Fehmi Agani ,personalitet i integruar dhe koherent‏

Fehmi Agani ,personalitet i integruar dhe koherent

Shkruan Flori Bruqi






Fehmi Agani u vra tash nje vjet nga kriminelet serbe. Porse, "prapa la vazhden e ndritur q'e hapi me shpirtin fatos", siç do te thoshte Poeti, Ja nje veper qe peshon barabar ne boten intelektuale-shkencore, ne fushat me interes te veçante te shkencave shoqerore, te sociologjise, te sociologjise politike dhe te filozofise se politikes, dhe ne jeten shoqerore, ne reaJitetin tone, ne lirine tone

Midis veprimeve intensive shoqerore qe ka ushtruar Akademik Fehmi Agani dhe bindjeve e ideve te krijuara e te shprehura ne veprat e tij ka ekzistuar nje perputhje e shkalles se larte,madje mund te thuhet se keto dy aspekte te jetes se tij kane qene vazhdimisht te lidhura shume ngushte nder vete,vazhdimisht e kane ushqyer njeritjetrin. Me kete dua te theksoj se Fehmi Agani ishte nje personalitet i integruar e koherent intelektual e njerezor,ne te cilin krijuesi dhe morali bashkeshkriheshin si rralle e tek. Ne jeten arsimore, kulturore e publike shqiptare akademik Fehmi Agani eshte i njohur qysh para Plenumit te Brioneve te vitit 1966. Ai dhe intelektualet jo te shumte te asaj kohe u perpoqen qe energjite shoqerore te çliruara ne ate kthese t'i perudhnin ne rruge pozitive dhe ndertuese. I formuar ne traditat e medha te humanizmit e te mendimit shoqeror,me synim themelor çlirimin e njeriut, profesor Fehmi Agani ngulte kembe ne kerkimin e hapesirave te reja per zgjerimin e te drejtave shoqerore e kombetare te shqiptareve me synim barazimin me te tjeret ne ish-Jugosllavi. Kerkonte rruge per zgjerimin e hapesires se lirise e te ndertimit shoqeror, shpaloste vizionin emancipues, ndertues, çlirues, me largpamjen e perpjekjet per t'i drejtuar veprimet e zhvillimet ne ate fryme e vizion, gjithe duke e ditur se fjala ishte per nje proces. Ndarjet dhe ripushtiet e hapesirave shqiptare nga sllavet e te tjeret ne Lufterat Ballkanike Fehmiu i shihte si nje prej burimeve kryesore per tragjedite, shkaterrimet, gjenocidet e ricikluara ne Kosove dhe ne viset shqiptare te ish-Jugosllavise, burime te pabarazive dhe te padrejtesive te skajshme, te dyfishuara dhe me faktin se edhe me vete shoqeria e imponuar jugosllave ishte e ndertuar mbi pabarazi dhe, permes zhvillimeve per te cilat nuk ishte i huaj diferencimi dhe segreganom etmk, funksiononte, megjithe ndihmat jo te vogla me synim emancipimi nga jashte, si shoqeri qe me shume elemente erftonte abarazi. AjoP P 1 gjendje, sipas vleresimeve te drejta te tij dhe te tjereve, nuk mund te pranohej kurrsesi si zgjidhje. Ishte i bindur dhe optimist se nje zgjidhje me e mire duhej te gjindej dhe do te gjindej, te synohej dhe te krijohej. Konsideronte se, per te arritur aty, duhej nje pune frymegjate e shume elementeve te bashkuar dhe konvergues, duheshin pergatitje. E revoltonte qendrimi i kuazidemokrateve dhe mbrojtesve te arsyeve te imponuara shteterore nga bota, sipas te cilit, megjithe realitetet etnike, kombetare, historike, shoqerore, gjuhesore, demografike, kulturore, shqiptaret e ishJugosllavise duhej te mbeteshin te ndare ne me shume shtete dhe gjithandej pakice. Sa ka shkruar dhe sa kam pare nga bisedat e aferta mbi tridhjetevjeçare, ai mendonte se zgjidhja e çeshtjes se Kosoves paraqet vetem pjesen e luanit te zgjidhjes se ëeshtjes madhore te pazgjidhur shqiptare, e cila eshte nje teresi e nderlidhur dhe me çeshtje te tjera ne Ballkan.

Paralelisht me kerkimin e rrugeve te çlirimit kombetar, kujtoj se per Fehmi Aganin ishte njesoj e rendesishme te çeleshin rruge e hapesira per ~lirimin e njeriut, te individit, per çka punoi, shkroi dhe veproi pareshtur e me intensitet te madh.

E thoshte hapur se, gjithe duke qene hap i domosdoshem, çlirimi kombetar dhe krijimi i shtetit nuk jane te mjaftueshem per çlirimin e njeriut. Jepte shembuj e raste eklatante kur neglizhencat ne kete planin e dyte behen fatale per te gjitha llojet e zhvillimeve dhe e rrezikojne drejtpersedrejti dhe çlirimin kombetar. Ne mendjen e tij te dy keto aspekte çmoheshin barabar si thelbesore dhe shiheshin njesoj si çeshtje, prandaj ngulte kembe ne kerkesen per nderrtimin paralel te raporteve demokratike, per selitjen e tolerances dhe funksionimin e shoqerise civile. Po te lihen anash elementet e taktikave te rastit, ai nuk shihte ndonje mundesi te lakmueshme te zgjidhjes se tyre veç e veç.

Ne strategjine e tij te veprimtarise veshtire te ndashme mendore dhe praktike te viteve '70-'80, ingranimi ne jeteri shoqerore te kerkimit te rrugeve per perparim institucional te te drejtave te shqip tareve paralelisht me avancimin e pergjithshem te te drejtave ishte i domosdoshem. Ai vepronte paralelisht per krijimin e klimes politike dhe per avancimin e kerkesave juridike-kushtetuese drejt rritjes se statusit te Kosoves si nje prej rrugeve te mevetesimit dhe te zhvillimit ne harmoni me potencialet e veta.

Fehmi Agani ishte nder ata qe e krijuan, e mbeshteten, e argumentuan dhe e ushqyen me tere fuqine e mendjes e te dijeve qe kishin mbledhur ne jeten e tyre kerkesen per krijimin e Republikes se Kosoves te barabarte me republikat e tjera te ishjugosllavise. Duhet te them se per arsye te tilla dhe me shume per arsye te rendit moral, ku ai shkel-qente me altruizmin e pashoq, brezi im ne ate kohe punen dhe veprimet e Fehmi Aganit me shoke i shihte si lufte per ~eshtjen, por edhe si reper, si pike orientuese per sjelljen e te tjereve.

Fehmi Aganin e gjejme ne vorbullen e ndertimeve e te veprimtarive institutcionale-shken-core e universitare, kulturore, veprimtar te guximshem per organizimin e kontakteve shkencore-kulturore institucionale me instancat perkatese te Shqiperise, me ndikim vendimtar ne proceset e afrimeve dhe te integrimeve gjuhesore.

Mbi te gjitha e gjejme nder ata qe shquheshin per mbroj-tjen e interesave, te kauzes shqiptare, duke kerkuar hapesira te reja veprimi e zhvillimi. Studimet me vlere sociologjike dhe me synime politikologjike, hulumtimi i proceseve shoqerore-politike ne Shqiperi, studimet e historise se mendimit sociologjik, ne dhjetevjeteshin e fundit te jetes se tij ndjekin dy vija:

1. te argumentimeve e shpjegimeve politike te te drejtave shqiptare e te Kosoves ne raport me popujt perreth, projektimeve te levizjeve konkrete politike perbrenda shoqerise sone, projektimeve te pavaresise shteterore e shtetformuese te Kosoves dhe te mbrojtjes e perhapjes se ketyre ideve;

2. paralelisht me kete ai shtronte çeshtjet e organizimit te jetes shoqerore, pergjithesisht te organizimit te shoqerise civile e te proceseve te demokratizimit.

Veprimtaria shkrimore-shkencoreintelektuale e konceptuar keshtu ne nje teresi jetesore-ekzistenciale ishte angazhimi paresor i Fehmiut, mesi ku shquhej me shume kthjellesia
dhe the-llesia e mendjes dhe shpirti i tij krijues. Ashtu siç angazhohej per krijimin dhe selitjen e lidhjeve te shumanshme midis shoqerive perdhunshem te ndara shqiptare, per zgjidhjen e drejte te çeshtjes shqiptare, po ashtu angazhohej perseritjen e lidhjeve miqesore te shqiptareve me popujt perreth. Miqesia me popujt fqinj ne mendjen e tij ishte interes paresor kombetar.


Do te doja sot ketu te flisja me gjate per idete e parapelqyera te Fehmi Aganit lidhur me rruget e (ri)ndertimit te shoqerise, te ~lirimit e te mbrojtjes se individit nga pushteti, nga fetishet e nga format e tjera roberuese, per tolerancen, per tolerancen qe na duhet si buka, per nevojat e bashkepunimit nder vete dhe me fqinjte, por lajmet per ecurite lidhur me dokumentin themelor ligjor te Kosoves, ngecjet per ne te pakuptueshme dy vjet pas luftes, me bene te ndalem te nje refleks me i vjeter i Fehmiut, te nje bindje aktuale per jeten tone shoqerore, politike e ekzistenciale. Ne mbeshtetje te vrojtimeve te gjithanshme kombetare, historike, sociopolitike, zhvillimore, Fehmi Agani, ashtu si Gazmend Zajmi e mendimtare te tjere, pavaresine e Kosoves e shihte si zgjidhje me peshe ne rrugen e zgjidhjes se çeshtjes shqiptare.

Ne kete rruge e drejta e vetevendosjes i delte çelesi me i pershtatshem. Çeshtjes se vetevendosjes ai i kishte kushtuar nje studim te gjere ne fillim te viteve '90 dhe preokupimit per te nuk i shqitej deri vone. "Vetevendosja, si e drejte e pergjithshme e te gjithe popujve" eshte thelbesisht demokratike, shprehje thelbesore e demokratizimit... ajo eshte e lidhur, gershetohet me te drejtat individuale, njerezore... si e drejte kolektive, e drejte e komuniteteve, nuk mund te reduktohet ne te drejtat individuale njerezore dhe as te shterret me to",- thoshte ai, per te vazhduar: "Qe te mund te realizohet, e drejta e vetevendosjes presupozon shprehjen e lire e te sigurt te vullnetit te popullit perkates. Prandaj, referen-dumet, votimet ose procese te tjera me pjesemarrje te tere popullit, jane parakushte per realizimin e saj."

Fakti se shqiptaret e Kosoves, pas gjithe atyre veprimeve paqesore, pas pervojes se gjeno-cidit serb ende jo plotesisht te ndri~uar e te ndeshkuar dhe luftes, megjithe incidentet gjithsesi te papranueshme, por te shpjegueshme me peshen e tragjedise se p2suar, jane gati t'ua njohin te drejtat komuniteteve qe jetojne me ta, flet qarte, do te vazhdonte ideja e Fehmiut, per te kuptuarit e tyre te vetevendosjes si te drejte dhe si obligim.

Mohimi dhe anashkalimi i kesaj te drejte dhe kompleksit te ~eshtjeve qe lidhen me te nga pushtetet jugosllave/serbe, perkatesisht shtypjet dhe terroret e vazhdueshme shteterore kane qene burimi i reagimeve dhe organizimeve te tjera, nxitja direkte per krijimin e institucioneve vetanake e vetembrojtese, qe dikush po i quan paralele, dhe te rezistences se armatosur me ne fund.

Prej vepres se Fehmiut duhet te nxirret mesimi se problemet nuk mund te zgjidhen pa perfilljen e te drejtes themelore per pavaresi te ketij populli dhe pa respektimin e te drejtes per vetevendosje, pa vleresimin e vullnetit te popullit, por, ne te njejeten kohe, keto te drejta nuk mund te realizohen pa ori-entimin tone rrenjesor drejt ndertimit te shoqerise funksionale dhe demokratike, proceseve te mire-kuptimit dhe jetes se mirefillte civile, veprimit shume te nevojshem per uljen e tensioneve ndershqiptare dhe per ndertimin e urave me fqinjet, pa tolerancen.

Jam i sigurt se te tilla do t'ishin aspektet e rende-sishme te punes se Fehmi Aganit njeheresh studimore dhe praktike sot.

Pikerisht per permbajtjet kaq relevante per shoqerine dhe jeten tone, ne radhe te pare, por edhe per pietetin ndaj figures se tij, ndaj fiijimeve te tij sublime per ~eshtjen madhore shqiptare e gjithnje me mbeshtetje gjithenjerezore, mund te them se po punohet intensivisht ne pergatitjen per botim te veprave te akademik Fehmi Aganit. Deshiroj qe heren tjeter te mblidhemi me rastin e promovimit te kesaj ndermarrjeje te rendesishme shkencore-kulturore.


Biografia

Fehmi Agani (1932 në Gjakovë - 6 maj 1999 në Prishtinë, Kosovë) filozof, sociolog dhe politikan i doktoruar, akademik, gazetar dhe Hero shqiptar i Kosovës.


Fehmi Agani ishte nënkryetar shumëvjeçar i LDK-së dhe deputet i Kuvendit të Republikës së Kosovës

Profesor Agani nga koleget e tij (Akademisë së Kosovës) merrej për demokrat i cili kishte për qëllim demoktatizimi e shoqëris shqiptare në gjitha lëmijt e jetës.

Që nga vitet 60-ta kur ishe paraqitur me argumentim e së drejtës së Republikës së Kosovës e deri me vrasjen e tij, Agani e kishte vënë gjithë krijimtarin e tij në shërbim të projekimit, të argumentimit dhe të realizimit të këtij qëllimi. Kështu ai ishte pjesëmarrës aktiv në politiken e Kosovës në vitet -ta.

Duke pasë studiuar për filozofi, specializizuar në shkencat sociologjike dhe politike, doktoruar në këto shkenca, F. Agani, pas një përvoje si arsimtar i filozofisë dhe i lëndëve të afërta në shkollat e mesme të Prishtinës, kishte vazhduar si gazetar dhe komentator i politikës së jashtme në gazetën Rilindja, për t’iu kthyer sërish arsimit - tani në rrafshin universitar si ligjërues, docent e profesor i sociologjisë dhe i sociologjisë politike, po edhe i lëndëve të afërta me to, duke u bërë njëherësh dhe themelues i Degës së Filozofisë e Sociologjisë në Universitetin e Prishtinës, po edhe një nga ndërtuesit kryesorë të Universitetit në tërësi.


Veprimtaria

Veprimtarinë e frytshme prej arsimtari universitar Fehmiu e kishte nisur para Plenumit të Brioneve, që shënoi kthesë në zhvillimet politike në ish-Jugosllavi dhe sidomos në Kosovë. Pikërisht në atë kohë të çlirimit të energjive krijuese të shqiptarëve shquhet roli i grupit të intelektualëve që përpiqeshin që ato energji t‘i kanalizonin në drejtime pozitive. Fehmiu ishte ndër ata që shquheshin posaçërisht qoftë sa i përket angazhimit për demaskimin e shtypjes barbare të ushtruar mbi shqiptarët, qoftë edhe më shumë në kërkimin e hapësirave të reja për zgjerimin e të drejtave shoqërore dhe kombëtare të shqiptarëve me synim barazimin me të tjerët në ish-Jugosllavi. Gjurmët e angazhimit të tij hetohen në disa drejtime teorike dhe praktike, një veprimtari që e mishëron teorin dhe praktikë dhe e bën gati të pamundëshëm ndarjen e tyre.


1. Në drejtimin politik - në kërkimin e rrugëve për përparim institucional të këtyre të drejtave, krijimin e klimës politike dhe pastaj edhe të kërkesave juridike-kushtetuese për avancimin e statusit të Kosovës në kuadër të federatës jugosllave.( vitet 1967)
2. Në ndërtimin e mëtejmë të rrjetit të shkollave të larta dhe të fakulteteve, për të kaluar në organizim universitar me mësim të plotë në gjuhën shqipe.
3. Në themelimin dhe ngritjen e institucioneve shkencore. Më 1967 Fehmi Agani qe emëruar drejtor i Institutit të sapo ri-themeluar Albanologjik në Prishtinë.
4. Në angazhimin për hapjen e komunikimit të shqiptarëve të ish-Jugosllavisë me shqiptarët e tjerë, posaçërisht me Shqipërinë.
5. Në situatën e re të Kosovës në federatën jugosllave, pas Amendamenteve kushtetuese dhe Kushtetutës së vitit 1974.
6. Në rritjen e infrastrukturës së brendshme të institucioneve të Kosovës dhe të cilësisë e gjerësisë së punës brenda tyre. Pas Demonstratave të vitit 1981 përjashtohet nga shoqëria komuniste dhe i merret e drejta e ligjërimit.
7. Në fillim të viteve ´90 Fehmiu është në kreun e lëvizjes së madhe politike për pavarësinë e Kosovës, në udhëheqjen e ngushtë të LDK-së (nënkryetar dhe "lapsi" i LDK-së}
8. Në hartimin e të gjitha dokumenteve të rëndësishme për lëvizjen politike në Kosovë në dekadën e fundit, sidomos në hartimin e atyre dokumenteve që kanë peshë dhe vlerë ndërkombëtare.
9. Në ndërtimin dhe selitjen e raporteve sa më të afërta midis grupeve dhe partive në Kosovën e viteve ’90.

Agani ishte aktiv me "lapsë" dhe trup e shpirt në ngjarjet politike që ndodhnin në Kosovë në vitet 90-ta, ndër të cilat duhet vequar ngjarjet si: Deklarata e Pavarësisë, Kushtetuta e Republikës së Kosovës, Referendumi për Pavarësi dhe në ndërtimin e institucioneve të Kosovës në bazë të zgjedhjeve presidenciale e parlamentare të Republikës së Kosovës të vitit 1992.

Më 6 maj 2004 nga ana e kryetarit të Kosovës shpallet "Hero i Kosovës".

Veprimtaria shkencore

Vitet e hershme të 60-ta : Gjatë gjithë kësaj kohe ai punonte në projektin për shoqërinë civile, njëherish me pretedime teorike dhe me zbatime konkrete në shoqërinë kosovare dhe shqiptare në përgjithsi. Në këtë drejtimi ai kishte pregatitur disa libra të cilat përshkak të luftes nuk arriti të i botoj në vitin 1999.

Vitet e 60-ta : Punime sociologjiko-politike për proceset e participimit të punëtorëve në drejtimet e ndërmarrjeve (Mitbestimmung) në Gjermani. Këto punime janë publikuar në revista të ndryshme në serbokroatisht.

Punime hulumtuese-shkencore për proceset shoqërore-politike në Shqipëri gjatë Luftës II Botërore, sidomos në studimin e veprimtarisë së partive politike.


Vitet e 70-ta : Shkrime më ngushtësisht sociologjiko-teorike, përfshirë dhe tekste për nevoja të shkollave.

Vitet e 80-ta : Projekti i studimit të historisë së mendimit sociologjik. Rezultat i pjesërishëm i kësaj pune është libri i vetëm i atij lloji ndër ne Në rrjedha të mendimit sociologjik i botuar më 1990. Dorëshkrime në tërësi librin rreth 200 faqesh të hartuar për nevoja të instancave shqiptare.

Vitet e 90-ta : Argumentimet dhe shpjegimet shkencore politike të të drejtave shqiptare dhe të Kosovës në raport me sllavët e jugut përreth, projektimet e lëvizjeve konkrete politike përbrenda shoqërisë sonë, projektimet dhe argumentimet e pavarësisë shtetërore dhe shtetformuese të Kosovës dhe në mbrojtjen dhe përhapjen e këtyre ideve; ana tjetër dhe gati paralele me këtë ka të bëjë me çështjet e organizimit të jetës shoqërore, përgjithësisht me organizimin e shoqërisë civile dhe me proceset e demokratizimit.

Pas vdekjes : Është botur një përmbledheje e punimeve të tij e titullura "Pavarsia - Gjasa dhe Shpres".

Prodhimtaria shkencore-intelektuale e Fehmi Aganit është shkruar pjesën më të madhe në gjuhën shqipe. Për një pjesë ajo është hartuar serbisht, por ka dhe shkrime që janë ruajtur në përkthim anglisht.

Vrasja

Rrethanat e vrasjes së Aganit nga ana Doktrinës së shenjtë serbe, mbeten të paqarta. Më 6 maj 1999, Agani, së bashku me familjen e tij, tentoi të linte Kosovën me tren. Në kufirin me Maqedoninë, treni u kthye mbrapsht. Diku afër Fushë Kosovës, policia ndaloi trenin dhe urdhëroi të zbrisnin të gjithë. Dëshmi të ndryshme të botuara në shtyp thonë se Agani u mor ose në një autobus së bashku me burra të tjerë shqiptarë, ose i vetëm me policët brenda një makine private. Kufoma e tij u gjend të nesërmen buzë një rruge gjithë baltë, pranë Lipjanit. Qeveria serbe ngriti pretendimin se Agani është vrarë nga UÇK-ja, në mënyrë që ta pengonin të luante rolin e negociatorit midis Rugovës e qeverisë serbe.

Një deklaratë e policisë e publikuar më 7 maj 1999, tha: Hamendësohet se terroristët e të ashtuquajturës UÇK e kanë mbajtur Aganin të izoluar me synimin për të penguar angazhimin e tij në negociatat midis Rugovës dhe qeverisë së Serbisë. Kur Rugova u nis për në Romë, ata nuk kanë patur interes për ta mbajtur më tej të izoluar, kështu që e vranë. Ky akt terrorist mund të interpretohet pa asnjë dyshim si një konfirmim i vendimit tashmë të shpallur të UÇK-së për të bërë të njëjtën gjë edhe me zotin Ibrahim Rugova.

Tituj të veprave

* Në rrjedha të mendimit sociologjik - Vepra I 1990 ISBN 9951-05-000-X dhe ISBN 9951-05-001-8
* Për shoqërinë civile - Vepra II ISBN 9951-05-000-X dhe ISBN 9951-05-002-6
* Demokracia, Kombi, Vetëvendosja - Vepra III ISBN 9951-05-000-X dhe ISBN 9951-05-003-4
* Partitë dhe grupet politike në Shqipëri gajtë luftës së dytë botërore (1939 - 1945)- Vepra IV ISBN 9951-05-000-X dhe ISBN 9951-05-004-2
* Sindikatat Gjermane dhe shkrime tjera - Vepra V ISBN 9951-05-000-X dhe ISBN 9951-05-005-0
* Gjuha e dhunës dhe zëri i arsyes - Vepra VI ISBN 9951-05-000-X dhe ISBN 9951-05-006-9
* Pavarësia gjasa dhe shpresë - Vepra VII ISBN 9951-05-000-X dhe ISBN 9951-05-007-7.
* Intervista, reagime - Vepra VIII ISBN 9951-05-000X dhe ISBN 9951-008-5.

Mirënjohjet

* Urdhri Hero i Kosovës
* Medalja e Artë e Pavarësisë
* Medalja e Artë e Lidhjes së Prizrenit

Tituj shkencorë

* Studiues i diplomuar i Filozofis - 1959, Universiteti i Beogradit
* Magjistër i Shkecave Politike - 1965, Universiteti i Beogradit
* Doktor i Shkecave Sociologjike - 1973, Fakulteti Filozofik Prishtinë
* Profesor universitar Universiteti i Prishtinës
* Akademik i Akedemis së Arteve dhe Shkencave të Kosovës