Kristaq Shabani:RRUGËTIM PROFIL “PEGASI“ INTERNACIONAL LIGJËRIM I VEÇANTË PËR ELITAREN, DALLESAT

nga **Agim Gashi** Tue Feb 15, 2011 12:45 am

RRUGËTIM PROFIL “PEGASI“ INTERNACIONAL
LIGJËRIM I VEÇANTË PËR ELITAREN, DALLESAT

Nga Kristaq F, Shabani I.W.A, W.P.S

KLARA BUDA , KRIJUESJA , E ARDHMJA E NJË LETËRSIE TË MIRËFILLTË DHE NJË SHEMBËLLTYRË KUALIFIKUESE E NJË GAZETAREJE PROFESIONISTE EVROPIANE NGA KU DUHET DREJTUAR KËNDVËSHTRIMI DHE DËSHIRA E ATYRE QË ASPIROJNË TË BËHEN GAZETARË KALIBRI, DUKE U RRITUR PROFESIONALISHT.
NJË SHEMBËLLTYRË E TILLË EKZISTON, E CILA KËRKON TË ARRIJË MAJA QË NË DEBUTIMIN E PARË NËLETËRSI
KLARA BUDA TREGOI AFTËSINË ESAJ NË NJË GJINI TË MADHE LETRARE SI ROMANI, DUKE TËRHEQUR VËMENDJEN E MENDIMIT KRITIK, TË STUDIUESVE DHE LEXUESVE SHQIPFOLËS, POR EDHE TË HUAJ.
“KLOROFORM” ËSHTË ROMANI I SAJ I PARË DHE MË NJE ARKITEKTURË NDRYSHE.
SIMPOZIUMI I TRETË NDËRKOMBËTAR “MUZA POETIKE PEGASI 2010” I ZHVILLUAR NË Gjirokastër, Përmet, Vlorë dhe Tiranë në një analitikë të mirëfilltë çmoi romanin e Budës si një roman indikativ e të guximshëm. Klara Buda, krijuese me një plotformim perëndimor, me origjinalitet dhe individualitet krijues evidenton shoqërinë njerëzore shqiptare të kurthuar, të guackuar, të pranguar në sistemin monist. Me një simbol të çuditshëm, shqiponjë, ku protagoniston në një mjedis të mbyllur një femër me një emër Alma dhe me një mbiemër Fishtë. Një formë e moderuar e pasqyrimit, një teknikë vetiake e përdorimit të bisturisë për të zbuluar “plotsëmundshmërinë “... Shkrimtarja e re me një optikë të re evidenton “ndalimndashuritë”, “ndalimimtimitetin”, “presionimin psikik”, “mosjetesën e rinimit”, zhvlerësimin e gjësë’ dhe ‘përftimin e asgjësë” privacionet, fenomenet e impulsuara nga ide të njëvlefshme për të gjithë dhe ecuri të nëjtrajtshme, krijimin e moralitetit të “ligjëruar” dhe e “kanunimit të ri”, humbjen e personalitetit, zhveshjen nga personaliteti vetiak dhe rimbulsim për krijimin e një personaliteti të motivuar “njeriu i ri’ i një hapit, vendosjen e kundërshtisë një e “tejlirë” dhe tjera e burguar, njerëz modulë të formuar me elementë kulturorë të detyruar, të klimatizuar dhe të “mbrojtur “ nga shfaqësitë e huaja e tjerë dhe këtë e realizon me mjeshtëri duke interpretuar me dy rolime: një protagonistja e saj dhe vetë ajo me narrativitetin asnjanës nw njw fabulim marramendes.... Albana Fishta protagoniston me sharmin e vet duke klikuar “ në sistemin e ndërtuar të UNIT”... që dhe diellit i ndalon rrezatimin... Kjo vepër identifikon atë që modulimi i heqësisë trunore, rregjistrimi mendor me një mekanizëm çudibërës që pëlqen njëtrajtshmërinë dhe lëvizjen me profil mekanik, duke e kurdisur me çelësërim, për të vijuar në itinerarin e dëshiruar...
Një krijuese elitare e spikatur, e plotëformuar dhe gjithmonë me kërkesë të lartë ndaj vetes po jep kontribut të madh në artin e bukur të fjalës, duke arritur arritje të qenësishme profesionale.
Sot aktualisht është Shefe e shërbimit të gjuhës shqipe në "Radio France Internationale" RFI. Një shembwlltyrë evidente dinamike e një gazetare dimensionale
(Paris, Francë.)
DUKE U NJOHUR ME JETËSHKRIMIN, PËRVOJËN E VEPRIMTARISË SË KËSAJ VAJZE, DIPLOMIMET E SAJ NDJEN NJË KRENARI LIGJITIME PËR ARRITJET E SAJ PERMASTIVE SHUMËPLANËSHE …
A DUHEN KËTO FEMRA ELITARE TE ANASHKALOHEN ?
A S’DUHET TË JENË NË KRYE TË DIKASTEREVE, E PSE DHE MINISTRE TË KULTURËS, APO TË INTEGRIMIT, KUR KANË AUTORITET TË MADH PROFESIONAL DHE KANË KAQ VJET QË LARTËSOHEN DHE PROFESIONALIZOHEN, DUKE ZËVËNDËSUAR MEFSHTËSINË , MEITITETIN, MOS SHËRBESËN NDAJ NJË POPULLI TË KULTURUAR SI YNI….

PËR NJERËZ TË TILLË KA NEVOJË SHQIPËRIA. A S’ISHTE TANJA FAJON NJË GAZETARE?
A S’ ËSHTË KLARA BUDA NJË GAZETARE NIVELI DHE NJË KRIJUESE E TALENTUAR ?…
NË KRYE TË VENDIT DUHET TË VIHEN TË TILLËT DHE VENDI YNË, PA DYSHIM, QË DO TË KETË ZHVILLIM, PROGRES DHE DO TË REALIZOJË ËNDRRAT E TIJA TË MËDHA, QË S’PO I REALIZON DOT ME TË MEFSHTËT PËR DY DEKADA … NE PROPOZUAM NJËRËN PREJ SYRESH…
*
Kur u pyet një lexues i formuar nga shkrimtari se ai i kishte pëlqyer romani i tij i fundit, u përgjigj: « E di si më ngjasoi romani juaj? Si një qyp që dorën e fut lehtësisht në të, por kur do që ta nxjerrësh dorën s’mundesh… Nuk e nxirrja dot, pasi i shte zhytur shumë thellë në mjaltë dhe dora kishte shumë vështirësi për të dalë prej andej. Qypi ishte mbushur çuditërisht gjer në grykë me mjaltë… »
Merreni në dorë romanin e Klara Budës dhe do të ndjeni të njëjtën ndjesi…

CURRICULUM VITAE

PËRVOJË PUNE

Nga 2006

1999-2004

2003-2007

Gusht 2007

Nëndor 2004

Qershor 2003

Shtator 2003

1998-1999

1994-1999

1993-1994

1984-1990
Shefe e shërbimit të gjuhës shqipe në "Radio France Internationale" RFI.
(Paris, Francë.)

Gazetare në "Radio France Internationale". (Redaksia e gjuhës shqipe, Paris.)
Përgatitje dhe paraqitje direkt e informacionit të përditshëm prej 60 minutash.
Prodhim i rubrikave kulturore, shkencore dhe politike.

Drejtuese e kualifikimit në Gazetarinë radiofonike në RFI, Paris.
(La Formation Internationale de RFI.)

Formimi i gazetarëve të Radio Tiranës.
Formimi i gazetarëve të Radiove lokale maqedonase. (6 radio lokale)
Formimi i gazetarëve të Radio-Televizionit maqedonas. (Shkup)

Anëtare e grupit të punës për organizimin e një redaksie multi-etnike
organizuar nga KE në kuadrin e Shkollës Politike të Bosnje-Herzegovinës.

Konsulente për Multimediat, Departamenti i Komunikimit CIIçCOM, UNESCO.
Konceptimi dhe redaktimi i një site ëeb « Projets extrabudgétaires »http://www.unesco.orgçëebëorldçprojectsçindex.htm/

Korrespondente e BBC në Paris. (Seksioni shqip)
Trajtim i ngjarjeve të rëndësishme

Gazetare në Radio France Internationale. (Redaksia shqipe)
Përgatitje dhe paraqitje direkt e informacionit të përditshëm prej 15 minutash.

Mjeke Veterinere
Vivariumi i prodhimit të kafshëve të eksperimentit, Uzina e Antibiotikëve. (Tiranë)

STUDIME & DIPLOMA

1994-1997

Ecole Pratique des Hautes Etudes
Diplomë e Studimeve të thelluara (DEA) Shkenca Historike dhe Filologjike.
“ Metoda të Historisë, Arkeologjisë dhe Histoirisë së Artit ”.
Biografia letrare e Mitrush Kutelit dhe përkthimi në frëngjishti rrëfenjës Fshati im e pi rakinë. Në Sorbonne, 45-47, rue des Ecoles, Paris 5e.

Qershor 1993

Qershor 1984

Diplomë e Studimeve të Larta Franceze. (Diplôme Supérieur d’Etudes Françaises) ( niveli 3) Universiteti Sorbonne, Paris IV.

Diplome e Mjekut Veteriner.
Instituti i lartë Bujqësor. Fakulteti i Mjekësisë Veterinare, Kamëz.

KUALIFIKIME DHE STAZHE

Janar 1994

Gusht 1995

Nëndor 1996

Shtator 1998

RFI Përdorimi i rrjetit informatik, shkrimi radiofonik, trajtimi informatik i zërit.

BBC World service training I, Londër. Reportazhi, intervista dhe prezantimi direkt.

BBC World service training II, Ulqin, Mal i Zi. Program intensiv me konferenca shtypi, shkrim i depesheve dhe i raporteve për transmetim direkt nga Mali i Zi.

Kualifikim në gazetarinë e multimediave.
Redaktimi dhe konceptimi i faqeve ëeb, zotërim i gjuhës HTML
CFD,7-9, Rue des petites Ecuries-75010, Paris.
1999, 2001
RFI Perfeksionimi i teknikave të gazetarisë radiofonike, drejtimi direkt i intervistave dhe tryezave të rrumbullakëta.

Tetor 2008
Dhjetor 2008

Kualifikim në skenare filmash.
Skenar dokumentar
Skenar artistik
Créa-Image Comunication, 20 rue Lucien Sampaix, 75010 Paris.
Shkurt 2009 Master Class John Truby : Anatomia e Skenarit
Universiteti Sorbonne, Paris IV, 108, bd Malesherbes, 75017 Paris.

GJUHËT E HUAJA

Gusht 1995

Prill 1989 Frëngjisht shkrim e lexim, rrjedhshëm.
Anglisht shkrim e lexim, niveli 4
Certifikatë Level 4 ( CAMBRIDGE preliminary)

Gjermanisht shkrim e lexim.
Certifikatë e provimit pasuniversitar të gjuhës gjermane. (Universiteti i Tiranës)

Italisht rrjedhshëm, Latinisht, Rusisht nivel shkollor. Shqip, gjuhë amtare.

NJOHURI INFORMATIKE

Përdor programet
Word, Excel, Photoshop, Dreamëeaver, Homesite, Page Mill, Dalet etj.

MENDIME, OPINIONE, DEBATE PËR ROMANIN “KLOROFORM”

« Kloroform »
Botoi: Dudaj
Çmimi: 650 lekë

Libri "Kloroform" i autores Klara Buda është ndoshta romani i parë i kësaj autoreje me formim të gjerë intelektual dhe krijues, por dëshmon hapin e saktë dhe domethënës në fushën e prozës shqiptare. Romani paraqet një psikanalizë të fortë të një ndërthurjeje midis perceptimit dhe njohjes, midis hapësirës dhe kognicionit, duke krijuar kështu një vëmendje të ndjeshme ndaj tij. Kjo prozë zbulon dritëhijet e diktaturës komuniste, në një mënyrë krejt tjetër, në një rrugë të pashkelur më parë, dikton këto dritëhije që në mënyrë tinëzare ndëshkuan jetën e pafajshme femërore në emër të moralit komunist dhe rënduan mbi fatin e femrës. Ky roman nuk është një rrëfim i thjeshtë historik, as edhe një dëshmi jetike, por një metamorfozë e qetë psikologjike e jetës, më qartë, është një protestë shpirtërore që tejzgjatet në mënyrë filozofike mes tolerancës dhe faljes, virtytit dhe moralit, fatit dhe jetës. Është një prozë që udhëton vite pas për të ndërtuar fatin e privuar dhe të ndëshkuar të femrës në diktaturë, jo thjesht si një fabul, por si një dëshmi e padiskutueshme për kohërat. Romani është edhe një vështrim femëror mbi botën shqiptare, atëkohë maçiste, falë syve modernë por jo feministë. Këtu do të shkonte mrekullisht ajo që Oscar Wilde ka deklaruar te romani i tij "Admiruesi i Zonjës Windermere" (Lady Windermere‘s Fan). Dhe pikërisht ai deklaron se "mjaft femra kanë të shkuarën e tyre, por unë jam i vendosur se ajo me këtë të shkuar na paraqet një duzinë mendimesh dhe se ato të gjitha janë të arsyeshme". Kështu bën në fakt edhe Buda në romanin e saj të parë. Romani trajton një numër temash tabu: që nga dashuria e ndaluar, homoseksualizmi dhe morfinomanët që nuk ekzistonin në statistikat zyrtare, duke u përpjekur të hetojë deri në caqet ku kishte arritur diktatura, pa kursyer asgjë, madje as edhe intimitetin e njerëzve. Romani ka një strukturë moderne, me një formë narrative të veçantë, ku përdoret prosede-ja "rryma e vetëdijes" (stream of consciousness). Në romanin "Kloroform" vjen si risi përdorimi i kësaj forme narrative jo vetëm për të shprehur monologun e brendshëm, por edhe atë pjesë që i mungon dialogut mes personazheve e që ngelet në stadin e të menduarit, pasi autocensurohet. Jepet topografikisht në tekst me shkronja korsive... Duke udhëtuar me frymëdihatje të shtrënguar mes emocioneve që të përkthehen herë në lot e herë në inat njerëzor, mes faqeve të romanit natyrshëm e ndjen edhe distancën epike të rrëfimit. Buda e shoqëron këtë distancë me një kërshëri të bollshme njohurish që vijnë në formën jolineare të ndodhisë, për të ngushtuar ndjeshëm hapësirën dhe vitet që i përkasin më së shumti periudhës 1970. Këtu autorja shfaqet në funksion të dyfishtë. Ajo shfaqet e qetë në rolin e narratorit neutral dhe të papërzier, që tregon mjeshtërisht ngjarjet e romanit... Heroi kryesor i romanit, edhe pse një femër, të cilën e njohim nga kornizat e saj krijuese, jo vetëm nga ligjësitë letrare, ndryshon në thelb, jo vetëm sipas modulit të letërsisë, nga një hapësirë në një tjetër, por nga mesazhi, emocioni dhe vetë fabula që e rrethon dhe e shoqëron deri në fund. Teorikisht, Alma Fishta, është një lidhje e detajuar e pjesëve të veçanta të romanit, duke kryer edhe fuqizimin e motiveve dhe njësive të tjera të fabulës që ka prurë fuqimisht në mesin e letërsisë shqiptare një autore si Klara Buda, me formim perëndimor.

Kloroform, një libër i munguar
15 Nentor 2009 « Shekulli »

Rudolf Marku
Romani « Kloroform », i autores së talentuar Klara Buda, na bën të besojmë se romancieret shqiptare, janë fenomeni me i fundit premtues i ringjalljes së letërsisë së vendit të vogël ballkanik.
Tek lexon romanin e Klara Budës nuk ke se si të mos kujtohesh për librat e Kunderes a për ''El seňor Presidente'' të Migel Angel Asturias. Është autopsia e nje sistemi totalitar, dhe vetë libri riprodhon një realitet te vrazhdte qe shkon here - here der ne makabritet...
Por realiteti totalitar, i përshkruar nga nje femër, eshte nje grafikë qe fsheh nënshtresat e ngjyrave te ngrohta te impresionistëve.
Ështe nje roman, që lexohet me një frymë, ngaqë ndjehet se është shkruar me nje frymë. Është një roman të cilit lexuesi i beson, ngaqë është shkruar nga një autore qe vetë i beson asaj çka shkruan. Dhe sinqeriteti në letërsi nuk është kategori morale: është stil, eshte ritëm, është sintakse, është strukture.
Klara Buda, duket se i perket atyre shkrimtarëve, qe nuk kanë ndërmend ta lajkatojnë lexuesin. Ajo flet për gjera te vrazhda, me një butësi bindëse; ajo shkruan një prozë me skena makabre, duke perdorur penelata poetike. Vetë romani titullohet ''Kloroform", por lënda e tij është një kloroform që jo vetëm nuk të pergjumë, por, në të kundert, permes forcës se gjuhes dhe imagjinatës, zgjon kujtesën e amnestizuar duke i folur

E enjte, 11 shkurt 2010 ëëë.tiranaobserver.com.al
Ishuj lirie të Klara Budës

OPINIONE&DEBATE
SOKRAT HABILAJ
Ka plot mënyra për t’I thënë të vërtetat e një kohe që iku, të cilat edhe pse kalojnë vite, vazhdojnë të jenë si një peng, pse jo edhe si një makth në ndërgjegjen tonë. Ka dhe plot mënyra për t’u krenuar, për t’u mburrur, për të treguar bëmat e fshehta shpesh të imagjinuara, për të bërë heroin, apo disidentin dhe pas këtyre të ndihesh me ndërgjegje të pastër, pse jo edhe krenar, për ato që shpalosë para të tjerëve, ku jo rrallë mund të qëllojë që “të vërtetat” t’i ndajë një hap, apo të jenë pleksur me gënjeshtrat. E megjithatë mania për të folur për të kaluarën vazhdon ethshëm, jo vetëm individ-ualisht,
por edhe kolektivisht, edhe në mënyrë institucionale. Pas kësaj ajo që mund të thuhet në fund të fundit është fakti se kjo fushatë në shumë raste re-zulton
e dështuar, apo edhe më keq, qesharake. Duke mos nxjerrë asnjë mësim, ne vazhdojmë të flasim për atë kohë, ku ose nuk e kemi thënë ende thelbin e
saj, ose e kemi manipuluar keq atë. Për rrjedhojë ndodh shpesh me ato që themi të mos ngjisinsa duhet.
Do të ishte e tepërt të flisnim për mijëra e mijëra faqe të shkruara me temën e më-sipërme, për mijëra deklarime si të vërteta përfundimtare, por duke i anashkaluar këto mund të përmendim vetëm dështimin zyrtar për të treguar njëherë e përgjithmonë fytyrën reale të një bote të errët nëpër të cilën kemi ecur jo pak. A nuk është e tillë, pra më keq se dështake, përpjekja njëzetvjeçare për hapjen e dosjeve? A nuk jemi duke u rropatur nëpër ca monopate pa krye, me mendimin se jemi duke shkuar drejt së vërtetës? A nuk ndodh që kjo e vërtetë po na paraqitet në lloj-lloj variantesh që nuk ngjasojnë me njëra tjetrën, sepse asnjë variant nuk është i besueshëm? Por ndoshta për fatin tonë të mirë, nuk kanë sh-teruar rrugët për t’u ballafaquar me të kaluarën dhe për ta pare atë në gjithë dimensionin e saj negativ, drejt e në sy. Ka edhe forma të tjera shumë më elegante, shumë më fine, pse jo edhe shumë më të besueshme, të cilat nuk mund t’i shpalosë me atë bukuri dhe vërtetësi askush tjetër, sa shpirti i një artisti.
Një panoramë të tillë, të mbushur me trishtim, mjegull dhe dhimbje bashkë, me ironi therëse deri në tallje, e gjejmë pa asnjë mëdyshje tek romani I parë i Klara Budës, me titull “Kloroform”.
Ë shtë një roman i gjithi në ngjyrë gri, ku vdekja çapitet nga faqja e parë deri tek e fundit, duke gjetur hapësirë të dal-lueshme. Maskat dhe shpërfytyrimi janë sunduese, sepse askush nuk është ai që duhet të jetë në të vërtetë, jo thjesht si emër, por edhe vet qenia e tij është në një imazh të pafund gënjeshtre. Madje edhe brenda një trupi të vetëm njerëzor, janë ndërthurur disa imazhe krejt të ndryshme, mbledhur nëpër kufoma të ndryshme, ku “një pjesë e tipareve...dëshmonin për një moshë të re, ndërkohë që ca të tjerë dukeshin se i përkisnin një moshe të thyer...”. Dhe kjo ndodhte sepse “...në atë sistem hierarkik mosha ishte një hallkë e parëndë-sishme...”.
Ajo kohë ishte pa kohë. Personazhet lëvizin si hije, ku duket se fati i gjithsecilit është i paracaktuar, sepse të gjithë jetojnë brenda një getoje me rregulla fikse. Edhe vetë Marigleni-Qanua- Qeni, fytyra e saktë e asaj kohe, nuk është gjë tjetër veçse një personazh absurd i një kohe po kaq absurde, bota njerëzore e të cilit nuk shkon më tej se
pafundësia e pjesëve të shkëputura nga trupat pa jetë. Ai është tragjik dhe komik në thelbin e vetë. Ai është dy herë vrasës, sepse “e vret” jetën edhe atje ku ajo ka marrë fund, po edhe atje ku ajo tenton të lindë. Ai i gjithi është si një maskë që do të fshihet. “Sa mund të kapje nga shprehja e një indi-vidi,
qëllimi i vetëm i të cilit ishte të fshihte sytë?”, pyet autorja. Ai është hije i një kohe hije, qëllimi i vetëm i të cilit ishte të fshehë jo vetëm sytë, por edhe të gjitha veprimet e tij makabre.
Tipari më cilësor i kësaj vepre është fakti se autorja ka ditur t’i vrojtojë të gjitha ngjarjet dhe personazhet nga një këndvështrim krejt origjinal, ku ajo që bie më shumë në sy është thjeshtësia e botës së tyre. Kjo mënyrë skalitjeje artistike,jo vetëm që nuk ka bërë shkarjen drejt një thjeshtëzimi pa interes të personazheve dhe ngjarjeve, por është tipari më i spikatur dhe i arrirë i veprës së Klara Budës. Ajo nuk ngutet t’i ravijëzojë ata, le të themi, të spikatur, a t’u vesh bëma të stisura. Ajo nuk mundohet t’i kërkojë me zor ata, t’i kërkojë ndryshe nga të tjerët, t’i sajojë artistikisht,
siç ndodh jo rrallë. Nuk shqetësohet nëse personazhet e saj s’ngjasojnë me ata që dalin nëpër ekrane dhe faqe gazetash dhe në ngutjen për t’u rrëfyer për jetën e tyre nën regjim, kapen jo pas thelbit të gjërave, por mundohen si e si të evidentojnë guximin e tyre të munguar.
Klara Buda që në fillim na lë të kuptojmë se prej heronjve të saj, “ishujve të saj të lirisë”, siç i quan ajo në një intervistë televizive, nuk duhet të presim bëma tronditëse, dhe guxim të çartur kundër regjimit në fuqi. Ata janë njerëz krejt të zakonshëm, dhe ky regjim është parë nëpërmjet syrit të
njerëzve po kaq të zakonshëm, një ndërmarrje kjo më e vështira për të pikturuar atë regjim.
Mjeshtërisht, ajo ka ditur të gjejë tek kjo e zakonshme e tyre, momente me të vërtetë tërheqëse. Këta personazhe, e luftojnë, e urrejnë dhe e kundërshtojnë regjimin sipas mënyrës së tyre, krejt pafajësisht dhe në një trajtë po kaq njerëzore. Ata nuk flasin për politikë. Politika është tej ëndrrave të tyre rinore. Ju pëlqen më shumë të flasin për ca tema të tjera, si për Safon, apo ishullin e saj Lezbo dhe tabunë që lidhet me këtë ishull dhe me këtë të poete të madhe të antikitetit. Ata dashurojnë po kaq thjeshtësisht dhe kurrë nuk mund ta marrin me mend se pas
një dashurie krejt të zakonshme, mund të hapet një terri i pafund që do ta gropos përfundimisht
jetën e tyre.
Klara Buda ka ditur që këta personazhe simpatik, t’i nxjerrë dy herë të pafajshëm. Së pari sepse ata janë në të drejtën e tyre për të kërkuar që ëndrrat të mos u vriten. Kjo është gjëja më elementare për një jetë njerëzore. Po nëse do të ishte ndalur vetëm këtu, do të ishte pak për të evidentuar mjeshtërinë e autores. Jo pa qëllim ajo ka evidentuar tek ata ca ëndrra jo vetëm të zakonshme, por ëndrra që nuk duan të dëmtojnë askënd. Ata nuk duan të përmbysin asgjë, veç ngrehina të padukshme që kanë brenda shpirtit. Duke vepruar në këtë mënyrë ajo lë të kuptohen
shumë pyetje tronditëse për lexuesin. Ku është faji i këtyre të rinjve krejt të pafajshëm, si vet mosha e tyre? Çfarë mëkati kanë bërë ata, veç dëshirës për të jetuar, për të dashu-ruar, për të mos e vrarë jetën ende pa nisur? Pse të ndihen me faj, kur e vetmja ambicie e tyre është të jetojnë një jetën më se të zakonshme? Autorja nuk ngutet t’i evidentojë ata si antidiktaturë, sepse kjo dëshirë e tyre, ky pasion, është aq i brendshëm dhe aspak deklarativ. Është aq i padukshëm dhe aq delikat që mund ta evidentojë vetëm pena e një artisteje.
Jam i bindur se duke vënë si bosht të veprës së saj këta tipa personazhesh, ajo e ka pasur parasysh rrezikun për të rënë në ngjarje të rëndomta dhe krejt pa interes, gjë të cilën e ka kapërcyer, pse jo mjeshtërisht.
Romani “Kloroform” është sprova e parë e autores në rrugën e bukur të prozës, por duhet thënë se ajo thuajse e ka kapërcyer me sukses këtë ndërmarrje të vështirë. Gjithë ngjar-jet kanë një harmonizim të
Shënime për romanin “Kloroform”
Do të ishte e tepërt të flisnim për mijëra e mijëra faqe të shkruara me temën e mësipërme, për mijëra deklarime si të vërteta përfundimtare, por duke i anashkaluar këto mund të përmendim vetëm dështimin zyrtar për të... këndshëm, dhe ndërthurje që nuk të lenë të të humbasë interesi për leximin e romanit, nga fillimi deri në fund. Ka një stil që duket se del jashtë skemave të një vepre tradicionale, me përthyerje që krijojnë befasi të këndshme. Sa nis faqet e para të duket se ke për të udhëtuar gjatë nëpër një peizazh monoton, ku sundon vdekja, po krejt papritur gjendesh në një tjetër peizazh me një dritë edhe pse të zbehët, por që gjithsesi ndihet prania e dritës, mes ca ishujve të shkëputur nga koha ku jetojnë. Nuk mund të mos evidento het edhe fakti se në gjithë gjerësinë e veprës, ndihet edhe përvoja e saj jo e paktë si gazetare, po pse jo edhe si mjeke. Të dy këto profesione e kanë ndihmuar të jap skena të besueshme dhe të larmishme. Duke qenë një gazetare profesioniste, mund të përmendin edhe faktin se pasioni i thellë i gazetares, në ndonjë rast nuk e kanë shpëtuar nga disa citime që ngjajnë më shumë si gazetareske. Shprehje të tilla si, “...këtej të mëdhenjtë nuk denjonin të të hidhnin sytë...”, “...Pseudo arti si lule pranvere...Çdo ditë e më bukur lulëzon...”, “...për ta si njëra ashtu dhe tjetra qenë punë të partisë”, “...kur u fut në lojë e madhërishmja Radio Tiranë, që e përmbyste planetin me valët e saj e depërtonte edhe në skutat më të humbura...”, po edhe ndonjë shprehje tjetër, të cilat me gjithë ironinë e tyre të lexueshme, nuk shtojnë vlera.
Por edhe pas ndonjë vërejtje tepër miqësore, duhet thënë se romani i Klara Budës me titull
“Kloroform”, është një arritje e bukur e autores. Ajo dëshmon se e njeh mirë artin e të shkruarit dhe premton se këtë art do ta perfeksionojë edhe më shumë në të ardhmen. Duke u kthyer tek ato që cituam në fillim të këtij shkrimi, nënvizojmë se tej dështimit të tribunave politike për t’i thënë
të vërtetat fondamentale të regjimit diktatorial, ne mund të ndihemi optimist se kjo gjë po ndodh edhe do të ndodh në forma të tjera shumë më dinjitoze, siç është ajo nëpërmjet artit të të shkruarit. Një dëshmi e bukur për këtë është edhe romani i ri i Klara Budës, “Kloroform”.
sokrathabilaj@yahoo.com
Le Courrier des Balkans
« Chloroforme », le roman qui manquait à la littérature albanaise
http://balkans.courriers.infoçarticle14427.html/

Mise en ligne : mardi 12 janvier 2010

Quelle vie menait la jeunesse albanaise dans les années 1980, quand la dictature communiste régnait encore sans partage ? Klara Buda, écrivaine et journaliste albanaise, en donne un aperçu frappant de véracité dans Chloroforme, son premier roman, récemment paru en Albanie. Elle y décrit, d’une main de maître, la dure réalité d’un régime liberticide dont l’absurdité finit par assoupir mais pas détruire la volonté de rébellion ou d’expression.
Par Mandi Gueguen

Le chloroforme, substance utilisée jadis pour anesthésier les malades, revient en scène, utilisé pour des actes criminels, et empoisonne l’air que respire une société nécrosée dans ses mœurs et sa morale. Klara Buda développe, dans un style digne d’un Kundera, cette métaphore tout au long de son histoire où le destin de l’héroïne Alma bascule tragiquement.
« Toute la valeur de l’être humain tient à cette faculté de surpasser, d’être en dehors de soi, d’être en autrui et pour autrui », écrit Milan Kundera dans Risibles amours. Cette idée s’avère particulièrement parlante pour le roman de Klara Buda.
L’amour d’Alma n’est certainement pas risible, il est surtout tragique, mais il procure à cette jeune Albanaise, symbole de sa génération, cette faculté de dépasser son destin et l’engourdissement ambiant, et de se libérer ne serait-ce qu’un instant.
L’histoire mise en scène dans ce livre montre bien que la dictature tue mais ne parvient pas à anéantir tout idéal de liberté.
Court et incisif, le roman comporte peu de personnages, ce qui permet d’en saisir la profondeur et la portée symbolique. La fatalité du destin impitoyable qui les frappe lui donne une tonalité presque tragique. Or, l’auteur n’a pas voulu en rester là. Alors, à travers les introspections de l’héroïne et de ses amis, elle examine le questionnement existentiel profond et perturbant de ces quelques jeunes qui, en résistant à la pression de l’uniformisation nationale, ont préservé leur esprit critique et leur libre pensée, malgré un bien lourd tribut.
Elle y dépeint d’autres personnages paralysés par une autocensure étouffante et intégrée qui laisse leurs monologues internes - représentant cette pensée interdite tout juste verbalisée - au stade brut de concepts. Voilà une société chloroformée dont les citoyens s’expriment de manière elliptique et semblent tous plongés dans un certain état d’ivresse malgré eux. Ce roman ne pouvait donc avoir de meilleur titre.
Aussi romanesque que réaliste, il touche par son style éloquent qui mêle subtiles réflexions sur la vie de l’Homme et lyrisme. Il se laisse lire dans la foulée, tant pour connaître la fin de l’histoire, que pour découvrir des jeunes hommes et des jeunes femmes, nés au mauvais moment, au mauvais endroit, hors de la logique contemporaine, hors de toute logique humaine d’ailleurs.
Écrit d’abord pour le lecteur albanais, ce récit rappelle inévitablement à cette génération maudite une époque lourde en souvenirs, peines, chocs que certains ont peut-être effacés de leur mémoire, mais que d’autres ressassent peut-être encore. C’est aussi, pour la jeune génération albanaise, habituée à une société aux mœurs plus ou moins occidentalisés, un moyen de découvrir ce que leurs parents ont vécu. La dictature communiste a disparu depuis 19 ans en Albanie, mais elle est déjà si lointaine dans les souvenirs qu’elle en est devenue une réalité absolument inimaginable pour la génération actuelle dont les amours ont d’autres démons à affronter.
Ce n’est pas pour son auteur, je le crois, une manière de faire les comptes avec son passé, ni une manière de le réinventer, et c’est pour cela que son écriture n’est pas simplement catharsique. L’histoire d’Alma Fishta, est unique et dépasse toute imagination contemporaine. Cependant, plusieurs femmes albanaises de son époque peuvent se retrouver dans des fragments de son expérience. Ce qui importe avec ce livre, qui s’inscrit de manière innovante dans la longue lignée d’ouvrages post-communistes, c’est qu’il est pleinement dans l’écriture littéraire et pas un simple docufiction de ce dur passé.
Fort bien accueilli par la critique et les lecteurs albanais, ce roman est déjà considéré comme ayant marqué un tournant dans la littérature d’un petit pays balkanique, en en promettant, selon Rudolf Marku, critique littéraire de renom, la renaissance. Ce dernier le décrit comme « l’autopsie d’un système totalitaire, la reproduction d’une
rude réalité qui bascule par moments dans le macabre... Chloroforme, malgré son nom, n’endort pas, bien au contraire, son langage et son imagination réveillent la mémoire anesthésiée, en évoquant au lecteur une réalité envahie par l’amnésie. Chloroforme est le livre qui manquait à la littérature albanaise ».
Alexandre Zotos, qui a assuré magistralement une traduction en français de l’ouvrage, encore à paraître, dégage de ce livre une « dimension supra-historique et supra-géographique » en ce qu’il exalte la vie dans toute la quintessence de son renouvellement. « […Ç car ce n’est pas par hasard si, en contrepoint du vulgaire (et nationaliste) folklore, orchestré par le pouvoir dictatorial, la romancière vient à parler de cette autre forme de procréation qu’est l’enfantement artistique, et parallèlement, du vrai commerce de l’art, des vraies nourritures qu’il sied d’en tirer. L’on se trouve là à un point où le mot humanité ne se distingue plus de celui d’humanisme. », voilà comment il conclut sa présentation.
Laissons le mot de la fin à Alma Fishta qui se débarrasse des effets engourdissants du chloroforme communiste et comprend enfin que la dictature n’a pas de limites et qu’elle n’épargne personne. « Jamais je n’ai réalisé aussi clairement combien ce régime oppresse, détruit […Ç Je n’ai vu en lui qu’une abstraction, qui n’affectait véritablement que les autres. Mais c’était mon tour à moi, maintenant. Jamais je n’ai imaginé que sa violence puisse s’en prendre à mon propre corps, faire de moi une morte vive, m’aveugler, me décérébrer, m’anéantir, en me refusant le droit même d’avoir un enfant. »

* * *
J’ai traduit le livre, c’est déjà bien assez : loin de moi la prétention de le livrer « clefs en main ». J’entends seulement l’accompagner des émois du premier lecteur que je fus.
Ce fut une difficile mais exaltante entreprise, en effet, que de chercher à attraper, dans les rets du français, cette double vertu : les ironies brûlantes, les véhémences d’un auteur, telles qu’elles passent en ses personnages, et d’eux en nous, mais accordées aux fines subtilités de touche dans l’analyse psychologique et la mise en scène des sentiments ou situations, tout cela sous le signe de l’économie, de la sobriété, du demi-mot, de l’ellipse, parfois de l’incertain, de l’ambivalent, ce qui laisse très largement au lecteur le soin des exégèses, et fait, simultanément, tout le nerf de la phrase.
A chacun, par exemple, de décider qui d’un Roman Polanski ou d’un Brian de Palma serait le meilleur adaptateur à l’écran de l’histoire qui nous est contée ici. Car le burlesque de la réalité-fiction rejoint, à l’occasion, l’hallucinant, l’inquiétude vertigineuse, via l’extravagant.
Cette histoire nous ramène à l’Albanie stalinienne. Mais qu’on se rassure aussitôt : il ne s’agit pas d’un énième livre sur la vie au goulag, fût-il albanais. Il dépeint plutôt le quotidien sourd, étouffé, muet, des aliénations et dénaturations de la vie dans la vaste prison qui entoure les prisons et les camps. Certes, des monstruosités se perpètrent là-derrière, mais sur lesquelles la dictature sait jeter le voile, ou que les plus lucides et les mieux informés ne se confient qu’en aparté. Aussi voit-on se ramifier, à travers le livre, entre autres constantes, tout un thème de l’occultation.
De fait, hors certaines purges qui frappaient de hautes figures politiques et alertaient plus ou moins les médias étrangers, elle se faisait plutôt oublier de l’opinion internationale. Elle parvenait même, au fond, à faire oublier à la majorité des gens le préjudice qu’elle leur causait, et le livre montre assez que la prise de conscience n’allait pas toujours de soi. Si Qani, le médecin avorté devenu gardien de la morgue, apparaît comme la projection, au propre comme au figuré, d’un Etat criminel, de sa machine de mort, il en est aussi la victime, peut-être.
Indépendamment du destin particulier de l’Albanie, le livre nous invite, par là même, à pénétrer dans les fondements de tout régime disciplinaire et répressif, qui entre nécessairement en conflit avec la vie, avec cette… irrépressible énergie spirituelle qu’elle recèle, dont elle est susceptible, tôt ou tard. Le paradoxe et le paradigme, ici, tiennent au fait que ledit régime se proclame le champion de la vie, de la jeunesse, des lendemains qui chantent. Il est même, à ce titre, si farouchement hostile à l’avortement… que cela peut concourir à la plus macabre et la plus implacable des mascarades.
J’avouerai ici la sympathie profonde que m’inspire Alma Fishta, cette Antigone albanaise qui, face à de funestes et funèbres Créon, ne défend plus le droit des morts à une digne sépulture, mais celui des vivants à l’intégrité de leur personne et de leur vie. (Dans les deux cas, il est vrai, tout part d’une exigence d’amour et de respect, d’un sentiment de l’humain.) Aussi le livre se reçoit-il en outre, à travers son héroïne, comme un émouvant hommage à la femme. Signé par une femme, il déchire, telle une fusée éclairante, le ciel d’une Albanie restée très plombée, au-delà même de la permissivité postcommuniste : foncièrement, la femme se juge encore en fonction de l’homme ; elle fut et reste son repos ou son double, plutôt femme masculine (burrneshë, du mot burrë, qui signifie mâle), que femme femme, almus plutôt que alma.
C’est dire que l’émancipation, la vraie libération restent à l’ordre du jour, et ce dans bien d’autres pays que l’Albanie, à commencer peut-être par ceux où l’on se croit le plus émancipé, le plus libéré. C’est là une conclusion que le livre n’interdit pas de tirer, me semble-t-il, pour autant qu’il marie les droits de la vie, les beautés de la maternité, au lyrisme du désir, de la liberté de parole et de pensée, soit tout ce qui est proprement nourricier (d’où le souvenir, au passage, des servantes de Dionysos), tout ce qui instruit, élève à la conscience, à l’affirmation de soi envers et contre la pesée et pression des entités collectives.
Car si le livre de Klara Buda innove sur les peintures existantes de la dictature albanaise –hors celle du poète Fatos Arapi, quant aux sources et moyens de la résistance spirituelle– c’est bien par la mise en cause d’une autre sclérose que celle qui découle nécessairement d’un collectivisme forcené : dûment récupéré, d’ailleurs, par la folie collectiviste, sévit ici un communautarisme à étage, si l’on peut dire : familial, clanique, corporatif, provincial, national, enfin, pour ne pas dire nationaliste, le simple patriotisme faisant lui aussi les frais de la confusion des valeurs, d’une perversion généralisée.
Mais revenons, pour terminer, à la dimension supra-historique et supra-géographique du livre, à ce caractère spécifiquement humain qui est le sien : bien loin de nous tourner vers un sentimentalisme et un moralisme ringards, le thème de la maternité s’élargit finalement dans le culte de toute vie, dans l’exaltation de toute transmission de vie, de toute augmentation de la vie, bref de toutes les fécondités (péguyfions ! péguyfions !), car ce n’est pas par hasard si, en contrepoint du vulgaire (et nationaliste) folklorisme, orchestré par le pouvoir dictatorial, la romancière vient à parler de cette autre forme de procréation qu’est l’enfantement artistique, et parallèlement, du vrai commerce de l’art, des vraies nourritures qu’il sied d’en tirer.
L’on se trouve là à un point où le mot humanité ne se distingue plus de celui d’humanisme.
Alexandre Zotos

Mon	Tue	Wed	Thu	Fri	Sat	Sun
				1	2	3
4	5	6	7	8	9	10
11	12	13	14	15	16	17
18	19	20	21	22	23	24
25	26	27	28	29	30