtë problem: Erazmi ka theksuar se Juda ishte i lirë ta ndryshonte qëllimin e tij, por bëhet fjalë për një interpretim të refuzuar nga shumë të tjerë dhe në mënyrë të veçantë nga teologjia protestante, nga Luteri tek Kalvini (që bile e ka konsideruar fajin e Judës më pak të rëndë pikërisht pse në respektim të vullnetit hyjnor).
Pikërisht në dyshim lidhur me përqindjen e arbitrit të tij të atribueshëm veprimeve të Judës, një prej adresave më të ndjekura nga teologjia klasike e shikon mallkimin e Judës jo si të derivuar nga tradhtimi i Krishtit nga ana e tij, por nga dëshpërimi që e ka bërë më pas të kryejë vetëvrasje.
Duke folur teologjikisht, edhe ky pozicion nuk është i privuar nga momenti që nga Ungjijtë demonstrohet se Juda është dënuar tashmë nga Jezùsi përpara vetëvrasjes, por të paktën shmang paradoksin e një dënimi të individit lidhur me një akt të nevojshëm për shpëtimin universal.
Por problemi në raport me vetëvrasjen, edhe pa dashur të hyhet në analiza lidhur me një mallkim që praktikisht është supozuar vetëm nga momenti që pendimi i Judës, siç vërehet nga disa, mund të jetë tashmë motiv mëshire, spostohet në fushën historiko - filologjike.
Tek Ungjijtë gjejmë një mospërputhje të konsiderueshme midis përmbledhjes së vdekjes të Apostullit tradhtar të Mateos dhe atë të Lukës tek Aktet: Mateo na thotë se pas arrestimit të Jezùsit nga ana e autoriteteve romake (por përpara ekzekutimit të tij), i përmbytur nga ndjenja e fajit, Juda ua ktheu 30 dinarët priftërinjve dhe vrau veten duke u varur, por priftërinjtë, duke qenë të ndaluar nga ligji që ta fusnin "paranë e njollosur me gjak" në thesarin e tempullit, i përdorën paratë për të blerë "fushën e poçarit" dhe ta destinonin për varrosjen e të huajve, ashtu siç ishte profetizuar.
Kurse Aktet shpjegojnë se Juda e përdori çmimin e tradhtisë së tij për të blerë një fushë, por ra në një humnerë dhe të brendshmet e tij u përhapën deri në atë pikë sa copa e tokës u bë e njohur si "Akeldama", "Fusha e gjakut".
Mospërputhja është e konsiderueshme, aq sa të jetë një prej elementeve që i kanë shtyrë studiuesit ta vënë në dyshim historicitetin e Ungjijve dhe nuk kanë shërbyer aspak tentativat e disa Etërve, në mënyrë të veçantë Shën Agustinit, për të tentuar një ndërmjetësim sinkretik (që sot ndershmërisht duket paksa qesharak) duke pohuar që Juda u vetëvar, por më pas litari u këput dhe të brendshmet e tij u përhapën gjithandej prej rënies.
Megjithatë, Etër të tjerë, si Papia i Gerapolit, i trazojnë akoma më shumë ujërat, duke sjellë një version të tretë të vdekjes: Juda nuk do të vetëvritej, por do të fryhej aq shumë sa të shpërthente kur goditet nga një karrocë...
Duke i lënë mënjanë këto fantazi, duhet të supozojmë se në realitet rrëfimi i Mateos në mënyrë unike ka një funksion midrashik, ilustrimi të një plotësimi profetik. Edhe në këtë kuptim jemi gjithsesi përballë një misteri të vogël: Mateo i referohet Profetit Xheremia, por perifrazon dukshëm një pasazh të Zakarias, gjë që i ka bërë të mendojnë shumë se kemi të bëjmë me një gabim të Ungjillorit, pavarësisht edhe tek Xheremia, me pak përafrim, është e mundur të gjenden referime analoge ndaj kapitujve 18, 19 dhe 32.
Megjithatë, ajo që ka vlerë është se nëqoftëse e shtyjmë pak më tej idenë e një "Midrashi", mund të arrijmë të mendojmë se muhabeti i 30 dinarëve dhe varja janë vetëm veçanti fantazie për ta ilustruar më mirë konceptin e vetë moralit ose, siç bëri tashmë Origjeni, mund të mendojmë se tradhtia erdhi nga anëtarë të rrethit të Apostujve, por jo specifikisht nga Juda. Nga këtu të shikohet tek Juda një figurë simbolike në mënyrë unike, një mishërim i së "keqes" tipike në letërsinë e Lindjes së Mesme dhe me detyrimet të qarta ndaj Mazdeizmit hapi është i shkurtër.
Midis studiuesve, shembujt interpretues në këtë kuptim janë vërtet të shumta. Për shembull, teologu Aaron Saari thekson se Juda Iskariot qe shpikja letrare e komunitetit marcian: nga momenti që Juda nuk shfaqet as në Letrat e Palit, as në "Ungjillin Q", është e mundur që "krijimi" i tij është për t'u vënë në korrelacion me një përçarje midis kristianëve palianë, që nuk shikonin asnjë motiv për ngritjen e një Kishe të organizuar, dhe ndjekësve të Pjetrit dhe se denigrimi i Judës tek Mateo dhe tek Aktet është për t'ju atribuuar vullnetit për të ringjallur Pjetrin (i penduar pas tradhtisë) duke e krahasuar ndodhinë e tij me atë të një njeriu që, përkundrazi, nuk e kish kuptuar mirësinë e Zotit dhe aftësinë e faljes së Tij.
Që praktikisht diçka nuk shkon duket edhe nga një lexim më i vëmendshëm i Ungjillit: Marku e Luka pohojnë se pas Ringjalljes Krishti iu shfaq të "Njëmbëdhjetëve". Kush mungonte? Juda? Jo: nga Gjoni mësojmë se ai që mungonte ishte Thomai dhe, për pasojë, Juda duhet të ishte i pranishëm. Po a nuk duhej të kish vdekur? Pali na tregon se, gjithmonë pas Ringjalljes, Jezù do të shikohej nga "Dymbëdhjetë" dhe kjo përpara zgjedhjes të "zëvendësuesit" Matia, e ndodhur pas Ngjitjes... Kush është Apostulli i 12-të? Një tradhtar që ka shitur Krishtin?
Një tregues tjetër që konfirmon mungesën e historisë së Judës në dokumentet e para kristiane gjendet tek Mateo 19 dhe tek Luka 22: Jezùsi u thotë dishepujve të tij se "do të ulen në 12 fronet për të gjykuar 12 tribùtë e Izraelit" dhe asnjë përjashtim nuk bëhet për Judën, edhe pse Jezùsi dinte për aktin e tradhtisë së afërt të tij.
Atëherë, a nuk mund të ndodhë që këto radhë të vijnë nga "Ungjilli Q" dhe të jenë "futur keq" në Ungjijtë e mëparshëm dhe se historia e tradhtisë është shpikur nga shkruesi i Markut, pothuajse 30 vjet pas vdekjes së Krishtit (sipas hipotekës më eufemistike)? Edhe John Shelby Spong thekson se figura e Judës është krijuar nga protokristianët duke bashkuar tri tregimet e mëparshme, por shpjegon motivin e këtij "konstruksioni" në mënyrë të ndryshme: pas luftës së parë judaike, autorët ungjillorë do të kërkonin që të distancoheshin nga armiqtë e Romës dhe do të mishëronin tek Juda shtetin hebraik që do ta tradhtonte dhe dorëzonte Jezùsin kryqëzuesve të tij romakë. Gjithmonë në këtë linjë, Hyam Maccoby, që veç të tjerash mbështet një vizion pastërtisht mitologjik të Jezùsit, sugjeron se tek Dhiata e Re emri "Judë" është ndërtuar si një sulm kundër judejve apo kundër Religjionit të Judeas.
Shembujt mund të jenë akoma të shumtë, por sa u tha mjafton tashmë për të na dhënë idenë sesi në realitet figura e "Judë tradhtarit" nuk është aspak paqësore. Në këtë nënshtrat, prej katër vitesh e këtej, ndoshta me një rëndësi deri të tepruar, është futur "risia" e përfaqësuar nga "Ungjilli i Judës". Në realitet, sërish "Ungjilli i Judës" ka shumë pak nga disa këndvështrime, duke qenë i njohur si historikisht, ashtu dhe teologjikisht, qysh nga antikiteti: Ireneu, rreth vitit 180 A.D., e quan një "histori imagjinare" dhe dy shekuj më vonë Epifani i Salaminës, Peshkop i Qipros, e kritikon dhunshëm për përmbatjen e tij heretike. Më pas, në vitin 367 A.D., si shumë tekste të tjera apokrife, me urdhrin e Peshopit të Aleksandrisë që do të fiksojë një "kanunizim" ungjillor për të ruajtur pastërtinë doktrinare, të gjitha kopjet ekzistuese digjen apo groposoen dhe "Ungjilli" zhduket për 1600 vjet, derikur, ka mundësi, në vitin 1970 kur fillon "historia bashkëkohore" e trazuar e tij.
Është shkruar "ka mundësi" sepse realisht ngjarjet e të ashtuquajturit "Kodi Tçakos", papirusi prej 62 faqesh i lidhur me lëkurë që përmban tekstin e vetëm të mbijetuar të "Ungjillit të Judës", janë misterioze. I zbuluar pothuajse me siguri në fshatin Beni Masah (afër me El Minya) në fillim të viteve Shtatëdhjetë (megjithëse duket që disa pronarë të mëparshëm duan të akreditojnë teorinë e një gjetjeje qysh nga fundi i viteve Pesëdhjetë dhe një pranim të munguar të rëndësisë së kodeksit), nga një "gjuetar thesaresh" egjiptian (sot ka ndërruar jetë), dorëshkrimi iu shit një njeriu të quajtur Hanna, tregtar antikiteti nga Kajro dhe përfundoi në rrethin e tregut të zi, si pothuajse gjithmonë në këto raste, që e masakroi me shitjen e copërave dhe faqeve të veçanta (me humbjen e një të katërtës të përmbajtjes, sot mezi të rifituara pjesërisht).
Ndoshta nga viti 1980, dorëshkrimi u vodh dhe përfundoi në duart e një sipërmarrësi grek me emrin Nikolas Kutulakis, i cili e kontrabandoi në Gjenevë. Këtu, në duart e tregtarëve të ndryshëm të artit, më së fundi u vlerësua, pasi i është ofruar Southern Methodist University nga Dr. Stephen Emmel, kërkues nga Yale Universitety, i cili i përcaktoi autenticitetin, por u zhduk sërish. Megjithatë, gjatë 20 vjeçarit të ardhshëm, kodeksi iu ofrua më kot shumë bibliotekave, derikur në vitin 2003 Michel Van Rijn filloi të botojë informacione lidhur me këtë treg të nëndheshëm dhe dorëshkrimi më së fundi u ble nga "Maecenas Foundation", një fondacion privat nga Bazeli, i drejtuar nga avokati Mario Jean Roberty. Fondacioni ia besoi një ekipi të drejtuar nga ish-pedagogu i Universitetit të Gjenevës, Rodolphe Kasser (që e bëri të njohur rikuperimin në një konferencë në Paris në vitin 2004), përkthimin tekstual dhe ia nënshtroi datimin me metodën e izotopit të karbonit një grupi të Universitetit të Arizona i drejtuar nga Profesor Jull, që çertifikoi se dorëshkrimi ishte i datueshëm midis viteve 220 dhe 340 A.D..
Zbulimet e para të Profesorit Kasser flisnin për një tekst koptik në dialektin sahidik (i njëjti i bibliotekës Nag Hammadi) të ndodhur në një kodeks që përfshinte edhe "letrën e Pjetrit për Filipin", "Apokalipsin e Parë të Xhekut" (të dyja tashmë të njohura nga Nag Hammadi), një shkrim i tretë, "Alogjenet", praktikisht i palexueshëm, dhe "Ungjilli i Judës", të cilit i premtonte një botim të përkthyer brenda vitit 2005.
Efektivisht, kompletimi i restaurimit dhe përkthimit patën nevojë për më shumë kohë nga parashikimi dhe prezantimi zyrtar i "Ungjillit" qe i mundshëm, nën egjidën e National Geographic Society (që sponsorizoi punimet dhe siguroi ekskluzivitetin mbi botimet e para të rezultateve), vetëm më 9 prill 2006 dhe, priste zbulime sensacionale, qe një zhgënjim.
Në realitet, "Ungjilli" është "vetëm" një tekst gnostik pseudo-eponim në formë dialogore dhe "rrëfimi sekret", ka mundësi kopja e një origjinali grek të mëparshëm që, si shumë të ngjashëm të tjerë, rishikon historinë ungjillore duke tentuar që ta fusë në një perspektivë të lidhur me mendimin "Sethanizmit", një sekt që shikonte tek Krishti një mishërim të Sethit.
Analizimi i teologjisë gnostike e tejkalon argumentin tonë, por është e rëndësishme të kujtohet se tek Gnosi ekzistonte një dallim shumë i thellë (ka mundësi me rrënjë irenike) midis shpirtit (pozitiv) dhe materies (negativ). Në këtë optikë, Juda shikohet si qenia që e ka mundësuar Krishtin të çlirohet nga materia, domethënë nga trupi, dhe, në këtë mënyrë, të çojë në përmbushjen e shpëtimit të njerëzimit: domethënë, në realitet Juda do të ishte instrumenti i pastër pozitiv i Zotit. Më tej akoma, ai do të ishte i vetmi ndër ndjekësit e Jezùsit që ia kupton plotësisht mësimet dhe që është iniciuar nga Mësuesi me dijen e vërtetë (element tjetër tipik gnostik) aq sa, megjithëse i mallkuar nga njerëzit, ai do të lavdërohet sipër të gjitha brezave, pse ka kryer një detyrë (atë të tradhtisë) të besuar drejtpërsëdrejti nga vetë Jezùsi për t'u çliruar nga trupi.
Domethënë, përtej një debati të caktuar lidhur me përkthimin dhe interpretimin e tekstit dhe të një polemike shterpë me vatikanin, e akuzuar në mënyrë të mbuluar nga Roberty, ndoshta në mënyrë të gabuar, më shumë se çdo gjë tjetër "Ungjilli i Judës", siç zbulohet nga disa, mund të jetë vetëm një burim interesant studimi lidhur me situatën e debatit sektar midis shekullit II e III, por sigurisht që jo një burim zbulimesh ndaj figurës së Judës.
Gjithmonë duke e pranuar një ekzistencë reale të "tradhtarit par excellance", gjë që, siç është parë, nuk është aspak e sigurtë, ndoshta shumë më produktive mund të jetë të hetohet mbi atë korrelacion të mundshëm midis Judës dhe "sicari" për të cilët flitet në fillim të këtij shkrimi. Po sikur Juda të kish qenë një ish anëtar i sektit? Gjëja sigurisht që nuk është e pamundur: e dimë me siguri se edhe Apostujt e tjerë (Simoni, shprehimisht i quajtur "Zelot" (fanatik); ka shumë mundësi Pjetri, Xheku dhe Gjoni) vinin nga mjedisi ultranacionalist. Në këtë rast, edhe në brendësi të një mjedisi të tillë Juda do të kish qenë ekstremist: si Zelotët, ashtu dhe Sicar-ët e kontestonin elitën religjioze të lidhur me Tempullin, duke e akuzuar për kolaboracionizëm me romakët, por sipas historianit H.H. Ben-Sasson, këta të fundit qenë edhe "në luftë për një revolucion social" dhe, sigurisht, siç mund të deduktojmë nga tregimet e Jozef Flavit qenë gati për gjithçka që t'ia arrinin. Drejtësi sociale, vendosje e një "Mbretërie të Zotit": të gjithë argumenta të predikimit të Jezùsit... E po sikur Juda fillimisht ta kish interpretuar keq kuptimin e dhënë nga Mesia ndaj këtyre termave? E po sikur të jetë zhgënjyer se ka gjetur kush mund ta drejtonte revolucionin? E po sikur, bashkuar me Dishepujt në Jeruzalem në vigjilje të asaj që sipas tij mund të ishte "kryengritja e madhe popullore", ta kish kuptuar sa ishte gabuar? Ndoshta "tradhtari" ndihej vetë i tradhtuar nga kush tani e shikonte si një mendjemadh për t'ju dorëzuar drejtësisë fariseje...
Ndoshta "tradhtari" nuk tradhtoi gjënë e vetme të cilës i përmbahej, gjënë për të cilën kishte lënë një jetë ndoshta komode: idenë e revolucionit nga ana e tij.
Përgatiti
ARMIN TIRANA

Mon	Tue	Wed	Thu	Fri	Sat	Sun
				1	2	3
4	5	6	7	8	9	10
11	12	13	14	15	16	17
18	19	20	21	22	23	24
25	26	27	28	29	30