Qerim Pllana:Një vepër e cila përjetësishtë jeton përjetësinë

Një vepër e cila përjetësishtë jeton përjetësinë



23 Prill 2009


Qerim Pllana
Jo rastësisht, këtyre ditëve më ra në duarë një skenar i bukur i nxjerr nga romani, ndër më të bukurit në letërsinë tonë kombëtare; “Gjenerali i ushtrisë së vdekur të z. Ismail Kadare. Skenari për dramë, por edhe për film është nxjerr na z. Serafin Fango.

Mund të jetë i vjetër, i para disa vjete, apo dekadash. Sido qoftë është një skenar i mirëfilltë, i kapshëm dhe mjaftë i bukur, i shndruar në monologje, dialogje, në syzheun dhe trajtimin që i bëhet brendisë, esences, idesë dhe personazheve aq të kapshme në roman. Qështë e vërteta, romani ka bërë një jetë të gjatë, ka pësuar nxjerrje, prurje dhe skenare tashmë të njohura në gjuhën në të cilën është shkruar vepra. Por ai lenë përshtypjen, mbase ndonjëherë edhe më të thellë, më të përshtatshme edhe nëpër përkthimet në gjuhët botërore.

Kuptohet, varësishtë përkthimit, shfaqjeve, aktorëve të cilët i lozin rolet e personazheve të kësaj vepre të mrekullueshme, të pavdekshme e sidomos të jetëgjatësisë dhe përjetësisë, pra aktualitetit, të cilën romani dhe syzheu i tij mbetet gjithnjë aktual, tërheqës dhe për asnjë kohë monoton. Unë do të thoja, kjo vepër e skenuar, apo si e tillë, roman i shkruar, ka përjetësinë, jetëgjatësinë, aktualitetin kohën dhe hapësirën, kudo dhe në çdo skenë teatrale, apo televizive. Ka modernitetin, qartësinë, bukurinë e ngritjes dhe përsosjes të temës, të personazheve, kohës kur është shkruar, por pikërisht edhe të kohës në të cilën jemi duke jetuar. Dhjetëvjetshi ynë i fundit, në veçanti vitet e pas luftës në Kosovë, dhe jo vetëm te ne, romanin e bënë aq më aktual, më tërheqës, edhe më përmbajtësor.

Sepse, dhe luftërat e fundit, të zhvilluara në një ish-“ Perandori” falsifikatesh, dhe viktima të pafajshme, po ashtu ushtarë dhe eshtra të martirëve, dëshmorëve dhe herojve, fëmijëve dhe grave, ushtarëve dhe djemëpve tanë. Atyre që akoma i kërkojmë, çdo ditë përpiqemi të dijmë diçka për ta, na përkujtojnë esencialisht; plakën Nicë, Reizin, që ra, se ra viktimë e fashizmit pas 20- vjete luftë. Të të dy gjeneralëve, priftit, specialistit, dasmës, gropimeve, marsheve, Betit, kolonel Zampës, sidomos victimës së vajzës të Nicës etj. Nuk është thenë kot-se koti.

Familje e roman. Popull dhe romane, poema, drama dhe opera. Kjo vlenë për shqiptarët, siç duket më shumë. Por, për habi në këtë gadishull, akoma vepra të kësaj natyre mund të shkruhën pa asnjë paragjykim. Ismail Kadare, bëri një vepër të shkëlqyer, pas njëzetë vjetësh të mbarimit të Luftës së Dytë Botërore. Ç`dua të theme më këte. Ne, në token veriore të Shqipërisë kontinentale, pra në Kosovë, dhjetë vjetë më parë përjetuam një kasaphane trishtimi, dhembjeje, vuajtjeje, humbjesh, të bijëve, motrave, vëllazërve, etërve, bashkëkombasëve, bashkëatdhetarëve, djemëve dhe vashave të Ushtrisë sonë të Lavdishme, rrënjet e së cilës, dikush është kah mundohet me çdo kusht t`i çrrënjosë, për t`i çbër sikur nuk ka ndodhur kurrë asgjë.

Ky do të ishte mallkimi ynë më i rendë, në këtë mijëvjeçar për kombin dhe atdheun. Prandaj, romani, përkatësishtë drama e romanit: “Gjenerali i Ushtrisë së Vdekur”, sikur na vje me një porosi fundamentale, se eshtratë, dhe jo vetëm ata, sidomos luftën dhe të rënet nuk guxohet të harrohën, po aq më tepër familjet të cilat përjetuan skëterratë e luftës. Sepse, ajo mund të na përsëritet si edhe deri më tani. Gjeneralët në dy luftim, në shahun e bukur të dyshemesë të Hotel “Dajti”, mbi pllakat e sheshta bardhë e zi, si një fushë e bukur, por e madhe shahu, të kujtojnë skenat e tmerrshme të ngjarjeve, me fajin e një lufte të cilën e “polli” Serbia, duke nxjerrë projektet e një shekulli më herët nga plangprishësit dhe kriminelë të sojit Milosheviq. Dhe s` është e rastit, që një zonjë si Sonja Biserko, e hedhë në gjyq, një “baba” të një kombi të tërë të hutuar, të mashtruarë dhe të futurë në ëndërra kryqëzatash mesjetare.

Lufta me thasë ngjyrë blu najloni, me eshtra luftëtarësh; të Gjeneralit, me Gj. Lejtnantin në fushën e “shahut” në patosin e holit të Hotel “Dajti”, fletë aq me ironi, me aq filozofi dhe me aq kuptim porosie dhe mesazhi, saqë njeriu mbetet pa tekst në ato momente! Po aq, sa veprimi i plakes Nicë, në dasmën e paftesë të Gjeneralit, i cili nuk ishte aq i interesuar sa, Prifti për t`i gjetur eshtratë e kolonel Zampa.


Si përfundim, po të ishte Kadareu unë një latinë, një “europjan”, amerikanë, por edhe një rus, po me këtë vepër, do ta fitonte Çmimin “Nobel”. Sepse, shumë kolegë të tij, me vepra shumë më të zbehta, dhe shumë nën nivelin e krijimtarisë dhe veprimtarisë të Kadaresë, fituan çmime, të nivelit “Nobel”. Vallë a nuk ishte ai Ivo Andriq me veprën : “Ura e Drinit”, e cila është thellë nën hijen e “Gjeneralit”… Por, ai ishte çmim shumë më shumë i natyrës politike, sesa i vlerave artistike…Sepse, kjo vepër edhe sot ka aktualitetin, madje më të fuqishëm sesa kur është krijuar.

Për habi, këtyre ditëve mu ofrua skenari i romanit të I. Kadaresë, të përkthenja dhe të përshtatja për një teatër të aktorëve boshnjakë, diku jashtë Kosovës. Unë ata i përgëzojë dhe i uroj për guximin, që kjo vepër më në fund të shfaqet edhe në gjuhën “boshnjake”, edhe për shikuesitë , sidomos të atyre, që akoma nuk e njohin këtë vepër për së afërmi. Por, që i përshtatet kohës, hapësirës, rrethanave dhe ngjarjeve makabre të ndodhura edhe në hapësirën dhe bashkëkombasit e tyre të gjërë, por tejet të dhëmbshme.